Jak napisać dobry wstęp?
Rady:
- Początek jest ważny, gdyż decyduje o pierwszym wrażeniu – a psychologowie dowiedli, że od pierwszych opinii wiele zależy w ogólnej ocenie.
- Powinieneś jak najlepiej „sprzedać” siebie: dowieść, że myślisz niebanalnie, masz sporą wiedzę, zainteresowania, bogatą wyobraźnię, posługujesz się sprawnym stylem.
- Początek pracy jest ważny z innego jeszcze powodu niż wywołanie wrażenia na czytelniku. We wstępie zarysowujemy charakter pracy, zamykamy w nim założenia i tezę, wyjaśniamy swoje poglądy lub informujemy. Zależy to oczywiście od formy, jaką wybraliśmy – czasem także od tematu.
- Wstęp powinien zaintrygować, zaciekawić, zachęcić do dalszej lektury. To wstęp mówi: „O, to będzie inna praca, jedyna w swoim rodzaju”. To będzie praca dowcipna – to będzie wypowiedź rzetelna, o dobrej materiałowej podbudowie. Mówi też czasami: „Napisał mnie fantasta, człowiek o wielkiej wyobraźni i polocie…”. Życzymy sobie tylko, by nasz wstęp nie mówił: „Jestem nudny, jestem typowy, szary i banalny”.
- Nie bój się stwierdzeń nietuzinkowych, zaskakujących, przekornych, dowcipnych – wszelkie odstępstwo od nudnego schematyzmu policzone Ci zostanie na plus.
- Dobrze, jeśli pojawi się tu jakieś ważne nazwisko historyka literatury, filozofa czy znanego pisarza. A ściślej: nie samo nazwisko, ale jakaś teza stawiana przez tę osobistość, zasłyszane zdanie, choćby z wywiadu czy artykułu, tytuł znanej książki lub filmu. To propozycja dla tych, którzy lubią być na bieżąco i czytają nie tylko szkolne podręczniki…
- Nie bój się wtrętów osobistych, które dowiodą, że nie traktujesz wypracowania jako znienawidzonej konieczności, ale że masz na omawiany temat własne zdanie.
- Nie chowaj się za stwierdzeniami ogólnymi, nie unikaj ocen i wartościowania. Wstęp, podobnie jak zakończenie, to miejsce na Twoje sądy i opinie, na zdanie indywidualne i – najlepiej – w miarę oryginalne.
- Podobnie jak w zakończeniu tu właśnie jest miejsce na to, by zobaczyć jakiś problem czy utwór w szerszym kontekście. Spoglądając na konkretne zagadnienie z lotu ptaka, pamiętaj jednak, żeby nie odejść zbyt daleko od tematu!
- Pod koniec wstępu powinieneś w jakiś sposób zahaczyć o utwory literackie. Na przykład: zauważasz, że problem tolerancji jest ważny i niejednoznaczny, a zatem – nic dziwnego, że tak często poruszany jest przez pisarzy różnych epok. W ten oto sposób otwierasz sobie możliwość podania literackich przykładów.
O wstępach zapamiętaj:
• wstęp musi być;
• wstęp musi zachęcać;
• wstęp to jak twarz całej pracy – warto o niego zadbać;
• we wstępie wiele mówisz o sobie.
Postępowanie najbezpieczniejsze:
• odwołaj się do tematu,
• zacytuj autorytet,
• wyjaśnij cytat zawarty w temacie lub objaśnij istotę tematu,
• jasno określ swoją tezę.
Błędne wstępy
- Błąd I
Rozpoczynanie od życiorysu autora, bez względu na temat (a rzadko w temacie znajduje się biografia). Czy to recenzja książki, czy rozprawka na temat miłości, praca zaczyna się: „Adam Mickiewicz urodził się w Zaosiu…” itd. Po wielu trudach okazuje się, że interesujący nas utwór, traktujący o miłości, Adam Mickiewicz także napisał! Otóż cały taki mozolny wstęp jest nie na temat, a czytelnika może tylko zmęczyć i przekonać, że piszący logicznie myśleć nie umie.
- Błąd II
To ton pochwalny wobec wybranego twórcy. Dzięki Bogu, czołobitność wyszła z mody! Nie trzeba zaczynać pracy tekstem: „Słowacki to najwspanialszy, genialny polski poeta” lub też „Żeromski to fenomen prozy światowej”. Równie niepoważnie zostanie potraktowane oświadczenie młodego absolwenta podstawówki, iż najchętniej czyta on dzieła Norwida… Właśnie tak pochwalne traktowanie mistrzów pióra wyśmiał już Gombrowicz! Z tego więc zrezygnujemy.
- Błąd III
Zestaw informacji historycznych, które nie dotyczą lub nie rozwijają tematu. Na przykład kiedy w temacie pojawi się II wojna światowa. Szczęśliwy posiadacz ściągi na początku smaruje dwie strony „o wojnie”. Kiedy się zaczęła, skończyła, ważniejsze bitwy, kto przeciw komu walczył i jakie były ofiary. To wszystko, rzecz jasna, bez względu na kontekst zawarty w temacie.
- Błąd IV
Bardzo dokładne przedstawienie dziejów bohatera lub uzasadnienie, dlaczego ów bohater jest tak ważny w dziejach literatury. Pół biedy, gdy jest uzasadnienie zręczne i poparte rzetelną wiedzą historycznoliteracką. Ale na ogół nie jest, to zazwyczaj jakieś plączące się w naszych głowach wiadomości. Poza tym taki wstęp może być o wiele za długi. Zaprezentowanie bohatera – tak, ale streszczanie jego dziejów to przesada. Taki wstęp nie jest ani dobry, ani nawet efektowny.
Nie wiesz, jak zacząć – użyj sformułowań:
• Co sądzę o tezie zawartej w temacie…
• Zacznę od ujawnienia własnej opinii…
• Zgadzam się z myślą zawartą w temacie…
• Twierdzenie pana X wydaje mi się zaskakujące…
• Mamy do czynienia z wyjątkowo trudnym zagadnieniem…
• Temat… wymaga przede wszystkim uporządkowania…
• Na początek sprecyzuję własne poglądy…
• Pojęcie zawarte w temacie jest nieścisłe. Zacznę więc od sprecyzowania. Jak rozumiem termin abstrakcja?
• Temat… to prawdziwe wyzwanie…
• Mamy do czynienia z wyjątkowo bogatym materiałem…
• Swój przegląd literackich przykładów zacznę od…
• Cytat w temacie skłania do refleksji nad twórczością autora…
• Nie obawiam się zaprzeczyć przeczytanym przed chwilą słowom…
• Motyw… Nie było epoki, w której nie pisano by o nim.
• Literatura jest kopalnią przykładów na temat…, ale ja zacznę od innych tekstów kultury…
Budowanie wstępów
Wstęp – oświadczenie
• Bardzo lubię książki (filmy), takie jak…
• Nie przepadam za utworami tego typu, ale…
• Rzadko czytam. Tym razem…
• Lubię bohaterów podobnych do…
• Wybieram takiego i takiego bohatera…
• Będę w tej pracy omawiać…
• Chciałbym opisać…
• Mam własną opinię w sprawie określonej w temacie.
• Moje zdanie na temat, który wybrałem, jest następujące…
• Praca ta będzie rejestrem rozmyślań na temat…
• Chciałbym uporządkować tu swoje przemyślenia.
• Piszę tę pracę, bo muszę dać wyraz swoim wątpliwościom…
Wstęp – motywacje wyboru tematu
Użyteczny w sytuacjach, gdy można temat wybrać.
• Zdecydowałem się na temat o literaturze faktu, bo lubię pisać prace konkretne.
• Już po pobieżnej lekturze tematów wybór mój padł na temat pierwszy…
• Lubię twórczość Fredry, dlatego wybieram temat trzeci.
• Problem zawarty w tym temacie zawsze mnie intrygował.
• Spośród proponowanych tematów ten wydaje mi się najbardziej interesujący (inspirujący, bliski moim zainteresowaniom).
• Temat drugi porusza zagadnienie, które rozważałem nieraz.
• Temat o wolności daje możliwość, by opisać swoje przemyślenia.
• Temat zmusza mnie do analiz i spojrzenia na problem z perspektywy człowieka współczesnego. Dlatego go wybieram.
• Temat ten jako jedyny nakazuje wykroczyć poza teksty literackie – dlatego go wybrałem.
• Temat o makabrze zaintrygował mnie, stad wybór…
Wstęp – definicja problemu
Użyteczne jeśli temat zawiera pojęcie, zagadnienie, problem.
• Prometeizm – to pojęcie, które wywodzi się z mitu o Prometeuszu. Opowiada o… Przedstawia… Obrazuje…
• Wierność. To słowo oznacza pewną postawę człowieka. Może to być wierność ideałom, wierność w miłości i przyjaźni, wierność wobec drugiego człowieka. Polega na…
• Temat pracy zawiera pytanie o poglądy egzystencjalistów – we wstępie wyjaśnię założenia egzystencjalizmu. To nurt literatury współczesnej…
• Przyjaźń – jest to według mnie jedno z najważniejszych uczuć ludzkich. Przyjaźnić się to znaczy…
• Bohaterstwo – to postawa ludzka, która polega na… pociąga za sobą następujące czyny…
• Racjonalizm to nie tylko nurt w filozofii – to także często spotykana postawa ludzi twardo stąpających po ziemi.
• Awangarda to twórczość, która wyprzedza swoje czasy, odrzucając klasyczne ustalenia.
• Poezja metafizyczna – to typ poezji intelektualnej i filozoficznej, charakterystyczny dla epoki baroku.
• Tragizm jest kategorią w literaturze, zdefiniowaną już w antyku. Polega na…
• Teatr absurdu – inaczej antyteatr – jak sama nazwa wskazuje jest odwrotnością klasycznego teatru. Pojęcie nierozerwalnie związane z nazwiskiem Samuela Becketta…
• Irracjonalizm, intuicjonizm to metody poznania świata umykające wyjaśnieniom racjonalnym…
• Mitologia to zbiór opowieści, które są próbą objaśnienia świata, odpowiedzi na najtrudniejsze pytania człowieka.
• Topos – stałe obrazy, powtarzające się w literaturze miejsca, które świadczą o ciągłości kultury ludzkiej.
• Kosmogonia to opis narodzin świata – każda mitologia ma swoją teorię wyjaśniającą prapoczątki istnienia.
Wstęp – prezentacja postaci
Użyteczny przy charakterystykach lub ocenach bohaterów.
• Prezentacja – imię, nazwisko, adres literacki:
Stanisława Bozowska, główna postać utworu Żeromskiego pt. „Siłaczka”, nauczycielka wiejskich dzieci. Jest postacią, którą podziwiam…
Inaczej:
• Stasia Bozowska – nauczycielka wiejskich dzieci. Jedna z ulubionych przeze mnie postaci. Na kartkach opowiadania pt. „Siłaczka” powołał ją do życia Stefan Żeromski.
Jeszcze inaczej:
• Osoba, którą chcę opisać, to…
• Oto zbiór danych o moim ulubionym bohaterze…
• Oto krótki życiorys postaci…
• Klasyfikacja bohatera:
Gustaw-Konrad to przykład bohatera romantycznego (Judym – typ idealisty, Jacek Soplica – zmodyfikowany bohater romantyczny…).
• Prezentacja z elementem emocji:
Tomasz Judym – lekarz z powołaniem. Jedna z ulubionych przeze mnie postaci, może dlatego, że marzę o medycynie…
• Trochę teorii:
Cezary Baryka to postać pierwszoplanowa powieści Żeromskiego. To bohater dojrzewający, ulegający przemianie, nabywający doświadczeń w toku rozwoju akcji…
• Od razu cechy:
Mamy do czynienia z osobowością skomplikowaną, nietuzinkową, oryginalną, przeciętną, schematyczną…
Czas i przestrzeń
Wstęp sprawdza się przy opowiadaniach. Technika określania miejsca lub czasu akcji ma wiele zalet. Czytelnikowi wyjaśnia, gdzie się znalazł i czego może się spodziewać. Uporządkuje teren do wprowadzenia postaci i akcji. Pozwoli popisać się wyobraźnią.
• Rozpocznę od określenia miejsca i czasu akcji…
• Na wstępie opiszę scenerię wydarzeń…
• Rzecz dzieje się w roku… w miejscu…
• Znajdujemy się… Jest rok…
Gdzie? Daleko. Kiedy? Dawno. Ważne – że naprawdę…
• Miejscem wydarzeń, które opisuję, jest … (stare zamczysko).
• Miejsce – kosmos. Czas – przyszłość. W takich realiach rozgrywa się akcja tego opowiadania.
• Zdarzyło się to zupełnie niedawno i nie daleko – być może bardzo blisko ciebie…
• Trudno określić dokładnie czas tych wydarzeń. Miejscem ich stał się/stało się/stała się… (dwór, ogród, miasto, planeta).
• Miejsce zdarzeń, które rozegrały się tak niedawno, jest nieistotne. Mogło to być tu, w tym mieście, mogło bardzo, bardzo daleko…
• Sceną opisanych tu wydarzeń jest wielkie miasto…
• Nikt nie pamięta, kiedy to było… na pewno w lecie, ale którego roku?
• Niezwykłym tłem tych krwawych wydarzeń jest stary las…
• Takie miejsce, jak… prowokuje do zwierzeń.
• Nie pamiętam już, kiedy to było. Na pewno w lecie.
• Sceneria starych ruin pobudza wyobraźnię. Co tu się wydarzyło?
• Trwał czwarty rok II wojny światowej, na ulicach okupowanej Warszawy wiało grozą…
• W stolicy pewnego europejskiego miasta, już w XX wieku…
• Spotkanie bohaterów nastąpiło w szczególnie dziwnych okolicznościach…
Wstęp – pytanie
Bardzo ambitny i efektowny, choć technika jego konstrukcji jest prosta. Na przykład temat, który jest twierdzeniem, zamienić w pytanie. Praca będzie odpowiedzią na to, postawione we wstępie, pytanie.
• Właściwie na czym polega filozofia życiowa bohatera tej powieści?
• Czy istnieje skuteczna recepta na życie? Starożytni twierdzili, że tak.
• W jaki sposób klasycy odrodzenia definiowali cnotę – czym właściwie dla nich była?
• Czy deformacja świata w literaturze ma jakiś sens poza próbą eksperymentowania?
• Czy pomysły awangardowe nie są jakimś dziwactwem znudzonych tradycją pisarzy?
• Jak zakwalifikować głównego bohatera literackiego tej powieści?
• Czy mogą w ogóle istnieć wątpliwości w tej kwestii?
• Jak zdefiniować pojęcie zaznaczone w temacie wypracowania?
• Którą z programowych myśli poety uznać za najważniejszą?
• Która spośród wymienionych w temacie postaw zasługuje na najwyższe uznanie?
• Jak starożytni definiowali śmierć, jak poszukiwali szczęścia?
• Jaki model kobiety (miłości) idealnej stworzyli romantycy?
• Czy wiek XX był tylko stuleciem zbrodni i zagłady?
• Dlaczego właśnie natura stała się tak silną inspiracją dla poetów romantycznych?
• Dlaczego Raskolnikow ze Zbrodni i kary Dostojewskiego zabił? Bo czuł się do tego upoważniony jako wyższa jednostka? A niejaki Lafcadio z Lochów Watykanu? Ten popełnia zbrodnię bez motywu, z impulsu wewnętrznego…
• Czym właściwie są mity? Opowieściami sprzed tysiącleci? Wówczas wzorem postaw, dziś – bajką? W czasach rydwanów i polis – dobrze, ale czy dziś mogą mieć jakikolwiek sens?
Popatrzmy na konkretne przykłady:
Temat:
Przyjaźń to najważniejsze uczucie człowieka – uzasadnij słuszność tego sądu.
Wstęp:
Czy rzeczywiście przyjaźń jest uczuciem najważniejszym? Osobiście wyżej cenię sobie miłość. Sąd swój wyjaśnię w dalszej części pracy.
Temat:
Moja filozofia życiowa.
Wstęp:
• Właściwie jaka jest moja filozofia życiowa?
• Co sądzę o życiu?
• Czy istnieje „recepta na życie”?
Temat:
Fantastyczna podróż w czasie i przestrzeni.
Wstęp:
• Gdzie by tu wybrać się w taką podróż?
• Czym jest podróż w czasie i przestrzeni?
• Jak wyobrażam sobie taką podróż?
Uwaga! Pytanie można zadać nawet samemu twórcy lektury, szacownemu wieszczowi lub bohaterowi słynnego dzieła.
• Czy myślałeś, poeto, że twoje dzieła będą tak popularne?
• Twórco Pana Tadeusza, jak czułbyś się w XX wieku?
• Bohaterko powieści (tytuł), czy zgodzisz się, bym cię opisał? Pytam, bo jesteś dla mnie osobą żywą.
Rozpoczynanie prac pytaniem jest wygodne. Rozwinięcie jako wielka odpowiedź jest nawiązaniem do tematu. Ostrzegam: pytanie organizujące pracę musi być z tematem ściśle związane. Jeśli bowiem temat dotyczy powieści, nie można np. zapytać: dlaczego nie lubię dramatu? Chyba że odpowiedź jest natychmiastowym, entuzjastycznym wykrzyknikiem: bo kocham powieść! Wtedy – inna sprawa.
Wstęp o sobie
• Jestem wielbicielem mitologii. Zachwyca mnie jej baśniowość…
• Jako człowiek XXI stulecia z trudem przenoszę się w obszar myślenia mitycznego…
• Jestem wiernym czytelnikiem literatury science fiction. I oto – w mitach i literaturze greckiej znajduję podobny typ autorskiej wyobraźni!
• Wisława Szymborska zawsze wydawała mi się poetką, która uprawia lirykę refleksyjną i intelektualną, raczej chłodną, choć czasem podszytą ciepłym humorem. Wydawało mi się, że głównym tematem jej twórczości jest cel i sens ludzkiej egzystencji, ukazanie prawdy o naturze człowieka…
• Jestem pasjonatką filmu – nie pociąga mnie poezja.
• Postawa bohatera (np. Wallenroda) wprawia mnie w zdumienie.
• Zawsze wzrusza mnie historia tego bohatera.
• Jako przedstawiciel pokolenia z początku trzeciego tysiąclecia uważam literaturę dawną za przebrzmiałą.
• Nie należę do wielbicieli dramatu…
• Moja pasja to kultura japońska. Dlatego Makbet dla mnie – to przede wszystkim Tron we krwi Akiro Kurosawy…
• Jako człowiek u progu prawnej dojrzałości muszę zmierzyć się z zagadnieniem granicy moralności…
Wstęp – cytat
Jest to wstęp zgrabny, ambitny – często wręcz elegancki. Po umieszczeniu we wstępie cytatu możemy wyrazić własny pogląd.
- Uważam, że słowa te wspaniale ujmują problem.
- Przytoczę znaną (mało znaną) wypowiedź twórcy.
- Mottem swoich rozważań uczynię słowa poety…
- Te strofy (słowa) odzwierciedlają moje poglądy…
- Często przypominam sobie te słowa…
- Zgadzam się z autorem tej wypowiedzi…
- Powyższy cytat jest kwintesencją tematu.
- Myśląc o odwadze, przypominam sobie te słowa…
- Przytaczam tę myśl jako wstęp do rozważań…
- Przytaczam tę myśl jako koronny argument… itp.
Przykłady:
• „U początku filozofii stoi – zdziwienie”. Słowa Arystotelesa ujmują sens filozofii.
• „Człowiek nie może dokonać niczego więcej w dziedzinie języka, religii, sztuki, nauki, jak zbudować swój własny symboliczny świat, który pozwala mu zrozumieć i interpretować (…) jego ludzkie doświadczenie”. Ernest Cassirer – językoznawca – filozof może zaskakiwać tą refleksją.
• „Żadne miejsce niech ci nie będzie milsze od ojczyzny” – głosi Cyceron. Czy jego słowa są aktualne?
• „Lepiej podróżować z nadzieją, niż przybyć do celu”. Louis Stevenson w tych słowach ujął trafną prawdę.
• „Istota mitu polega na jego wiecznym powtarzaniu, pozaczasowości, wiecznej teraźniejszości”. Tak Tomasz Mann definiuje mit. I rzeczywiście…
• „Śmierć stoi przed każdym. Ponieważ jednak nie wiemy, kiedy przyjdzie, żyjemy tak, jakby nie miała nadejść”. Myśl Karla Jaspersa jest dobrym mottem do mojej pracy.
• „A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, / jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…” – te słowa, pochodzące z utworu Słowackiego, są przykładem cytatu, który zaczął żyć własnym życiem. To na pewno piękne i ważne słowa w życiu naszego narodu, tak często zmuszanego przez historię do składania ofiar.
• „Ojczyzna moja wolna, wolna,
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada”…
Taką deklarację złożył poeta lat 20. wieku XX , Antoni Słonimski. A my – czy nas w ogóle ten Konradowski kubrak jeszcze obchodzi? Boję się, że całkiem wyszedł z mody…
• „W każdym mieszka i dobro, i zło” – twierdzi Bolesław Prus i trudno się z nim nie zgodzić. Zło jest stałą cechą ludzkiej natury i świata w ogóle. Od wieków filozofowie próbują odpowiedzieć na pytanie – jak dotąd, bezskutecznie – dlaczego zło w ogóle istnieje
• „Ludzie są jak kwiaty – stworzeni do tego, aby się rozwijać i żyć”, powiedział Andre Liege. Czy na pewno tak myślimy? Czy rzeczywiście każdemu człowiekowi dajemy prawo od życia?
• „Współczesnością tragedii greckiej jest przedstawione w niej okrucieństwo losu, okrucieństwo życia, świata. I niezgoda na ten świat i na tych, którzy go ustanowili”. Przymierzę definicję Jana Kotta do Króla Edypa.
• „Literatura jest przeznaczona do zatrzymania czasu w jego niszczącym biegu” – powiedział Jan Parandowski. Ale Witold Gombrowicz stwierdził, że “Literatura to… przygoda i przyjemność” – i ku jego zdaniu się przychylam.
• „I śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar, nie z ludzi natrząsa”. Te słowa Ignacego Krasickiego świetnie podsumowują przekonanie ludzi oświecenia, że nauka może być dużo skuteczniejsza, jeśli połączy się ją z zabawą. Dlatego jako główną metodę naprawy “świata zepsutego” wybrali krzywe zwierciadło satyry. Deformując obraz świata, wyolbrzymiając jego wady, wywoływali śmiech i jednocześnie refleksję czytelnika.
Można zacząć od cytatu zamieszczonego w temacie pracy, do którego i tak koniecznie trzeba się odnieść. Można więc to uczynić już na początku pracy. Jeszcze bardziej efektowne jest zajęcie się nim w którymś z kolejnych akapitów, jednak tu może się pojawić pewien problem. Musisz poruszyć tyle ważnych zagadnień, że nie masz pojęcia, gdzie umieścić te rozważania dotyczące cytatu. Byłoby świetnie, gdyby przyszedł Ci do głowy także inny cytat, z omawianego w pracy dzieła, a najlepiej z zupełnie innej beczki.
Jak przejść do ciągu dalszego?
Na przykład tak:
- Koniec wstępów. Zaczynamy argumentację.
- A teraz do dzieła.
- Rozważałem tę sprawę następująco:…
- Oto pierwszy dowód na potwierdzenie tezy:…
- Doszedłem do następujących wniosków:…
- Analizę rozpocznę od…
- Tyle o sobie. Teraz już będzie na temat.
Zobacz: