Rozprawka

Rozprawka – to dłuższa wypowiedź pisemna, która prezentuje tok rozumowania autora na dany temat, zmusza do zajęcia stanowiska wobec określonego zagadnienia.

Istotą rozprawki jest zbiór argumentów wyrażających myśl autora, który rozpatruje problem, rozprawia na dany temat. Idealna rozprawka jest logiczna i konsekwentna.

Jeśli mamy ujawnić i uzasadnić nasze poglądy, bronić przedstawionej w temacie tezy lub obalić ją, powinniśmy napisać rozprawkę. Rozprawka służy bowiem:

przekonywaniu,
argumentowaniu,
uzasadnianiu.

Właściwie jest zbiorem uporządkowanych argumentów za jakąś tezą lub przeciwko niej. Jest jedną wielką odpowiedzią na pytanie:

jaki masz pogląd w danej sprawie i dlaczego właśnie taki?

Schemat rozprawki

Rozprawka składa się z trzech części:

Teza (twierdzenie na dany temat)
Rozwinięcie (argumenty, dowody)
Zakończenie (wnioski, podsumowanie rozważań)

Rozprawkę można napisać w trochę trudniejszy, ale jednocześnie mniej schematyczny sposób:

we wstępie – hipoteza (jeszcze nie macie zdania na jakiś temat),
rozwinięcie – zestawienie argumentów za i przeciw, rozważanie problemu,
zakończenie – podsumowanie rozważań, ostateczna decyzja dotycząca postawionej we wstępie hipotezy.

Taki układ materiału, wykorzystujący tezę i antytezę, argumenty i kontrargumenty, pozwala na napisanie pracy znacznie ciekawszej.
Ocenia się: zauważanie związków między faktami, wyciąganie wniosków, wybieranie najlepszych przykładów. I jeszcze logiczność, rzetelność, konsekwencję.

Pamiętaj!

Rozprawka to uzasadnienie słuszności prawdy (twierdzenia, myśli) zawartej w temacie pracy lub odwrotnie, ukazanie bezpodstawności jakiegoś poglądu za pomocą szeregu skojarzeń i rozumowań.
Jeśli temat jest pytaniem, to udowadniasz słuszność swojej odpowiedzi.
Jeśli temat jest cytatem – udowadniasz prawdziwość lub bezsens cytatu – oto istota rozprawki.

Jak rozpoznać rozprawkę?

W temacie rozprawki zawarta jest teza – trzeba ją potwierdzić lub jej zaprzeczyć.
Może też być postawiona hipoteza w formie pytania – wówczas praca będzie odpowiedzią.

Pamiętaj!

Teza = stwierdzenie
np. Udowodnij, że Odyseusz jest bohaterem pozytywnym.

Hipoteza = pytanie
np. Czy Odyseusz jest bohaterem pozytywnym?

Nie używaj sformułowania: „Moja teza brzmi: Czy Odyseusz jest bohaterem pozytywnym?” – to błąd rzeczowy, bo pytanie zawarte w temacie to hipoteza, a więc pytania się nie udowadnia, na pytanie się odpowiada!

Nie kończ rozprawki stwierdzeniem: „Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić hipotezę” – błąd rzeczowy.

Nie ograniczaj wstępu i zakończenia rozprawki do jednego zdania.

– „Moja teza brzmi: Odyseusz to bohater pozytywny.”
– „Mam nadzieję, że udało mi się udowodnić tezę, że Odyseusz to bohater pozytywny.”

Teza czy hipoteza?

Jeśli mamy ugruntowaną opinię na określony temat i chcemy ją w wypracowaniu uzasadnić – wybieramy tezę.
Hipotezę natomiast stawiamy wtedy, gdy nie jesteśmy pewni swego zdania albo nie potrafimy jednoznacznie odpowiedzieć na postawione w temacie pytanie. To jakby tymczasowa teza, która może się potwierdzić lub nie – na to zwracamy uwagę w zakończeniu.

Stawianie tezy

„«Dużo wśród nas takich: ogromne łakomstwo na wielkie czyny i bardzo mało jakiejkolwiek roboty» (Stefan Żeromski). Odwołując się do historii i literatury, uzasadnij zdanie pisarza”.
„«Konflikt tragiczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru». Uzasadnij, że dramat Sofoklesa jest klasycznym przykładem konfliktu tragicznego”.

W tych dwóch wypadkach tezę narzuca temat – z góry wiemy, co mamy uzasadnić, chociaż podane tezy możemy (wbrew poleceniu) poprzeć lub też się z nimi nie zgodzić.

„Czy słusznie nazywa się Jana Kochanowskiego ojcem poezji polskiej?”

Tezą będzie w tym wypadku odpowiedź na pytanie.

„Romantyczny patriotyzm walki czy pozytywistyczny utylitaryzm? Która z tych postaw jest Ci bliższa? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do wybranych utworów”.
„Stanisław Wokulski – romantyk czy pozytywista?”

Stawiając tezę, opowiadamy się po jednej z przywołanych możliwości albo też z góry zaznaczamy, że jednoznaczny wybór nie jest możliwy.

„«Każda epoka ma swe własne cele…». Cele której epoki są najbliższe Twemu pokoleniu?”

Tezę (w tym wypadku – konkretną epokę i jej cele) wybiera sam piszący – i szuka argumentów na jej potwierdzenie.

Co w pisaniu rozprawki jest najważniejsze?

Logiczne rozumowanie, wyciąganie wniosków na podstawie konkretnych dowodów.
Umiejętność kojarzenia faktów, tekstów literackich, nazwisk, nurtów itp.
Samodzielność myślenia, odwaga w stawianiu śmiałych tez, niestereotypowe sądy i opinie.
Właściwy dobór materiału z literatury i innych tekstów kultury.

Uwaga!
Rozprawka musi mieć przemyślaną, logiczną kompozycję, dlatego argumenty powinny być przywoływane w określonym porządku, jasnym dla czytającego. Porządek ten podkreśla się w sposób graficzny – za pomocą nowych wersów i akapitów.

Język rozprawki

jest charakterystyczny. Już samo słowo rozprawka przywodzi na myśl raczej styl naukowy i publicystyczny niż potoczny albo literacki. I słusznie – używamy precyzyjnych sformułowań oraz charakterystycznych zwrotów mających na celu przekonanie czytelnika lub podkreślenie, że wyrażamy nasze sądy i opinie i że jesteśmy przekonani o ich słuszności.

Gdy formułujemy tezę, możemy na przykład użyć sformułowań:

Kiedy zgadzamy się ze stanowiskiem zawartym w temacie pracy:

W pełni zgadzam się z tezą sformułowaną w temacie…
Będę starał się bronić tezy, iż…

Kiedy nie zgadzamy się z przytoczonym w temacie pracy poglądem:

Powszechnie sądzi się, że… Jednak ja zajmuję w tej sprawie odmienne stanowisko…
Nie mogę zgodzić się z opinią, iż…
Nie mogę zgodzić się z tezą zawartą w temacie…
Wbrew temu, co na ten temat mogliby sądzić inni, uważam, że…
Zamierzam polemizować z tezą zawartą w temacie.
Nie sposób zgodzić się z poglądem, iż…

Kiedy formułujemy własną, zmodyfikowaną tezę:

Moja teza brzmi…
Uważam, że…
Jestem zdania, że…
Sadzę, iż…

Jeżeli temat sformułowany jest w formie pytania, możemy napisać na przykład:

Odpowiadam twierdząco na pytanie zawarte w temacie.
Na pytanie zawarte w temacie muszę odpowiedzieć przecząco.

Jeżeli prócz postawienia tezy serwujemy czytelnikowi wstęp, ogólne rozważania na jakiś temat (schemat IV), pomocne będą sformułowania:

Celem moich rozważań jest…
Celem tej pracy jest…
Może warto najpierw zastanowić się nad znaczeniem słowa…
Proponuję najpierw rozważyć, czym jest…
Zamierzam skupić się na…
Problem, o którym chcę pisać…

W trakcie gromadzenia argumentów możemy używać sformułowań:

Wydaje się, że…
Jestem pewna, iż…
Jestem przekonana, że…
Trudno zaprzeczyć, że…
Nie należy zapominać również…
Przytoczmy jeszcze jeden argument…
Oto kolejny argument…
Komuś może wydawać się, że…
Jednakże…
Świadczy o tym przykład…
Dodatkowym argumentem może być…
Na przykład…
Świadczy to o tym, że…
Co prawda…
A jednak…
Jako przykładem posłużę się…
Z całą pewnością…

W zakończeniu rozprawki przydatne będą sformułowania:

W świetle przytoczonych argumentów…
Z tego, co napisałam, wynika, że…
Przytoczone argumenty wystarczą, by stwierdzić, że…
Jak wynika z przytoczonych argumentów…
Sądzę, że udało mi się udowodnić, iż…
Myślę, że dowiodłam, iż…
Sądzę, że przedstawione przykłady wystarczą, aby przekonać o słuszności mojego twierdzenia…
Wszystko to prowadzi do wniosku, iż…
Chyba udało mi się przekonać, że…

O tym, czy Twoja rozprawka będzie wysoko oceniona, decyduje:

Liczba argumentów
Musi być ich dokładnie tyle, o ile proszą w poleceniu egzaminatorzy.

Pochodzenie argumentów
Jeżeli dwa argumenty mają pochodzić z tekstów źródłowych, a jeden masz sam wymyślić, to nie wolno Ci zmienić tej proporcji. Nawet gdybyś w arkuszu znalazł pięć doskonałych argumentów, wybierasz dwa, a trzeci wymyślasz sam.

Właściwe ustosunkowanie się do tezy
Nie zawsze musisz ją popierać. Wszystko zależy od sformułowania tematu. Ustosunkuj się, rozważ, przemyśl, czy zgadzasz się – to określenia dające Ci możliwość wyboru (popierasz tezę albo ją obalasz). Polemizuj, zaprotestuj – musisz przeciwstawić się tezie. Udowodnij słuszność, rozwiń myśl
– popierasz tezę.

Kompozycja pracy
Rozprawka musi zawierać wstęp (określasz swój stosunek do tezy), rozwinięcie (podajesz argumenty) i zakończenie ( podsumowujesz rozważania). Argumenty muszą być porównywalnej długości. Nie jeden dziesięciozdaniowy, a pozostałe dwu- trzyzdaniowe.

Aby uatrakcyjnić pracę, można:

stworzyć rozprawkę polemiczną, w której przywołamy argumenty sprzeczne z naszą tezą, takie, z którymi się nie zgadzamy – i będziemy się starali je obalić;

rozpatrywać argumenty według przyjętej hierarchii ważności – od najważniejszych do najmniej istotnych lub odwrotnie;

pisać rozprawkę bez założonej z góry tezy (a jedynie z hipotezą) w taki sposób, by wypracowanie odzwierciedlało sposób dochodzenia do wniosków i tok myślenia autora, który może przekonywać się do pewnych rzeczy, do innych zniechęcać, zmieniać zdanie, a tym samym budować napięcie, które czyni pracę bardziej interesującą;

odwołać się nie tylko do utworów literackich, ale również do innych tekstów kultury, np. filmów, obrazów malarskich, spektakli teatralnych, a także do przykładów z życia, z historii i własnych doświadczeń.

Znak rozpoznawczy rozprawki w temacie:

Tematy rozprawek zwykle zaczynają się od słów:

Udowodnij tezę..,
Przekonaj innych…
Moje refleksje o…,
Co myślę o…,
Jak rozumiesz słowa…,
Rozwiń myśl…,
Uzasadnij pogląd…,
Uzasadnij słuszność sądu…,
Rozważ problem…,
Potwierdź lub zaprzecz…,
Czy zgadzasz się z opinią…;
Odwołaj się do…;
Prześledź zagadnienie…;

lub też od słowa czy, poprzedzającego jakiś przedstawiony pogląd, z którym w swojej pracy masz się zgodzić lub nie.

Czy zgadzasz się z twierdzeniem, że…;
Czy uważasz, że…;
Czy sądzisz, że… zdaniem (kogoś tam… coś tam).

Oczywiście możliwe są też inne konstrukcje tematów. Zwykle zawierają one jednak pewne charakterystyczne sformułowania:

Broń tezy lub polemizuj z twierdzeniem…;
A jakie jest Twoje zdanie na temat…?;
Dlaczego…

Czasami jednak zawierają jedynie jakieś prowokujące pytanie, pogląd lub kilka poglądów, do których trzeba się odnieść, ale nie jest to wyrażone wprost w poleceniu, na przykład:

Czego współczesny Europejczyk mógłby nauczyć się na bezludnej wyspie?

Tematami rozprawek mogłyby być też liczne przysłowia i sentencje typu:

Żadna praca nie hańbi,
Każdy jest kowalem własnego losu,
czy choćby samo zdanie: Przysłowia są mądrością narodów. Czy zawsze?

Podział rozprawek:

uzasadniających – w których pisząc podaje się argumenty i popiera odpowiednimi argumentami narzuconą tezę,
np. Wykaż, że „Balladyna” Juliusza Słowackiego to dramat romantyczny.

oceniających – wnikliwie jak badacz musisz ocenić dane zjawisko,
np. Które z idei dawnych filozofów są najbliższe współczesnemu człowiekowi?

rozstrzygających – w których musisz zająć zdecydowane stanowisko wobec antynomicznych tez,
np.: Miłość to siła niszcząca czy budująca? Moje refleksje po lekturze „Romea i Julii”.

Tematy – pułapki

Czasem mamy do czynienia z tematami-pułapkami. Sposób ich sformułowania wcale nie wskazuje na fakt, że najwłaściwszą formą ujęcia tego tematu byłaby właśnie rozprawka. To tematy, takie jak:

Przysłowia mądrością narodów.
Przemiany bohaterów w dziełach polskich romantyków.
Wyobraźnia upiększa, uskrzydla, przekształca.

W takim wypadku najlepiej przekształcić sobie te tematy na typowo rozprawkowe, czyli:

Czy przysłowia są mądrością narodów?
Jakie przemiany wewnętrzne bohatera w dziełach polskich romantyków zauważyłem?
Wykaż na wybranych przykładach, że wyobraźnia upiększa, uskrzydla i przekształca.

Rozprawka – rady

Rady dla piszących rozprawkę!

Dziel pracę na wstęp (z tezą lub hipotezą), rozwinięcie (z argumentami) i zakończenie (z powtórzeniem albo sformułowaniem tezy).

Pamiętaj także o stronie graficznej (stosuj akapity), dzięki czemu łatwiej wyodrębnisz poszczególne części składowe rozprawki!

Zwróć uwagę na liczbę argumentów, których się od Ciebie wymaga (czasem jest to konkretna liczba, np. trzy, a czasem wiadomo, że trzeba podać więcej niż jeden przykład).

Przeczytaj uważnie w temacie, skąd czerpać argumenty – z tekstów dołączonych do arkusza, z literatury, historii, filmu, sztuki czy własnych doświadczeń.

Używaj sformułowań charakterystycznych dla rozprawki – podkreślajcie własne zdanie, przywołujcie odpowiednio kolejne argumenty.

Pamiętaj, że samo wyliczenie argumentów to za mało – trzeba szerzej rozwinąć argument lub uzasadnić wybór co najmniej jednego przykładu.

Trzymaj się tematu – argumenty to nie to samo, co luźne przemyślenia, dywagacje, własne doświadczenia.

Pamiętaj o poprawności językowej – nie używaj kolokwializmów, błędnych związków frazeologicznych, zwrotów charakterystycznych dla języka potocznego.

Nie buduj zbyt rozwlekłych zdań – unikniecie w ten sposób błędów składniowych i interpunkcyjnych.

Staraj się nie popełniać błędów ortograficznych – sprawdźcie wszystkie wyrazy z „ó”, „u”, „ż”, „rz”, „ch”, „h” (czy się wymieniają), a jeśli nie jesteś pewny, spróbuj zamienić trudny wyraz na inny, gdzie ryzyko popełnienia błędu będzie mniejsze. Uważaj też na połączenia różnych części mowy z „nie”!

Czego nie wolno Ci robić, pisząc rozprawkę?

Nie wolno zbaczać z tematu.
Na przykład jednym z literackich argumentów przydatnych do udowodnienia swoistego „sentymentu pozytywistów do romantyzmu, do wydarzeń związanych z walką o niepodległość” jest patriotyzm Henryka Sienkiewicza. I można, jak najbardziej, wykorzystać argument do takiego tematu Potop. Lecz – uwaga – jeśli komuś nagle przypomni się o szlachcie XVII wieku i poświęci sążnisty akapit tematowi sarmatyzmu – będzie ów cały akapit do wyrzucenia. Nie na temat. Trzeba na to uważać, bo to jeden z typowych błędów uczniowskich.

Nie wolno omawiać wszystkich utworów literackich danej epoki lub danego autora „po kolei”.
Ów, tzw. układ chronologiczny wykazuje, że autor pracy nie rozumie tematu, że na oślep, jakby w panice wylicza i omawia wszystkie, byle jak kojarzone tytuły. Układ i dobór tytułów musi wyznaczać temat. Jeśli jest to np. „Historia Polski w ujęciu Henryka Sienkiewicza”, to nie znaczy, że piszemy biografię autora, a potem kolejno omawiamy wszystkie utwory, jakie napisał, łącznie z „Quo vadis”. Błąd, kompozycyjny i treściowy! Przecież to nie jest książka o historii Polski! Wybrać musimy tylko te – Krzyżaków czy Trylogię, bo przecież jest to praca na określony temat!

Nie wolno autorowi rozprawki streszczać utworów literackich!
Trzeba raz nareszcie sobie uświadomić, że każda pozycja z listy lektur – powieść, dramat, wiersz są materiałem, do którego przystępujemy jako badacze. Wybieramy z nich tylko to, co jest nam potrzebne! Tylko jeden wątek, tylko tę charakterystyczną postawę itd. Rozprawka nie może być wyliczeniem streszczeń! Jeśli temat żąda omówienia „obrazów obyczaju w literaturze XIX wieku”, to przecież nie wolno streszczać całego Pana Tadeusza, lecz wybrać tylko wątek obyczajowości. Wystarczy. Streszczenie całości jest zbędne, więcej – jest błędem.

Nie wolno popisywać się rozbudowaną wiedzą na temat epoki lub autora, jeśli nie dotyczy to tematu.
Przykre – niby człowiek tak dużo wie, a nie może się rozpisać. Ponieważ wiedza jest po to, by z niej korzystać, a nie po to, by ją bezmyślnie odtwarzać. Oto temat: „Baśniowość w twórczości Mickiewicza”, a autor pracy jako punkt pierwszy zamieszcza – pełną, encyklopedyczną informację o epoce romantyzmu, Jako punkt nr 2 występuje pełna i szczegółowa biografia Adama Mickiewicza. Dopiero potem – utwory i poszukiwania baśniowości i praca jest słaba. Szkoda człowieka, bo wie dużo, tylko nie umie myśleć i wybierać. Takich „popisów” wyprawiać nie wolno. Czyli:
- po pierwsze – nie zbaczaj z tematu,
- po drugie -– nie streszczaj i nie omawiaj „kolejno” utworów ani wydarzeń z biografii autorów,
- po trzecie – nie popisuj się wiedzą, o którą nikt nie pyta.

Zobacz:

Sposób na rozprawkę

https://aleklasa.pl/bez-kategorii/c337-angielski/c359-formy/rozprawka-2

Przebieg pracy nad rozprawką

Rozprawka – przydatne zwroty

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/c312-formy-wypracowan/5-rozwiniecie-wzory-sformulowan-w-rozprawce