Jak udowodnić, że pieniądze szczęścia nie dają, skoro często jest inaczej? Co zrobić, gdy temat sugeruje tezę, której masz bronić, a wcale się z nią nie zgadzasz?
Ludzka przekora każe Ci zaprzeczyć, a jednak… wahasz się. Bo a nuż nie przyznają Ci punktów za rozwinięcie tematu… Przyznają czy nie? Przy niektórych tematach – nie ma żadnych wątpliwości – nie przyznają!
Kiedy musisz potwierdzić?
Jeśli w temacie wypracowania pojawiają się sformułowania typu:
- Udowodnij, że…
- Uzasadnij słuszność tego stwierdzenia…
- Wykaż prawdziwość (słuszność) sądu, że…
- Znajdź w literaturze (historii, sztuce, życiu) potwierdzenie sądu, że…
- Napisz rozprawkę, w której uzasadnisz, że…
- Potwierdź opinię, tezę…
Skoro już w temacie rozprawki podkreślona jest SŁUSZNOŚĆ jakiegoś stwierdzenia (czyli postawiona jest teza), absolutnie nie zaprzeczaj!
Do tej pory na egzaminach pojawiły się takie tematy, w których nie można było zanegować tezy (postawić antytezy):
- Napisz rozprawkę, w której uzasadnisz, że „śmiech niekiedy może być nauką”.
- Uzasadnij słuszność stwierdzenia, że ten, kto nie czyta, przeżyje tylko swoje życie, czytający przeżyje więcej.
- Mitologia odwiecznym źródłem inspiracji twórczej. Uzasadnij słuszność tego stwierdzenia, odwołując się do dwóch przykładów z literatury i dwóch przykładów ze sztuki.
- Świat bez sportu byłby uboższy. Uzasadnij słuszność tego stwierdzenia, odwołując się do tekstów z arkusza oraz własnych doświadczeń, przemyśleń.
- L. Teliga udowodnił, że „Jeśli się naprawdę czegoś pragnie, jeśli się do tego dąży, laur zwycięzcy musi do nas należeć”. Uzasadnij słuszność tego stwierdzenia, odwołując się do innej, wybitnej postaci współczesnej, historycznej lub literackiej.
Kiedy możesz zaprzeczyć?
Zaprzeczyć tezie (czyli postawić antytezę) możesz wtedy, gdy w temacie pojawią się sformułowania:
- Wyraź swoją opinię…
- Ustosunkuj się do cytatu…
- Odnieś się do stwierdzenia…
- Rozważ, czy…
- Przedstaw swoje przemyślenia…
- Potwierdź opinię lub jej zaprzecz…
- Potwierdź pogląd lub podejmij z nim polemikę…
Ale, uwaga! Tu czyha na Ciebie pewna pułapka. Bo chociaż niby możesz wyrazić SWOJĄ opinię, SWÓJ sąd, SWOJE zdanie, to tak naprawdę między słowami czytaj: wyraź POWSZECHNIE PRZYJĘTĄ, PRAWOMYŚLNĄ opinię. Wcale nie swoją, tylko taką najbardziej popularną. Bo jak na przykład zaprzeczyć stwierdzeniu, że warto poznawać dorobek naszych przodków? Chociaż w temacie pada prośba o ustosunkowanie się do tej opinii, nie możesz napisać, że nic Cię nie obchodzi to, co stworzyli przodkowie. Spróbowałbyś zaprzeczyć, że wolność jest istotną wartością w życiu człowieka? Jeśli tak, to brak Ci rozsądku, bo naprawdę trudno Ci będzie znaleźć przykłady z literatury, historii lub ze sztuki, które wykorzystasz jako argumenty.
Inne tematy, które możesz negować (choć to bardzo ryzykowne)
- Czy pomoc bliźnim może być źródłem szczęścia?
- Pomoc bliźnim – choć piękna i szlachetna – nie zawsze uszczęśliwia.
- l „To, co naprawdę się liczy, to odnaleźć swoje powołanie”. Czy Nick Jarow ma rację?
- Moim zdaniem, można żyć, nie znając swojego powołania albo wręcz żyć mu na przekór.
- l Czy człowiek może kupić wszystko, co zapewnia mu szczęście?
- Uważam, że posiadając ogromną fortunę, można mieć i kupić wszystko.
Jak zaprzeczać?
Jeśli już koniecznie chcesz być samodzielny, niezależny i wolny w swoich poglądach, rób to z głową – szukaj mocnych argumentów. I to takich, których się od Ciebie oczekuje. Własne przeczucia, obserwacje i doświadczenia to za mało. Najczęściej musisz przytoczyć albo przykłady literackie, albo historyczne. A to może wymagać dużej wiedzy i ogromnego wysiłku intelektualnego. Posłużmy się przykładem. Oto temat:
„Człowiekowi najbardziej potrzebny jest drugi człowiek”. Odnieś się do tej tezy i uzasadnij swoją opinię, przywołując dwa przykłady z wybranych dzieł literackich lub filmów.
Masz odnieść się do tezy, a więc teoretycznie możesz postawić antytezę.
Antytezy na własne ryzyko
- Chociaż człowieka uznaje się za istotę stadną, potrzebującą towarzystwa, uważam, że są ludzie, którym inni nie są potrzebni. Tezę tę potwierdzę na przykładach z literatury.
- Powszechnie sądzi się, że człowiek potrzebuje drugiego człowieka, jednak ja zajmuję w tej sprawie inne stanowisko. Według mnie towarzystwo często obciąża człowieka, jest dla niego uciążliwym balastem.
- Nie mogę zgodzić się z tym, że człowiekowi najbardziej potrzebny jest drugi człowiek. Jest wielu samotnych a szczęśliwych ludzi, których życie potwierdza, że są różne źródła szczęścia, wcale niezwiązane z towarzystwem drugiej osoby. Przykładów nie brakuje także w literaturze.
Teraz szukaj argumentów. I bądź konsekwentny!
Postawiłeś mocną tezę, więc nie możesz jej zaprzeczać w rozwinięciu ani w zakończeniu. Jak szukać? Zrób szybki przegląd lektur – wśród nich znajdziesz kilka, które uratują Twoją pracę:
- Skawiński z noweli Henryka Sienkiewicza Latarnik.
Przykładowy argument z uzasadnieniem:
Najszczęśliwszy czas dla Skawińskiego to okres spędzony na wyspie z latarnią – z dala od ludzi, cywilizacji, miejskiego zgiełku. Źródłem szczęścia dla niego były obserwacje przyrody, morza, ryb i ptaków.
- Santiago z utworu Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya
Przykładowy argument z uzasadnieniem:
Ludzie zawiedli Santiago – nie wierzyli w jego możliwości, nazywali pechowcem, wyśmiewali, trzymali się od niego z daleka. Ale Santiago ich nie potrzebował – chciał być tylko blisko morza, które kochał i które przynosiło mu spokój i szczęście.
- bohater opowiadania Ernesta Hemingwaya Stary człowiek na moście
Przykładowy argument z uzasadnieniem:
Ludzie stali się źródłem nieszczęścia starego człowieka. Walcząc, włączając się w wojenną zawieruchę, pozbawili go przyjaciół, którzy dawali mu radość i szczęście. Przyjaciółmi staruszka były zwierzęta.
Gdyby można było podać przykłady z historii, to warto było by przywołać Juliusza Cezara i Napoleona Bonaparte. Ale w poleceniu sugerowano, że przykłady mają pochodzić z literatury lub filmu. Możesz więc przytoczyć filmy o tych postaciach historycznych.
Przykładowy argument z uzasadnieniem:
Potwierdzeniem, że człowiek może wiele utrudnić, a nawet stanowić źródło nieszczęścia, są dwie postacie historyczne przedstawiane w wielu filmach – postacie wielkie, o ogromnych sukcesach, a jednak otoczone przez wrogów. Mam na myśli Juliusza Cezara i Napoleona Bonapartego. Pierwszy stał się ofiarą spisku uknutego przez najbliższych mu ludzi, jak Marek Brutus, który od swego kłutego sztyletami przyjaciela usłyszał: „I ty, Brutusie, przeciwko mnie?”. Drugi – opuszczony przez pseudoprzyjaciół – przez ostatnich sześć lat życia spędzonych na Wyspie Świętej Heleny zrozumiał, że obdarzył zaufaniem niewłaściwych ludzi.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/praca-domowa-jezyk-polski/rozprawka-2