Przeczytaj uważnie poniższy tekst:
Za górami, za morzami, w dalekiej krainie czarów, przy kolebce małej księżniczki zebrały się dobre wróżki ze swą królewną na czele. I gdy otoczywszy księżniczkę, patrzyły na uśpioną twarzyczkę dzieciny, królowa ich rzekła: – Niechaj każda z was obdarzy ją jakimś cennym darem wedle swej możności i chęci!
Na to pierwsza wróżka, pochylając się nad uśpioną wypowiedziała następujące słowa:
– Ja daję ci czar piękności i mocą swoją sprawię, że kto ujrzy twarz twoją, pomyśli, iż ujrzał cudny kwiat wiosenny.
– Ja, rzekła druga – dam ci oczy przezrocze i głębokie jak toń wodna.
– Ja dam ci powiewną i wysmukłą postać młodej palmy – ozwała się trzecia.
Królowa zamyśliła się przez chwilę, po czym zwróciwszy się do wróżek, tak zaczęła mówić: – Piękność ludzi i kwiatów więdnie. Urocze oczy gasną wraz z młodością, a i w młodości często zaćmiewają się łzami. (…) Przeto nietrwałe są wasze dary. – Cóż jest trwałego w człowieku? I czymże ją obdarzysz? – pytały wróżki. A na to królowa: – Ja dam jej dobroć.(…) Dobroć serca jest tym, czym ciepło słońca: ona daje życie. Wiedzcie, że wasze dary mijają, a dobroć trwa; jest ona jak źródło, z którego im więcej wody wyczerpiesz, tym więcej ci jej napłynie.(…) To rzekłszy królowa wróżek pochyliła się nad śpiącą dzieciną i dotknąwszy rękami jej serca rzekła: – Bądź dobrą!
(Henryk Sienkiewicz, Bajka)
A teraz odpowiedz na pytania:
1. Utwór Henryka Sienkiewicza ma cechy:
a) epopei
b) baśni
c) noweli
2. Królowej nie spodobały się dary wróżek, ponieważ:
a) uważała, że księżniczka nie powinna być piękna,
b) uważała, że dary innych wróżek są nietrwałe,
c) uważała, że wyróżniając dar jednej z wróżek, zrobi przykrość pozostałym.
3. Dlaczego dar dobroci jest najcenniejszy?
a) ponieważ dobroć jest możliwa tylko, wtedy gdy się ją połączy z pięknem i bogactwem,
b) ponieważ dobroć jest jak ciepło słońca-ogrzewa i daje życie,
c) ponieważ piękno i bogactwo przemijają, a dobro jest darem trwałym.
4. 0 człowieku dobrym; okazującym bezinteresowną pomoc innym powiemy, że jest:
a) altruistą
b) egoistą
c) ekscentrykiem
d) oportunistą
5. Z czym kojarzą ci się biblijne symbole wody i źródła?
a) z zaspokajaniem pragnienia,
b) z naturą,
c) z odradzaniem się, dawaniem życia,
d) z odwieczną mądrością.
6. Wybierz kategorie charakterystyczne dla baśni:
a) komizm
b) alegoria
c) przedmioty i motywy magiczne
d) morał
e) walka dobra ze złem
f) szczęśliwe zakończenie
7. Zdanie: „Dobroć serca jest tym, czym jest ciepło słońca”, to:
a) zdanie złożone z podrzędnym dopełnieniowym
b) zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym
c) zdanie złożone z podrzędnym okolicznikowym sposobu
Odpowiedzi
1. odp. b) Utwór ma cechy baśni.
Świadczą o tym między innymi:
- brak konkretnego miejsca i czasu akcji (za górami, za morzami),
- bohaterki pochodzące ze świata fantastycznego (dobre wróżki,
- fantastyczna treść.
Pytanie ocenia Twoją umiejętność rozróżniania gatunków i rodzajów literackich.
Pamiętaj! Nie pomyl więc baśni z nowelą ani epopeją, bowiem:
- Nowela, choć jest gatunkiem epickim ( pisanym prozą ), nie zawiera motywów, osób ani przedmiotów magicznych. To niewielki jednowątkowy utwór o wyrazistej kompozycji. Ważne są w nim: zwięzłość, punkt kulminacyjny i wyraziste zakończenie.
- Epopeja to z kolei bardzo długi utwór epicki, opowiadający o losach danej społeczności w przełomowym momencie historycznym. Zaczyna się od inwokacji – uroczystego zwrotu do bóstwa, osoby. Jest pisana wierszem, np. „Pan Tadeusz”. Nie jest to zatem na pewno nasz króciutki tekścik o księżniczce i wróżkach.
2. odp. b) Uważała, że dary wróżek są nietrwałe.
Pytanie bada zrozumienie przesłania baśni, to jak odbierasz jej mądrość, nauki które głosi.
3. odp c) Ponieważ piękno i bogactwo przemijają, a dobro jest darem trwałym.
Egzaminujący oczekuje od Ciebie dobrego kojarzenia faktów (porównaj z pyt.2 ) oraz pewnej dojrzałości, umiejętności oceniania pojęć, rozumienia wartości.
4. odp. a) altruistą.
To zadanie, z dziedziny słownictwa, ma na celu sprawdzenie stopnia znajomości wyrazów obcych (zapożyczonych). Co znaczą pozostałe terminy?
- Egoista (inaczej samolub) – to człowiek, który myśli tylko o sobie, gotów jest dla osiągnięcia własnych korzyści narazić innych na szkody lub przykrości.
- Ekscentryk – to człowiek dziwaczny, oryginalny, wyróżniający się na tle innych ubiorem, zachowaniem, zwyczajami.
- Oportunista – to ktoś nie mający stałych zasad czy poglądów. Zmienia je, „jak rękawiczki” dla osobistej korzyści.
5. odp. c) z odradzaniem się, dawaniem życia.
Pytanie ma Ciebie zmobilizować do uporządkowania wiedzy teoretycznej. Musisz sobie przypomnieć, z czym kojarzy się w Nowym Testamencie symbol wody (chrzest to narodziny do nowego życia) albo skojarzyć fragment „Małego Księcia” (etap podróży na Ziemię i pobyt na pustyni – poszukiwanie wody).
Pamiętaj!
Symbol – to znak, przedmiot, który na zasadzie umownej oznacza inny przedmiot lub pojęcie oderwane od rzeczywistości, np. lis – chytrość, mrówka – pracowitość (z bajek).
6. odp. c) przedmioty i motywy magiczne (np. cudowne buty, różdżka, czary),
e) walka dobra ze złem,
f) szczęśliwe zakończenie.
Pamiętaj!
- Komizm – to kategoria charakterystyczna dla komedii, a alegoria i morał dla bajki. że: morał – to nauka płynąca z bajki lub innego utworu dydaktycznego.
- Alegoria – rzecz mająca oprócz znaczenia dosłownego przenośne ( w bajkach umowne maski zwierzęce oznaczające cechy ludzkie).
7. odp. b) Zdanie złożone z podrzędnym orzecznikowym.
Zadanie sprawdza Twoją wiedzę dotyczącą gramatyki – określania rodzajów zdań złożonych. Człon: „czym jest ciepło słońca” – rozwija, „zastępuje” orzecznik: jest czymś, kimś.
Zobacz:
Czym jest bajka jako gatunek? Omów kompozycję bajek Ignacego Krasickiego.