Konflikt wartości i ideałów między matką a synem w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.
W Nad Niemnem ścierają się dwie krańcowo różne postawy:
- patriotyczna, reprezentowana przez Andrzejową Korczyńską,
- kosmopolityczna, wyznawana przez jej syna Zygmunta, młodego artystę.
Aby zrozumieć istotę konfliktu, musisz wiedzieć, że powieść Nad Niemnem napisana była i dotyczyła czasów, gdy Polska była pod zaborami. Dlatego też problem wierności ojczyźnie jest tu niezwykle ważny.
Każda ze stron prezentuje odmienne ideały. Dla matki wartościami są:
- przywiązanie do ojczyzny,
- szacunek wobec historii i tradycji.
Uważa, że syn powinien tworzyć w ojczystym kraju, gdyż nie brak tu pięknych krajobrazów i natury, która może stanowić natchnienie dla artysty. Jednak Zygmunt twierdzi, że natchnienie może uzyskać tylko za granicą. Zachwyca się europejskimi miastami, mówiąc, że tam mógłby odnaleźć sens życia, jego radość i piękno. Polska jawi mu się jako kraj żyjący przeszłością i wspomnieniami, nieatrakcyjny dla młodego, zdolnego człowieka. Wartości, którymi kieruje się Zygmunt, nie są szlachetne. Uwielbienie dla obcych wzorców życia i postępowania czyni z niego kosmopolitę.
Czym dla Zygmunta Korczyńskiego jest ojczyzna?
- Według niego to kraj pełen pospolitości i powszedniości.
- Ludzie są tu zagubieni i zalęknieni, nie potrafią cieszyć się życiem.
- Polacy wciąż żyją czasami przeszłymi, rozpamiętują historię, swoje narodowe tragedie i nie interesuje ich dzień dzisiejszy.
Dlatego Zygmunt namawia matkę do opuszczenia kraju i wyjazdu za granicę.
Jakie wartości prezentuje pani Korczyńska?
- Jest patriotką, wdową po żołnierzu z powstania 1863 r.
- Od zawsze towarzyszyło jej przywiązanie do rodzinnych stron.
- Twierdzi, że właśnie owa melancholia i rozpamiętywanie są nieodłączne, polskości, a więc bliskie i jej jako patriotce.
Dlatego nie ulega namowom Zygmunta – nie zgadza się na wyjazd za granicę.
Stopniowo ich rozmowa przeradza się w spór, ponieważ ideały matki i syna są rozbieżne. Pani Korczyńska pragnie, by syn pozostał w kraju i tworzył, czerpiąc natchnienie z uroków ojczystej przyrody. Według niej ma zobowiązania wobec ojczyzny – powinien żyć w kraju swoich przodków. Dla Zygmunta nie ma to większego znaczenia. Co więcej, życie w Polsce nie pobudzi go do działania, gdyż nie ma tu specjalnej atmosfery i klimatu dla artystów. O ojczyźnie mówi krytycznie i z niechęcią, przez co zaostrza konflikt.
Jak kończy się dramatyczna rozmowa matki i syna?
Pani Korczyńska próbuje wzbudzić wrażliwość syna i prosi go, by poszedł na mogiłę ojca (wspólną mogiłę powstańców). Mogiła jest dla niej symbolem walki i poświęcenia żołnierzy. Zygmunt lekceważąco odmawia, twierdząc, że czeka go sława i życie, a nie wspomnienia i rozpamiętywania. W ostatnich słowach sporu daje matce do zrozumienia, że przebywając za granicą, wstydził się postawy swojego ojca, który oddał życie za ojczyznę i nazywa go szaleńcem. Tym samym daje dowód, że obce mu są wartości patriotyzmu, ale i szacunku dla bliskich i poległych za kraj. Zrozpaczona pani Korczyńska, bezsilna wobec słów syna, każe mu opuścić dom.
Aby wzbogacić wypowiedź:
Przywołaj innych literackich kosmopolitów, np. żonę modną z satyry Ignacego Krasickiego, a przede wszystkim Hrabiego z Pana Tadeusza, który podobnie jak Zygmunt Korczyński zachwycał się zagranicznymi pejzażami i nie dostrzegał piękna rodzimej przyrody.
Zobacz:
Omów najważniejsze konflikty i spory pomiędzy bohaterami w Nad Niemnem