Psychologia miłości. Emma Bovary – romantyczka w oczach realisty.
Komentarz
Pani Bovary Gustawa Flauberta to jedna z podstawowych powieści realistycznych. Francuski pisarz przedstawił w niej „psychologię duszy” kobiety połowy wieku XIX. I bynajmniej nie jest to obraz pochlebny! Emma to bohaterka opętana romantycznymi ideałami, wystarczająco inteligentna, aby pochłaniać miłosne powieści, zbyt mało wykształcona, aby umieć się od nich zdystansować. Lektura dzieła Flauberta skłania do rozważań na temat: oddziaływania prądów romantycznych, tego, jak na życie społeczne patrzył naturalizm oraz tego, jak przedstawiała się sytuacja kobiet w wieku XIX.
Zdeterminowana Emma
W epoce naturalistów tryumfy święcił determinizm. To pogląd filozoficzny głoszący, że wszystkie zjawiska są powiązane łańcuchami przyczynowo-skutkowymi – każde z czegoś wynika i pociąga za sobą szereg zdarzeń. W świetle założeń determinizmu los Emmy Bovary był niejako przesądzony. Specyficzne wychowanie, młodzieńcze lektury, mieszczańskie otoczenie – wszystko to wpłynęło na psychikę bohaterki i jej postępki.
Bowaryzm
To termin wywodzący się bezpośrednio z powieści Flauberta. Oznacza: marzycielstwo, stan wiecznego niezaspokojenia, egzaltację, uleganie iluzjom. Przydać Ci się może przy charakteryzowaniu Emmy Bovary, a także cech miłości Stanisława Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa, która także posiadała wiele cech bowarystycznych.
Inne, pokrewne tematy
- „Powieść to zwierciadło obnoszone po gościńcu” – jak naturaliści przedstawiali społeczeństwo drugiej połowy XIX wieku?
- Zdradzieckie „książki zbójeckie” – Emma Bovary jako bohaterka romantyczna.
- Emma Bovary – portret kobiety drugiej połowy XIX wieku.
Przydatne sformułowania
Flaubert po mistrzowsku połączył dzieje niedoszłej heroiny z opowieścią o szarym, codziennym życiu. Idealne tęsknoty Emmy splatają się z wulgarną codziennością: silny instynkt erotyczny współwystępuje ze skłonnością do poetycznego mitologizowania własnego życia.
Analiza tematu
Ten temat pracy dotyczy właściwie tylko jednej lektury. Pamiętaj jednak, aby na Panią Bovary Flauberta spojrzeć w nieco szerszym kontekście, uwzględniając założenia naturalistów i oddziaływanie prądów romantycznych. Oczywiście, nie możesz też zapomnieć o scharakteryzowaniu samej Emmy – spróbuj stworzyć jej portret psychologiczny, w końcu powieść Flauberta traktuje o psychologii duszy kobiecej…
Możliwość 1
Zacznij od zdefiniowania pojęcia naturalizmu oraz wskazania na naturalistyczne elementy obecne w powieści Flauberta. Możesz powiedzieć, że naturaliści dążyli do przedstawiania rzeczywistości w sposób jak najbardziej obiektywny, nie kryjąc jej ciemnych stron. Według nich człowiek był istotą biologiczną, zdeterminowaną przez czynniki naturalne i społeczne. Wszystkie jego myśli i działania były warunkowane przez otoczenie. Dlatego każdego człowieka można było rozłożyć niejako na „czynniki pierwsze” – jego dusza i charakter stawały się tylko sumą: wychowania, wykształcenia, warunków społeczno-ekonomicznych, etc. Flauberta najbardziej interesowała ludzka psychika, dlatego w skrajnie obiektywny sposób przedstawił losy prowincjonalnej kobiety uwikłanej we własne pragnienia, mającej kłopoty z tożsamością, naiwnie oczekującej, że życie zrealizuje scenariusz powieściowego romansu. Idąc za Flaubertem, możesz postarać się zanalizować psychikę Emmy w sposób naturalistyczny – w jej wyborach i pragnieniach doszukując się „przyczyn naturalnych”.
Możliwość 2
Spróbuj nakreślić kontekst historyczny dla powieści Flauberta. Pani Bovary to dzieło powstałe w 1857 roku. Warto zwrócić uwagę, że jest ono jedną z pierwszych powieści realistycznych – w kanonie lektur wciąż jeszcze obecne były książki romantyczne. Flaubert, kreśląc losy Emmy Bovary, pokazał, jak silny wpływ na psychikę kobiety miały – ówcześnie bardzo popularne – romanse powieściowe (nawiasem mówiąc, często bardzo kiczowate). Emma czytała nie tylko mistrzów literatury romantycznej takich jak François Chateaubriand czy Walter Scott, w przeważającej większości pochłaniała egzaltowane i pełne pompatycznych wzruszeń książki typu Paweł i Wirginia Bernardina de Saint Pierre’a (to pozycja z jej biblioteki!). Bohaterka powieści Flauberta, niczym Gustaw z Dziadów Mickiewicza, próbuje ideały powieściowe wcielać w życie, pragnie przeżyć miłość wielką i nieskończoną, jednym słowem: niemożliwą.
Propozycje rozwinięcia
Możliwość 1
Rozwinięcie pracy zacznij od nakreślenia fabuły Pani Bovary. Zwróć uwagę na wychowanie tytułowej bohaterki, to rzec można klasyczny model wychowania kobiety w tamtej epoce. Szkoła klasztorna i praca przy ojcowskim gospodarstwie, przerywana lekturą (często w ukryciu) sentymentalnych romansów. Wnioski nasuwają się same: Emma nie zna właściwie prawdziwego życia, wyrosła w izolacji, a jedyną rzeczywistością dla niej dostępną jest wydumany świat przedstawiony w młodzieńczych lekturach. Żyje na prowincji, w otoczeniu przyziemnych i pragmatycznych mieszczan, jej mąż jest dobroduszny i poczciwy, ale marny z niego kochanek. Emma pragnie prawdziwej miłości, salonów, pięknych sukien i klejnotów. Wśród mieszkańców Rouen – przedstawionego przez Flauberta niczym twierdza najbardziej zatwardziałego mieszczaństwa – książę z bajki się nie znajdzie, dlatego Emma… musi sobie stworzyć go sama. Aby przeżyć „wielkie uczucie” bierze sobie kochanków: najpierw Rudolfa, później Leona. Ich gołosłowne zapewnienia i deklaracje traktuje zbyt serio, nie widzi ich takimi, jacy są naprawdę, ale takimi, jakimi chciałaby ich widzieć. A przecież to zwyczajni obłudnicy, którzy zrobią wszystko, aby tylko romans się nie wydał. Zwróć uwagę na kontrast między marzeniami Emmy a prawdziwym światem. Bohaterka Flauberta żyje „jak arcyksiężna” – zaciąga długi, nie troszczy się o nic, zupełnie się nie liczy z małomiasteczkową etyką. Na koniec, zastanów się, w czym Flaubert upatrywał przyczynę klęski Emmy Bovary. Czy za jej samobójstwo winy nie ponosi całe ówczesne społeczeństwo, z Rudolfem i Leonem na czele?
Możliwość 2
Zastanów się co znaczą słynne słowa Flauberta: „Pani Bovary – to ja”. Czy pisarz krytykuje Emmę za jej urojone marzenia? Po pierwsze musisz zaznaczyć, że Flaubert jako naturalista otwarcie nie potępia nikogo – rzeczywistość powieściową stara się przedstawić obiektywnie, bez żadnego wartościowania. Portretuje bohaterów nie przez bezpośrednie nazywanie ich cech, lecz przez aurę, która ich otacza – osąd zostawiając czytelnikowi. Z drugiej jednak strony, nie ulega wątpliwości, że egoizm i obłuda, a także typowa moralność mieszczańska zostały przedstawione z ostrą ironią, a Emmie towarzyszy sympatia autora. Flaubert nie wini Emmy za zdrady małżeńskie i doprowadzenie męża do ruiny – przyczynę tych nieszczęść upatruje raczej w rzeczywistości kulturowej i społecznej. Emma jest jedyną autentyczną osobą w całym Rouen, robi to, co każe jej serce, nie liczy się z opinią innych. To bohaterka prawdziwie romantyczna, która działa wedle zasady „miej serce i patrzaj w serce”. Pragnie nocnych schadzek, spacerów w świetle księżyca, a nawet porwania. Problem polegał na tym, że jej marzenia były marzeniami typowo kobiecymi. Mężczyźni (zauważ, że Emmę otaczają głównie mężczyźni!) – bali się jej egzaltacji i uczuciowego zaangażowania. Na poparcie tej tezy możesz nakreślić charakterystykę Emmy, przeciwstawiając ją takim postaciom jak: Karol Bovary, pan Homais, Rudolf i Leon. Zwróć też uwagę na skandal jaki wywołała powieść Flaubera – sarkazm, z jakim pisarz przedstawił pełne fałszywej pruderii środowisko mieszczańskie, spowodował wielkie ataki na powieść. Wytoczono nawet Flaubertowi proces, w którym oskarżono go o niemoralność.
Propozycje zakończenia
Możliwość 1
Zwróć uwagę na pułapkę naturalistycznego determinizmu. Nie można za postępki Emmy winić tylko innych. Każdy przecież jest autonomiczną (przynajmniej częściowo) jednostką i powinien być odpowiedzialny za swoje czyny. W innym przypadku należałoby karać za morderstwa i kradzieże całe społeczeństwo, które dopuściło do złej sytuacji materialnej innych ludzi.
Możliwość 2
Poświęć parę słów dziewiętnastowiecznemu oddziaływaniu prądów romantycznych. To problem, z którym – chcąc, nie chcąc – borykał się cały realizm. Romantyczny wzór miłości idealnej funkcjonował przez cały wiek XIX i funkcjonuje do dziś – przykładem jest Lalka Bolesława Prusa.
Zobacz:
Wyjaśnij znaczenie pojęcia bovaryzm na podstawie powieści pt. Pani Bovary Gustava Flauberta