O śmiertelnych pokolenia!
Życie wasze to cień cienia.
Bo któryż człowiek więcej tu szczęścia zażyje –
Nad to, co w sennych rojeniach uwije,
Aby potem z biegiem zdarzeń
Po chwili snu – runąć z marzeń.
(Sofokles Król Edyp)
Czy zgodzisz się z Sofoklesem, że życie ludzkie jest tylko marnym cieniem, a człowiek – nie mając wpływu na swój los – może oddawać się jedynie czczym marzeniom?
Powyższy temat dotyczy czêsto pojawiającego się w literaturze motywu życia – snu lub życia – cienia oraz nawiązuje do podstawowej kategorii mitologii i literatury antycznej, czyli Fatum. Już starożytnych fascynowało bowiem pytanie, czy człowiek jest w stanie kierować własnym życiem, dążyć do wyznaczonych przez siebie celów i realizować swoje marzenia.
.
Analiza tematu
Zacytowany w temacie pracy fragment wypowiedzi Chóru z Króla Edypa jest wyrazem jednej z najbardziej pesymistycznych refleksji antyku. Wedle starożytnej koncepcji życie jest tylko cieniem tego, czego człowiek mógłby pragnąć; wola ludzka zaś ogranicza się jedynie do rojenia sennych marzeń, a nie do rzeczywistego działania. Rzeczywistość zawsze rozczarowuje człowieka, nigdy nie jest spełnieniem jego pragnień. Człowiek jest bowiem zabawką w rękach bezlitosnego fatum.
.
Propozycje wstępu
Możliwość 1
Postaw tezę, w której zawrzesz własne zdanie będące odpowiedzią na pytanie postawione w temacie. Podejmij polemikę z Sofoklesem i starożytną koncepcją życia jako snu i cienia.
Dlaczego możesz nie godzić się z Sofoklesem?
Oto kilka przekonujących argumentów:
- Nasze życie należy tylko do nas samych – zawsze możemy je zakończyć… jeśli tylko zechcemy.
- Nasz los nie jest zapisany gdzieś w gwiazdach, tylko każdy wykuwa go sam.
- Życie nie jest snem, ponieważ zawsze jesteśmy świadomi swoich czynów.
- Jeżeli życie byłoby snem, to nie mielibyśmy po co wstawać w ogóle z łóżka – przecież i tak by to nic nie zmieniło.
Swoje argumenty możesz poprzeć nie tylko własnymi refleksjami, ale także przykładami z historii literatury. Spróbuj wykorzystać doświadczenia z gimnazjum – bohaterów Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego albo Kamieni na szaniec Aleksandra Kamińskiego. Sięgnij także do mitologii, pomogą Ci w tym Ikar oraz Orfeusz.
Możliwość 2
Mówi się, że starożytni wymyślili już wszystko, czemuż więc teza Sofoklesa nie miałaby być prawdziwa? Czy możemy być pewni, że nasz los zależy tylko i wyłącznie od nas? Pamiętaj: nie musisz całkowicie zgadzać się z Sofoklesem, możesz pokazać, że po prostu miał on trochę racji.
Dlaczego możesz zgadzać się z Sofoklesem?
- Mimo że dokonujemy samodzielnych wyborów, los często z nas kpi, nie zawsze mamy to, co chcieliśmy mieć.
- Trudno powiedzieć, że zawsze jesteśmy świadomi swoich czynów; często przecież działamy pod presją, w afekcie, pod wpływem chwili lub w wyniku wielu zbiegów okoliczności.
- W naszym życiu dzieje się tyle rzeczy nieprawdopodobnych, na które w ogóle nie mamy wpływu, że często przypomina ono raczej sen niż jawę.
Udowadniając swoją tezę, możesz posłużyć się przykładami z literatury starożytnej: Księgą Hioba, mitem o Odyseuszu, Królem Edypem Sofoklesa. Spróbuj sięgnąć także do własnych refleksji i doświadczeń czytelniczych.
.
Propozycje rozwinięcia
Możliwość 1
Rozwinięcie pracy rozpocznij od rozważań na temat starożytnego motywu życia – cienia i życia – snu. Przedstaw w paru zdaniach antyczną koncepcję Fatum, zaznaczając, że starożytni pojmowali los w nieco inny, niż my dzisiaj, sposób. Według nich człowiek nie miał dużego wpływu na bieg swojego życia, był tak naprawdę igraszką w rękach bogów. To od przychylności lub wrogości mieszkańców Olimpu zależało powodzenie lub niepowodzenie każdego z Ziemian. Walka z Fatum nie miała żadnego sensu, była z góry skazana na porażkę. W tym miejscu możesz posłużyć się przykładem Edypa – bohater ten starał się za wszelką cenę uciec od straszliwej przepowiedni, a mimo to los w okrutny sposób sobie z niego zakpił.
Skup się na różnicach zachodzących pomiędzy antycznym a dzisiejszym sposobem postrzegania życia ludzkiego. Na wierze w to, że jesteśmy w stanie zmieniać kształt naszego życia, a także otaczającego nas świata, osadza się tak naprawdę istota naszej kultury, a co za tym idzie sens naszego istnienia. Jeżeli nasz los byłby zawczasu „zaprogramowany”, to życie nie miałoby najmniejszego sensu, człowiek zaś nie byłby odpowiedzialny za żaden popełniony czyn – nawet najcięższą zbrodnię!
Możesz rozwinąć postawioną na początku tej części pracy tezę – współczesność wierzy w człowieka, to znaczy: dziś jesteśmy przekonani, że człowiek jest w stanie całkowicie panować nad swoim życiem, dokonywać wyborów i podejmować decyzje, że jest po prostu całkowicie wolny.
Czas poprzeć te rozważania przykładami z historii literatury; ważne, abyś znalazł bohatera literackiego z XIX lub XX wieku z którejś lektury gimnazjalnej. Na przykład postacie z Kamieni na szaniec (Rudy, Zośka) bądź Syzyfowych prac (Andrzej Radek). Bohaterowie ci nie godzili się na swój los, podejmowali walkę z zaborcą lub okupantem, aby zmienić otaczający ich świat, by uczynić go lepszym. Dzięki takim postaciom będziesz mógł przeciwstawić starożytnym – nowożytną koncepcję człowieka.
Możesz także nieco przewrotnie spojrzeć na bohaterów literatury antycznej. Na przykład: Ikar jest całkowicie odpowiedzialny za swoją śmierć, dokonał złego wyboru, nie kierowało nim żadne Fatum. Podobnie Orfeusz – stracił Eurydykę niejako na własne życzenie, gdyby się nie obejrzał zaraz po wyjściu z Hadesu, jego ukochana powróciłaby na dobre do świata żywych.
Możliwość 2
Zacznij od przedstawienia mitologicznej koncepcji ludzkiego życia. Według mitów greckich los człowieka był nicią, którą tkały trzy boginie przeznaczenia zwane Mojrami. Tylko od nich zależało, czy życie ludzkie będzie długie i szczęśliwe. Bohaterowie mitologiczni często dowiadują się dzięki przepowiedniom, co ich czeka, i za nic nie są w stanie zmienić przyszłości. Tak było z Achillesem, który idąc na wojnę z Trojanami, wiedział, że ceną chwały, której dostąpi, będzie śmierć. Podobnie stało się z Odyseuszem, któremu wróżono długą podróż z Troi do rodzinnej Itaki – ani spryt, ani inteligencja i determinacja nie ustrzegły bohatera przed dziesięcioletnią tułaczką.
Możesz nawiązać również do Króla Edypa. Bohater tragedii Sofoklesa udowadnia nam w swoich poczynaniach, jak bardzo jest odważny i honorowy, a jednak nie udaje mu się uwolnić od ciążącej na nim klątwy.
Postać Edypa spróbuj porównać z biblijnym Hiobem. Bohater Starego Testamentu niczym nie zawinił, a jednak Bóg okrutnie go doświadczył. Ta opowieść pokazuje, że dla starożytnych Izraelitów los człowieka był całkowicie zależny od woli Boga.
.
Propozycje zakończenia
Możliwość 1
Pracę możesz zakończyć własnymi rozważaniami na temat życia. Możesz napisać, że antyczna refleksja pojmująca życie jako sen jest tak naprawdę wyrazem niepokoju obecnego w duszy każdego z nas. Nieraz przecież zadajemy sobie pytanie, czy to, co widzimy i odczuwamy jest jawą czy snem?
Możliwość 2
Możesz również spojrzeć na starożytną koncepcję życia – cienia jak na bardzo ważną myśl w historii literatury. To starożytni bowiem po raz pierwszy wyrazili wszystkie lęki związane z niepewną przyszłością życia ludzkiego. To im zawdzięczamy toposy (czyli literackie motywy) życia – snu, życia – cienia, a nawet życia – teatru.
.
Inne, pokrewne tematy:
• Motyw fatum w mitologii greckiej i literaturze antycznej.
• Czy Król Edyp Sofoklesa porusza problemy współcześnie aktualne?
• Czy życie ludzkie jest nieustanną walką z przeciwnościami losu?
Życie – sen, życie – cień – literackie kontynuacje
Metafora życia – cienia lub snu stanie się jednym z ulubionych chwytów poetyckich epoki baroku. Do tego motywu nawiąże William Szekspir w Makbecie, Daniel Naborowski w wierszu Krótkość żywota oraz hiszpański dramaturg Calderon de la Barca w sztuce Życie jest snem.
Przydatne sformułowania:
- Fatum to siła, która z wyroku bogów kieruje ludzkim losem.
- Życie bohaterów mitologii greckiej to nieustanna walka z przeciwnościami losu. Walka, niestety, z góry skazana na porażkę.
- W mitologii greckiej człowiek jest zabawką w rękach bezlitosnych bogów.
Zapamiętaj!
Fatum
To niezwykle ważne pojęcie, niezbędne do zrozumienia literatury antycznej. Fatum nie należy w pełni utożsamiać z losem ludzkim, to raczej siła tym losem kierująca, pchająca go na z góry upatrzone tory – czyli po prostu przeznaczenie. Fatum występuje w mitologii greckiej najczęściej jako moc przeciwna człowiekowi, walcząca z nim, próbująca go zniszczyć.
Zobacz:
Co decyduje o ludzkim losie w świetle tragedii Sofoklesa pt. Król Edyp?