Bohaterowie mitologiczni jako symbole wartości cenionych także dziś.

Istota tematu

  • Dzieje bohaterów mitologicznych stanowiły dla starożytnych przykład postaw ważnych w tamtym okresie.
  • Mimo że świat bardzo się zmienił, człowiek pozostał taki sam – nie zmieniły się jego uczucia, cechy.
  • Mitologia zawiera archetypy – pradawne wzorce postaw aktualne do dziś.
  • Wielu bohaterów uosabia wartości cenione także współcześnie.

 

Komentarz do tematu

Jakie zadanie stawia przed piszącymi tak sformułowany temat?

  • Po pierwsze trzeba dokonać przemyślanego wyboru spośród bardzo licznych postaci mitologicznych.
  • Po drugie ma ukazać, że ich postawy są aktualne do dziś; może ewentualnie nie zgodzić się z zawartą w temacie tezą – ale wówczas swoją hipotezę także musisz poprzeć odpowiednio dobranymi argumentami.

Nie wystarczy więc tylko opisać postawy bohaterów, by pokazać aktualność tychże postaw dopiero w kilkuzdaniowym zakończeniu – to typowe uczniowskie uproszczenie, zlekceważenie znaczenia kompozycji pracy. Bez względu na wybór formy istotne będą wnioski, którymi zostaną opatrzone kolejne postacie. Właśnie te wnioski posłużą połączeniu odległych w czasie bohaterów mitologicznych ze współczesnością.

  • Rada 1:
    Nie czujesz się bardzo mocny w pisaniu – wybierz rozprawkę. To najprostszy i naturalny wybór formy przy tym temacie. Tezę postawioną w temacie poprzesz odpowiednimi argumentami.
  • Rada 2:
    Wybierz ciekawszy układ. Wymieniaj wartości cenione do dziś, a nie bohaterów.
    Na przykład:
    • odwaga, męstwo, siła – Herakles, Achilles
    • pomysłowość – Herakles, Odyseusz
    • miłość – Odyseusz, Penelopa, Orfeusz, Antygona
    • przyjaźń – Achilles
    • poświęcenie – Antygona, Prometeusz
    To, że jedna postać może zostać przyporządkowana kilku kolejnym wartoś­ciom, skutecznie przeciwdziała streszczaniu jej losów (należy wybrać tylko niezbędne informacje), a także pomaga uzyskać spójność.
  • Rada 3:
    Wyjdź od wartości – podaj ich definicje słownikowe, napisz, czym są one dla Ciebie. Dopiero potem przejdź do bohaterów mitologicznych uważanych za ich symbole.

 

Uatrakcyjnij pracę ­polemiką

To zawsze wzbudza zainteresowanie profesora – autor pracy myśli, stara się wyjść poza schemat. Otóż, oczywiście, bohaterowie mitologiczni są symbolami wartości cenionych dziś, ale… prezentują też postawy przebrzmiałe lub chociaż dyskusyjne…

Dowody – w takiej sytuacji zawsze muszą być dowody – chwyt z koniem trojańskim nie podobałby się honorowym rycerzom, także fakt, że Penelopa jest wprawdzie najwierniejszą żoną świata, ale Odyseusz wcale nie był jej wierny podczas swojej wędrówki. Jakaż to wartość ceniona dziś? A wieczna krwawa, pochwalana wówczas walka o władzę prezentowana przez bogów? A ich mściwość? A dyskusyjność decyzji Ikara? Wreszcie i decyzję Antygony oraz postępek jej brata Polinejka często dyskutuje się jako wartość niejednoznaczną.

.

Dla ambitnych

Inne formy

Na przykład esej.
Jego istotą jest rozważanie; pozwala na poruszenie kwestii, na które niewiele jest miejsca w klasycznej rozprawce.

  • Dlaczego wartości prezentowane przez postacie mitologiczne są tak bardzo cenione dziś?
  • Co przykłady antyczne mogą dać współczesnemu człowiekowi?
  • Czy w przyszłości także będą one ważne?

Uwaga jednak: esej wymaga myśli samodzielnych, nie powielania banałów! A może dać możliwość wypowiedzenia się przywoływanym postaciom?

Wywiad z nimi, ich wzajemna dyskusja czy dyskusja człowieka współczesnego z postaciami z mitologii – to tylko niektóre rozwiązania.


 Zanim zaczniesz pisać

Zastanów się, jakie zadania stawia przed Tobą tak sformułowany temat:

  • trzeba dokonać przemyślanego wyboru spośród bardzo licznych postaci mitologicznych;
  • należy wykazać, że ich postawy są aktualne do dziś, a postawioną hipotezę poprzeć odpowiednio dobranymi argumentami.

Pomysły na formę

  • Można przemieścić się na chwilę do starożytnej Grecji, by przeprowadzić wywiad z Zeusem, który opowie o swoich podwładnych, lub wybrać się na wędrówkę, podczas której spotkani bohaterowie będą opisywać swoje losy. Z tej wyprawy trzeba jednak powrócić, bo celem pracy jest skonfrontowanie bohaterów mitologicznych i ich postaw ze współczesnym światem i wartościami teraz cenionymi.
  • Inny pomysł: dyskusja postaci z mitologii czy dyskusja człowieka współczesnego z nimi.
  • Trzecia koncepcja: prezentacja bohaterów jak na festiwalach czy wyborach miss. W tym przypadku połącz elementy charakterystyki z uzasadnieniem tematu.

Przykład – wstęp I

Czym właściwie jest mit? Opowieścią sprzed tysiącleci? Wówczas wzorem postaw, a dziś – bajką? W czasach rydwanów i polis – dobrze, ale czy dziś może mieć jakikolwiek sens? Otóż tak – i to jest właśnie najciekawsze…

Przykład – wstęp II

„Jeżeli umrą mity, umrze też nasz świat”. Słowa znanego badacza starożytności Aleksandra Krawczuka zastanawiają. Czyżby te historie tak dawne, tak przebrzmiałe miały wciąż taką wartość?

Przykład – wstęp III

We wstępie przywołam słowa wielkiego pisarza Tomasza Manna: „Istota mitu polega na jego wiecznym powtarzaniu (…), wiecznej teraźniejszości…”. Wyrazem tej istoty są mitologiczni bohaterowie…

Uwaga
Bez względu na wybór formy pracy istotne będą wnioski dotyczące wybranych postaci. Właśnie te wnioski posłużą do połączenia odległych w czasie bohaterów mitologicznych ze współczesnością.

 

Od czego zacząć?

Wstęp służy do wprowadzenia w istotę tematu. Jeśli wybraną formą pracy jest rozprawka, będzie zawierał tezę, którą później udowodnisz za pomocą kolejnych przykładów.

Co będzie tezą?
Stwierdzenie, że bohaterowie mitologiczni prezentują postawy aktualne także dziś.
Można zacząć od myśli ogólniejszych. Oto przykład takiego rozumowania:

  • Mitologia powstała w czasach bardzo odległych od naszych. A pewne rzeczy wciąż są niezmienne.
  • Dzieje bohaterów mitologicznych stanowiły dla starożytnych wzór postaw ważnych w tamtym okresie.
  • Mimo że świat bardzo się zmienił, człowiek pozostał taki sam – nie zmieniły się jego uczucia, cechy, wartości, które uznaje.
  • Mitologia zawiera archetypy – pradawne wzorce postaw wpisane w naszą świadomość i aktualne do dziś.
  • „Przyszłe pokolenia będą nas podziwiać, tak jak podziwiają nas współcześni” – powiedział Perykles. Nie tylko podziwiamy. Cenimy te same wartości.


Rozwiń pracę

  • Możliwość pierwsza: opis bohatera mitologicznego, potem w kilku zdaniach uzasadnienie uniwersalności jego postawy, później opis kolejnego bohatera, i tak dalej.
  • Możliwość druga: najpierw wskaż cenioną współcześnie cechę czy postawę, potem przywołaj postać (jedną lub więcej).

Która z tych form jest ciekawsza? Zdecydowanie druga.

I sposób – propozycje postaci

  • Herakles – siła, sprawność fizyczna. Aktualność tych wartości w dzisiejszych czasach potwierdzi wizyta w siłowni czy obejrzenie jakiegokolwiek serialu z wysportowanym młodzieńcem w roli głównej. U mitycznego herosa podziw może budzić także pomysłowość czy odwaga, pozwalające na wykonanie dwunastu bardzo trudnych prac zleconych mu przez króla Eurysteusza; pierwszą z tych dwu cech wykazał się, oczyszczając stajnię Augiasza, drugą – na przykład w walce z Hydrą lernejską.
  • Odyseusz – pomysłowość! Dziś mówimy kreatywność. To właśnie Odys wymyślił konia trojańskiego, dzięki któremu Grecy zdobyli obleganą przez dziesięć lat Troję. Pomysłowość, wyobraźnia, inteligencja pozwoliły mu – mimo rozlicznych przeciwności – powrócić na rodzinną wyspę; wywiódł w pole Polifema, udało mu się usłyszeć śpiew syren itd. Dziś wiele się mówi o kreatywności, ceni się ludzi z pomysłami. Odyseusz z pewnością poradziłby sobie w naszych czasach, zwłaszcza że potrafił także skutecznie negocjować. Jeszcze jedna cecha Odyseusza znalazłaby uznanie w oczach współczesnych: jego miłość do rodziny. Aby nie iść na wojnę trojańską, symulował szaleństwo, a po wojnie przez dziesięć lat wracał do ukochanej żony Penelopy. A także… nieśmiertelna postawa człowieka buntującego się przeciw bogom, pragnienie zapanowania nad swoim losem.
  • Penelopa – uosabia niepodważalną przez wieki wartość: wierność. Pod nieobecność Odyseusza zabiegało o nią wielu zalotników, a jednak potrafiła tyle lat czekać na męża, wierząc, że nie zginął. Tak wiele jest dziś krótkotrwałych związków, że wierność i miłość Penelopy muszą budzić szacunek.
  • Orfeusz – miłość i poświęcenie. Żeby odzyskać żonę Eurydykę, nie zawahał się zejść do świata zmarłych! A ponadczasowość miłości nie podlega dyskusji.
  • Achilles – męstwo, odwaga, umiejętność walki. Choć dzisiejszy świat wykorzystuje raczej broń masowego rażenia niż miecze, wszystkie te zalety i dziś są ważne. Warto także zwrócić uwagę na przyjaźń tego bohatera z Patroklosem. Achilles pomścił zabitego przyjaciela.
  • Prometeusz – także uosabia poświęcenie dla ludzi. Mitologiczny tytan skradł ogień z Olimpu, za co został skazany na wieczne cierpienie. Od jego imienia został utworzony termin „prometeizm”; także współcześnie znajdziemy ludzi cierpiących za innych, walczących o wolność. Umiejętność poświęcenia się jest zawsze uważana za godną najwyższego szacunku.

II sposób – tematycznie

  • odwaga, męstwo, siła – Herakles, Achilles, Hektor;
  • pomysłowość – Herakles, Odyseusz;
  • miłość – Orfeusz i Eurydyka, Odyseusz i Penelopa, Amor i Psyche;
  • miłość macierzyńska – Niobe, Demeter i Kora;
  • przyjaźń – Achilles;
  • wierność – Penelopa;
  • bunt i poświęcenie życia dla dobra ludzkości – Prometeusz;
  • wytrwałość w pracy – Hefajstos;
  • symbol ojcostwa i racjonalizmu – Dedal;
  • marzycielstwo, idealizm – Ikar.

 

Zakończenie

Wniosek
Obserwując dzieje postaci mitologicznych, dochodzimy do wniosku, że w wielu przypadkach zmienił się tylko kostium – wartości i postawy pozostały niezmienne.

W zakończeniu podsumuj to, co zostało przedstawione w rozwinięciu i przedstaw wnioski. W tym celu odpowiedz na pytania:

  • Dlaczego wartości prezentowane przez postacie mitologiczne są tak bardzo dziś cenione?
  • Co przykłady antyczne mogą dać współczesnemu człowiekowi?
  • Czy w przyszłości także będą one ważne?

Jeśli nie zostało to ujęte wcześniej, dobrze będzie jeszcze napisać coś bardziej osobistego, choćby o tym, które spośród przedstawionych wartości wydają się najcenniejsze z Twojego punktu widzenia.

Przykład – zakończenie I

Najznakomitsi badacze poświęcali życie, by dociec fenomenu ponadczasowości mitu. Zacząłem od głosu autorytetu – do niego powrócę na koniec swoich rozważań – „Mity to pramyśli ludzkości”. Tak stwierdził Gadamer, i rzeczywiście coś w tym jest.

Można zacząć od sceny wprowadzającej w świat mitów albo od cytatu, albo od zaprezentowania ulubionej postaci czy zdarzenia mitologicznego.

Przykład – zakończenie II

Starożytni Grecy zawarli w mitach odpowiedzi na najtrudniejsze pytania. Wyobrazili sobie wszystko: życie i śmierć, następstwo pór roku i genezę miłości oraz nienawiści. Każde zjawisko dostało nazwę i opiekuna boskiego. Oto najciekawsze wyobrażenia…

Przykład – zakończenie III

Obserwując dzieje postaci mitologicznych, dochodzimy do wniosku, że w wielu przypadkach zmienił się tylko kostium – wartości i postawy pozostały niezmienne.

Rada

Wykorzystaj wypowiedź autorytetu, profesora Aleksandra Krawczuka, znanego badacza i popularyzatora starożytności. Rozmowę z nim, a także z innymi naukowcami, znajdziesz w książce Jerzego Ciechanowicza pt. Medea i czereśnie. Rozmowy o starożytności.
Profesor Krawczuk mówi

Uważam się za wyznawcę starożytności (…). Chodzi o to, że stworzone wtedy wartości mają z pewnych powodów szczególne znaczenie dla ludzkości i właśnie teraz, w XX wieku, możemy to sobie uświadomić.(…) Ludzie zafascynowani techniką uważają, że wiek XX przejdzie do historii jako wiek rewolucji technicznej. Zapewne częściowo mają rację, ale znacznie ważniejszą rewolucją jest to, co można by określić jako powrót do hierarchii antycznych wartości duchowych.

Wnioski ogólne

Antyk obok Biblii, to podstawowe źródło, z którego wyrosła i na bazie którego rozwija się cała cywilizacja (kultura, literatura, sztuka świata zachodniego). Sposoby nawiązań do kultury antycznej są różne, od odwołań do mitów, motywów, wątków, postaci literackich po osoby konkretne oraz kanony i założenia sztuki klasycznej. To właśnie z kultury grecko-rzymskiej pochodzą utrwalone już kanony piękna, fundamenty estetyki, filozofii, nauki, literatury, wreszcie demokracji i wolności człowieka. Mity nie tylko pogłębiają wiedzę na temat życia i wierzeń starożytnych Greków, ale są również obrazem ówczesnego światopoglądu i systemu wartości, prezentują wzorce postaw i ponadczasowe wartości, poruszają uniwersalne treści. Wiele imion i mitów brzmi swojsko, choć często są one sprowadzone do jednego wymiaru – są archetypami postaw i uczuć. Do dziś funkcjonują też frazeologizmy i pojęcia, które mają swe źródło w mitologii.

Ciekawa refleksja

Starożytni w pewien sposób nauczyli nas humanizmu. Okrutni, bezwzględni – są zdolni też do przebaczenia i przezwyciężenia własnych uczuć. Achilles początkowo nie chciał oddać Priamowi zwłok jego syna Hektora – zbezcześcił je i zostawił obok grobu Patroklosa. Lecz po rozmowie z Priamem, po wspomnieniu ojca i z szacunku do uczuć wroga – oddał ciało, by mógł się odbyć pogrzeb syna króla Troi. Humanizm zwyciężył.

Typowe błędy!

Nie należy:

  • pisać streszczeń mitów, opisywać dziejów bohatera ze wszystkimi szczegółami;
  • opisywać charakteru epoki;
  • wyjaśniać na wstępie wszystkich terminów, przepisując definicje słowo w słowo ze słownika;
  • stosować powtórzeń, lania wody, niekonsekwencji w poglądach i w czasie;
  • bezwarunkowo zgadzać się z tematem.

Należy:

  • najpierw pomyśleć nad tematem – zebrać materiał i uporządkować;
  • wymyślić ciekawą formę pracy;
  • opisać tylko te czyny bohatera, które będą rozpatrywane w odniesieniu do współczesnych ludzi;
  • trzymać się tematu i raz wybranego czasu;
  • wykazać się znajomością terminów związanych z tematem;
  • mieć własne zdanie.

 

Uwaga – mit

W pierwszym wstępie zawarte jest pytanie:

Czym właściwie jest mit?

To ładny chwyt literacki, jednak odpowiedź na to pytanie powinieneś znać.

Mit to opowieść, która organizuje i uprawomocnia wierzenia danej społeczności (myślimy głównie o społecznościach archaicznych). Wyrasta z wierzeń pierwotnych oraz z tradycji ustnej.

Tematykę mitów można bardzo ogólnie podzielić na:

  • dotyczącą powstawania bogów, świata i ludzi,
  • wyobrażeń przestrzeni,
  • wyobrażeń na temat natury świata i zachodzących zjawisk.

Mity przekazywane były ustnie z pokolenia na pokolenie. Zapisywane były wtórnie. Traciły wtedy niejako swą moc i stawały się jedną z opowieści funkcjonujących w danej społeczności. Po ich charakterze religijnym nie pozostawał już wtedy ślad.

Znaczenie mitów:

  • Pewne gatunki literackie powstawały wręcz jako zapis mitu – mowa oczywiście o eposie, np. Iliadzie i Odysei Homera lub związane były z obrzędami mającymi swoje uzasadnienie w micie (tragedia antyczna, np. Antygona Sofoklesa).
  • Mity stały się skarbcem motywów wykorzystywanych przez literaturę na różne sposoby.
  • Mity w pewien sposób ukształtowały naszą tożsamość kulturową, odwołania do nich, częste np. w twórczości Zbigniewa Herberta, są znakiem przynależności do tej kultury.

Także XX i XXI w. posiadają własne mity literackie i polityczne, np. mit Józefa Piłsudskiego, mit Lecha Wałęsy. Przedmiotem mitologizacji mogą być także określone miejsca i przestrzenie, np. mit Lwowa, mit Rzymu oraz kategorie czasu – np. mit dzieciństwa, mit młodości.

Teorie mitu

  • Teoria Bronisława Malinowskiego (funkcjonalizm)
    Mit spełniał w społeczności pierwotnej funkcje przekaźnika tradycji. „Matrycował” społeczeństwo czyli kształtował je – wskazywał normy postępowania, kształtował porządek społeczny.
    • Teoria Zygmunta Freuda (psychoanaliza)
    W mitach odnajdujemy zobrazowane kompleksy psychiczne (np. kompleks Edypa, kompleks Jokasty).
  • Teoria Claude’a Lévi-Straussa (strukturalizm)
    Interesowały go mity z całego świata, nie tylko te najlepiej nam znane mity greckie i rzymskie. Niezależnie od pochodzenia w wielu mitach można odnaleźć cechy wspólne lub znaczące podobieństwa. Według tej teorii mit jest strukturą zbudowaną analogicznie do języka. Składa się ze znaków i posługuje się swoistym językiem. Poza tym mit istnieje jednocześnie w trzech przestrzeniach czasowych: czasie przeszłym, przyszłym i teraźniejszym. Jak to możliwe? To proste: jest wypowiadany teraz, dotyczy historii, która wydarzyła się na początku istnienia świata i ma wpływ na to, co dopiero nastąpi. Każdy mit składa się z zespołu wariantów, które odsłaniają jego znaczenie. Analiza mitu, która doprowadzi do odkrycia owego prawdziwego znaczenia, jest skomplikowana i pracochłonna. Składa się z następujących etapów: gromadzenia dostępnych wersji mitu, poddania każdej wersji oddzielnej analizie oraz poddanie analizie wszystkich znalezionych wersji mitu – dopiero to pozwala odkryć jego ukryty sens.
  • Mircea Eliade bardzo ostro odgraniczał mit od baśni i legend (które pozornie mogą wydawać się bardzo podobne). Uważał, że mit był historią prawdziwą, która miała miejsce na początku istnienia świata i jest związana ze sferą sacrum. Zaś baśnie, związane ze sferą profanum, są fałszywe, wymyślone przez ludzi. Nie są prawdziwe. Mit jest wieczny, zaś baśnie i opowieści umierają.
    Poza tym mit jest wzorem najrozmaitszych zachowań i nadaje sens ludzkiemu życiu.

Archetyp

  • Najbardziej znana jest teoria archetypów Carla Gustava Junga – pisze on o nieświadomości zbiorowej, w której przechowujemy „praobrazy” czy „obrazy pierwotne”, które wpływają na nasze życie – podświadomie dążymy do tych ideałów. Np. archetypem ojca jest Zeus, archetypem cierpiącej matki Niobe lub Demeter, archetypem wierności małżeńskiej Penelopa.
  • Warto wiedzieć także o teorii archetypu Northorpa Frye’a, znanej jako „krytyka archetypowa” lub mitograficzna. U jej podstaw leży teoria Junga, lecz Frye nie akceptuje tezy o nieświadomości zbiorowej, bardzo ważnej w teorii Junga.
    Według Frye’a archetypy mają pochodzenie kulturowe. Są rodzajem wzorów obecnych w rytuałach i mitów.
    Ciekawe są jego poglądy na temat związków literatury z mitami. Otóż literatura jest siedliskiem tych prastarych obrazów – można je bardzo łatwo odnaleźć w dziełach literackich. Oddziałują one na psychikę twórcy, a następnie (poprzez lekturę danych dzieł), także na czytelnika. Dzieło jest nośnikiem archaicznych wzorców, zaś literatura „zrekonstruowaną” mitologią.

Zobacz:

Mitologia

https://aleklasa.pl/gimnazjum-strona-glowna/test-mitologiczny-cz-i

Mitologia – praca domowa

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/bohater-do-prac-pisemnych/bohaterowie-mitologii-greckiej-2