Antygona – bohaterka bliska czy daleka?
We wstępie – analiza tematu
Twoim celem jest zastanowienie się, czy bohaterka jest Ci bliska, czy jej postawa Cię przekonuje. Nie zaczynaj więc od streszczania historii Antygony, nie zbieraj argumentów, które będą ją oskarżać czy bronić. Temat dotyczy bowiem Ciebie i Twojego stosunku do postępowania bohaterki tragedii Sofoklesa. Wszystkie fakty z życia Antygony będą ważne, o ile przywołasz je w odpowiednim momencie, jako uzasadnienie swojego sądu.
Stawiaj sądy oryginalne, ale logicznie uzasadniaj swoje wywody. Warto w tym celu odwoływać się do tekstu, pamiętając jednak, by cytaty były potwierdzeniem przedstawianych poglądów.
Pomysł na formę
Temat daje możliwość wyboru formy – może to być na przykład rozprawka lub esej.
- Jeżeli rozprawka – to, wiadomo – teza we wstępie. Czy będziesz zbierać argumenty potwierdzające, że Antygona jest bohaterką, która wzbudza Twoją sympatię, czy przeciwnie – że nie wzbudza jej? A może postawisz tezę, że jest Ci bliska i daleka jednocześnie?
- Zamiast uporządkowanej rozprawki spróbuj napisać esej – praca taka będzie wymagała większej samodzielności, ale będzie bardziej interesująca.
Jak pisać esej?
Na tę formę nie ma żadnych dobrych recept. Esej charakteryzuje się bowiem olbrzymią dowolnością ujęcia tematu, doboru języka i kompozycji. Powinien jednak cechować się:
- Subiektywizmem – w eseju wyraźnie podkreślane jest „ja” autora pracy – nie tylko przez wprowadzanie elementów z własnej biografii. Esej jest szkicem autorskim, w którym eseista wyraża własną opinię na określony temat, własne przemyślenia, odczucia, interpretacje, komentarze.
- Luźną kompozycją – esej nie może być chaotyczny (to nie zestaw własnych „impresji” na zadany temat!), ale jego kompozycja jest luźna, pozbawiona ścisłych reguł. Cechą eseju jest wielowątkowość, częste dygresje oparte na zasadzie luźnych skojarzeń, zwracanie uwagi na rzeczy pozornie nieważne, odwołania do innych tekstów kultury itp. Na początku najlepiej nadać pracy tok rozważań podobny jak w rozprawce.
- Specyficznym językiem – swobodny, zaskakujący, pełen paradoksów, aforyzmów, wykorzystujący elementy liryczne, prozatorskie czy nawet dramatyczne, cytaty z innych tekstów itp.
Uwaga – trudna forma wypowiedzi!
Esej – to najtrudniejsza forma literackiej wypowiedzi, łącząca elementy felietonu, reportażu i form autobiograficznych, która wymaga dużej wiedzy, sprawnego stylu, swobody językowej i intelektualnej, a jednocześnie trudnej do wyjaśnienia „oryginalności”, która odróżnia esej jednego autora od innego. Esej uważany jest za popisową, kunsztowną formę wypowiedzi, po którą sięgają jedynie najznamienitsi ludzie pióra. Czy zwykły uczeń może więc próbować zmierzyć się z tym gatunkiem? Oczywiście, że może, ze świadomością jednak, że szkolny esej to jedynie wprawka, ćwiczenie doskonalące warsztat pisarski.
.
Rozwiń temat
Dlaczego Antygona może być bliska współczesnemu odbiorcy?
- Zgodnie z wielowiekową tradycją przyjęło się mówić o Antygonie jako o heroicznej postaci, która miała odwagę przeciwstawić się ziemskiemu zakazowi Kreona i stanąć w obronie odwiecznych praw boskich. Decyzja Antygony była słuszna. Zakaz Kreona dotyczący pochówku Polinejkesa był bez wątpienia ingerencją w świat, nad którym ziemski król nie ma władzy. Świat religii, bogów (Boga), życia i śmierci.
- Dylematy bohaterów antycznej tragedii do dziś nie straciły na aktualności. Odpowiedni pogrzeb – zgodnie z wierzeniami starożytnych Greków, ale też żyjących dzisiaj katolików czy ludzi innych wyznań – otwiera ludzkiej duszy drogę do innego, wiecznego, pośmiertnego świata. Brak pochówku tę drogę zamyka. Zastanów się również, czy dzisiaj nie zdarzają się podobne sytuacje, kiedy to ludzie decydują o tym, co stanie się z innym człowiekiem po jego śmierci. Takie odwołania do współczesności, dygresje będą ważne, jeżeli zdecydowałeś się pisać esej. Zwróć uwagę na rolę Antygony – siostry. Uczucie miłości do rodzeństwa znane jest współczesnym ludziom i w pełni zrozumiałe.
Dlaczego może być daleka?
- Przede wszystkim Antygona jest osobą niesłychanie pewną siebie – nie liczy się ze zdaniem innych, nawet z odczuciami najbliższych jej osób. W prologu właśnie Antygona przekazuje decyzję Kreona, który zakazał pochówku Polinejkesa. Bohaterka mówi do swojej siostry:
Lecz mnie wieść doszła, i dlatego z domu
Cię wywołałam, by rzecz ci powierzyć.
Przez chwilę wydaje się, że mówi to kochająca siostra, która drugiej siostrze chce przekazać bolesną wiadomość. To jednak pozory. Antygona nie informuje, lecz od razu stawia Ismenę przed dramatycznym wyborem:
Tak się ma sprawa; teraz wraz ukażesz,
Czyś godną rodu, czy wyrodną córą.
Antygona już wie, co chce zrobić. Ma gotowy plan, który uważa za jedynie słuszny. Nawet nie pozwala Ismenie zastanowić się, przemyśleć sytuacji. Nie pyta jej o zdanie, nie chce znać jej opinii. Wypowiedź Antygony to rozkaz. Ona tak postanowiła, a Ismena powinna się jej podporządkować. Antygona nie waha się. Nie potrafi zrozumieć zachowania siostry, bo jest przekonana o słuszności swojej decyzji, dumna z własnej odwagi i gardzi każdym, kto okazuje strach lub wyraża wątpliwości. Antygona jest przekonana, że jej siostra popełnia największą zbrodnię.
Pogrzebię sama […] tymczasem
Ty tu znieważaj święte prawa bogów
- W swoim utworze Sofokles nieustannie charakteryzuje Antygonę w odniesieniu do Ismeny. Są to bowiem siostry, które różni niemal wszystko. Ismena okazuje się istotą zwykłą, bardziej ludzką. Ma świadomość swojej znikomości. Nie czuje się powołana do heroizmu, do buntu. I to Ismena właśnie może wydawać się bliższa dzisiejszemu czytelnikowi.
Gdyż taka dola, to cóż, o nieszczęsna,
Prując czy snując bym mogła tu przydać?
Antygona wręcz przeciwnie: stara się decydować o losach innych ludzi – zmarłych i żywych.
- Najbardziej znanym cytatem z tragedii Sofoklesa są słowa Antygony: „Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić”. Czy rzeczywiście jednak bohaterka kieruje się miłością? Antygona mówi do siostry:
Lecz stój przy twojej myśli, a ja brata
Pogrzebię sama, potem zginę z chlubą…
Pozwól, bym ja wraz z moim zaślepieniem
Spojrzała w oczy grozie; bo ta groza
Chlubnej mi śmierci przenigdy nie wydrze. A Kreonowi przyznaje się wprost:
Skąd bym piękniejszą ja sławę
Uszczknęła, jako z brata pogrzebania?
Czyżby zasadniczym celem Antygony było zdobycie wiekopomnej sławy, która uczyniłaby z niej czczoną przez wieki bohaterkę? Kiedy Ismena decyduje się pomóc siostrze, ta odmawia. Może boi się, aby ktoś nie „uszczknął” jej „pięknej sławy”. Czy lament Antygony nad własnym losem można interpretować jako przyjęcie pewnej roli, założenie maski kogoś, kto rozstaje się z życiem i z tego powodu cierpi? Czy nie jest to rodzaj chwytu, który ma zwrócić uwagę innych na jej los, powiększyć jej pośmiertną sławę, zapewnić jej istnienie w świadomości następnych pokoleń? Zastanów się, jak współcześni ludzie dążą do sławy – może oni też nie zwracają uwagi na innych ludzi i ich uczucia, ale próbują zrobić karierę, nie zważając na nic i na nikogo. Powszechnie mówi się bowiem o „wyścigu szczurów” jako znaku współczesności. Czy spotykasz się z tym zjawiskiem i jak je oceniasz? Na podstawie tych rozważań może stwierdzisz, że postawa bohaterki jest Ci obca?
Podsumowanie
Praca musi mieć zakończenie – to rzecz wiadoma. Pisząc je, pamiętaj, by nie powtarzać wszystkiego, co napisałeś w rozwinięciu. W zakończeniu podsumuj zebrane argumenty, zdecyduj, które z nich są rzeczywiście najważniejsze i ostatecznie odpowiedz na pytanie postawione w temacie. Aktualność postawy bohaterki Sofoklesa, stosunek współczesnych, a zwłaszcza Twój, do czynów Antygony nie powinien pozostać bez komentarza.
W zakończeniu można posłużyć się cytatem.
Można też zamknąć pracę pytaniem, bo w przypadku rozważań o moralności trudno dawać jakieś kategoryczne i jednoznaczne odpowiedzi. Czytelnik zostanie w ten sposób włączony w dyskusję. Na przykład: Łatwo wyobrazić sobie Ismenę w roku 20… A jaka byłaby Antygona?
Uwaga, błędy!
Popularny błąd w pracach tego typu to przeładowanie cytatami. Zbyt duża liczba cytatów czyni tekst mało przejrzystym i trudno wtedy podążać za tokiem myślenia autora. W każdej pracy przyda się więcej swobody, oddechu, własnych refleksji. Zwłaszcza przy temacie, który wymaga samodzielnego myślenia i subiektywizmu.
Ważna refleksja!
Zapatrzenie Antygony w śmierć ma w sobie coś chorobliwego. Bohaterka nie waha się, nie ma wątpliwości. Nawet gdyby Kreon zmienił swoją decyzję, prawdopodobnie Antygona i tak nie potrafiłaby przyjąć życia, którego się wyrzekła. Antygona to posąg przerastający ludzką miarę: jej śmierć mniej wzrusza niż klęska Kreona – zwykłego człowieka, pełnego słabości i błędów.
Zwróć uwagę!
Temat moralności bardzo często pojawia się na maturze. Ocena postawy Antygony może być punktem wyjścia do rozważań o etyce, hierarchii wartości. Czynów Antygony nie można ocenić jednoznacznie, dlatego będziesz musiał zdradzić swój system wartości, wskazać, co uważasz za moralne, napiętnować postawy, które uważasz za niemoralne.
Zobacz:
Dlaczego Antygona – bohaterka tragedii Sofoklesa – jest postacią tragiczną?