Antygona

Lektura w epoce

Stop! Jesteś w Starożytnej Grecji!
Dokładniej w V wieku przed nasza erą, w najciekawszym z miast – Atenach! Panuje tu Perykles – mądry władca, który wsławił się jako opiekun artystów, czuwający nad kultura i sztuką, rozwojem demokracji. Czasy peryklejskie nazywa się też złotym wiekiem starożytnej Grecji… Tu obok nauki i demokracji rozwija się – teatr.Tworzy jeden z najznakomitszych tragików – Sofokles. Jego dzieła okażą się nieśmiertelne, a jedno z nich – to Antygona.

Starożytna Grecja
Jest kolebką myśli antyku, ojczyzna filozofów i artystów, do których nawiązywać będą pokolenia . Wartości uznawane przez starożytnych myślicieli poznałeś przy eposach, przy tragedii przypomnij sobie:

• pojęcie fatum: inaczej przeznaczenie, los. Starożytni Grecy byli przekonani, że los każdego człowieka jest z góry określony, a on sam nie ma żadnego wpływu na bieg dziejących się w jego życiu wypadków. Nad ich przebiegiem czuwają mojry – boginie przeznaczenia. Kloto i Lachezis przędły nić ludzkiego życia, Atropos przecinała ją, gdy nadchodziła chwila śmierci. Przedstawiano je jako poważne niewiasty z kądzielą, wagą, nożycami lub zwojem papirusu, na którym zapisywały wyroki przeznaczenia.

• pojęcie politeizmu – wiara Greków była wiarą w wielu bogów. Uważano bogów za istoty podobne do ludzi – zazdrosne, kapryśne, kłótliwe, rywalizujące ze sobą. Bogowie wpływali na ludzki los, co odzwierciedla się w fabułach dzieł antycznych.

• Tragizm – podstawowa kategoria tragedii greckiej. Polega na umiejscowieniu bohaterów w sytuacji konfliktu tragicznego, w starciu dwóch równorzędnych racji. Wybór którejkolwiek z nich przynosi w rezultacie klęskę, a nawet śmierć. Bohater zostaje zatem uwikłany w sytuację bez wyjścia. Każdy z wyborów, jakiego dokona, kończy się dla niego tragicznie.

• Mitologia – to zbiór mitów, czyli podań opowiadających o powstaniu świata, życiu i śmierci, bogach i herosach. Ważna , bo watki mitologiczne były kanwa tragedii greckich.

• Pesymizm humanistów. Starożytność jest źródłem humanizmu – nauk, sztuk, w których człowiek jest centrum zainteresowania. Z drugiej strony reprezentują bardzo pesymistyczna wizję postrzegania sytuacji człowieka – zależny od fatum, podległy bogom, tak naprawdę nie może Stanowic o sobie. Może tylko być cnotliwym – wówczas ma szansę obronić się przed katastrofą.

Teatr grecki
Początek teatru greckiego wywodzi się ze świąt organizowanych ku czci Dionizosa, boga wina i plonów – dionizji. Były to bardzo chętnie i radośnie obchodzone święta. Wielkie Dionizje organizowane wiosną dały początek tragedii, zaś jesienne Dionizje Małe przekształciły się z czasem w komedię.

W starożytnej Grecji przedstawienia odbywały się pod gołym niebem. Pierwotny teatr składał się z kolistej przestrzeni (orchestry), na której występował chór. Za orchestrą znajdowała się okazała skene – długa budowla ze ścianą, dzięki której głosy aktorów świetnie się odbijały i można je było usłyszeć w dalszych ławach. Aktorzy występowali na dwóch bocznych skrzydłach, a widzowie zasiadali na wznoszących się ku górze ławach – theatronie.

Grecki teatr nie był wcale prymitywny – już wtedy stosowano efekty świetlne i akustyczne, a nawet używano maszynerii, która umożliwiała podnoszenie i opuszczanie namalowanych dekoracji.

Aktorzy nakładali na twarz maski, które wyobrażały różne stany uczuciowe: strach, zdziwienie, radość. Grali też w butach na wysokich koturnach – ich wysokość świadczyła o statusie społecznym odgrywanej postaci. Świetnie opanowali pantomimę, taniec i w ten sposób wyrażali ekspresję. Musieli także śpiewać, ponieważ dramaty zawierały wiele partii śpiewanych.

Antygona a antyk

Źródłem fabuły jest mit – historia rodu Labdakidów Do tego mitu nawiązuje Sofokles w dramacie. Antygona jest córką Edypa (potomka przeklętego przez bogów Lajosa), a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny.Edyp poznał już swój los – za nieświadome ojcobójstwo i kazirodztwo – poniósł karę. W Tebach po jego śmierci rozgorzała walka o tron pomiędzy książętami – Eteoklesem i Polinejkesem. Eteokles nie dotrzymał zawartej ­wcześniej umowy, po roku sprawowania władzy nie chciał odstąpić tronu Polinejkesowi. Ten sprowadził więc na Teby obce wojska, aby odzyskać koronę. W efekcie obaj bracia zginęli na murach miasta w bratobójczej walce. Władzę objął ich stryj Kreon.W tym momencie rozpoczyna się akcja Antygony. Jest smutnym finałem dziejów rodu dotkniętego, klątwą bogów.

Tytuł
Antygona. Sofokles wzorem antycznych tragików wskazuje w tytule główną bohaterkę.

Autor
Sofokles (496-406 p.n.e.) – jeden z trzech wielkich tragików greckich, autor Antygony.

• Wprowadził do dramatu trzeciego aktora, zwiększył liczbę osób w chórze z 12 na 15, udoskonalił dekoracje.
• W swoich utworach ograniczył rolę bogów, większy nacisk położył na przeżycia osób dramat.
• Tworzył w czasach Peryklesa.
• Napisał około 120 dramatów. Zachowało się tylko siedem tragedii.

Geneza
Antygona powstała w V wieku p.n.e. Jej źródłem jest mit – historia rodu Labdakidów. W tragedii Sofokles podejmuje ważny, wówczas dyskutowany w Atenach, temat o zakresie kompetencji władcy.

Gatunek
Wzorcowy przykład tragedii greckiej.

Kompozycja

Antygona spełnia programowe założenia gatunki jakim jest tragedia grecka:

• Obowiązuje w utworze zasada trzech jedności:
  • czasu – akcja trwa od świtu do zmierzchu;
  • miejsca – wszystko rozgrywa się przed pałacem króla Teb, wieści z zewnątrz przynosi posłaniec;
  • akcji – mamy do czynienia z jednym wiodącym wątkiem rozwijającym się wokół rozkazu Kreona i czynu Antygony.
• Układ tragedii zachowuje kolejność: prolog, parodos, epejsodiony, stasimony i exodos.
• Chór – jest obecny i komentuje wydarzenia.
• Obowiązuje zasada decorum (odpowiedniości stylu do gatunku). Tragedia to gatunek wysoki – nie ma tu miejsca dla humoru i ludzi z plebsu. I nie znajdziemy ich w utworze Sofoklesa.
• Istotą zdarzeń jest tragizm Antygony i Kreona – w rezultacie katastrofa bohaterów.
• Na scenie równocześnie znajdują się najwyżej trzy postacie.
• Bohaterowie nie ulegają przemianom – przez cały czas trwają przy swoich racjach i poglądach; imię bohatera jest w tytule.
• Zawiązaniem akcji jest rozkaz Kreona i złamanie go, punktem kulminacyjnym ujawnienie i wyrok skazujący sprawcę – Antygonę; w rozwiązaniu śmierć dosięga głównych bohaterów, poza Kreonem, który pozostaje samotny i obarczony odpowiedzialnością za zaistniałe wypadki.
• Fatum kieruje losami bohaterów.

Tragedia klasyczna jest gatunkiem zaliczanym do stylu wysokiego, w związku z tym cechuje ją:

• jedność świata przedstawionego – brak jakichkolwiek scen fantastycznych,
• jedność stylu – wszystkie występujące na scenie postacie mówią uroczystym, retorycznym, wysokim stylem.
• Jedność nastroju – tylko powaga, wzniosłość – nastrój podniosły.

Chór odgrywa ważną rolę w konstrukcji tragedii antycznej:

Jego rolą jest informowanie o wcześniejszych wydarzeniach – na przykład w parodosie opowiada o losie braci, którzy zginęli, walcząc ze sobą, o decyzji króla i postanowieniu Antygony. Chór także wyjaśnia i komentuje to, co dzieje się na scenie. Na przykład w stasimonie I śpiewa pieśń, która jest pochwałą państwa – najwyższego przejawu ludzkiej twórczości cywilizacyjnej i wyraża opinię, że złamania prawa mógł się dopuścić jedynie wróg ojczyzny. Czasem ocenia postępowanie bohaterów, w stasimonie II wyraża swoje współczucie dla Antygony i stwierdza, że choć jest winna, to… trudno ją obwiniać, a jej cierpienie jest związane z Fatum ciążącym nad rodem Labdakidów.

Historia rodu Labdakidów

W swojej sławnej tragedii Sofokles odwołał się do jednego z najkrwawszych i najsmutniejszych greckich mitów. Lajos, syn Labdakosa (Labdaka), król Teb w Beocji, został przeklęty przez króla Pelopsa za uwiedzenie jego syna Chrisipposa – to początek nieszczęść całego rodu. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który następnie poślubi swoją matkę. Cóż rozkazał władca Teb, gdy urodził mu się synek? Przekłuć chłopczykowi pięty i porzucić go w górach, aby tam zginął… Sługa ulitował się nad dzieckiem: napotkany w górach pasterz z Koryntu zaniósł je na dwór królewski. Król Koryntu i jego żona nie mieli dzieci – usynowili chłopca i dali mu na imię Edyp, co znaczy „człowiek o spuchniętych nogach”. Gdy Edyp dorósł, wyrocznia powtórzyła mu przepowiednię, którą wcześniej usłyszał jego ojciec. Przestraszony, nie wrócił do Koryntu, by nie skrzywdzić tych, których uważał za ojca i matkę. Cóż za paradoks! – uciekając przed przepowiednią, przybliżał się do jej spełnienia. W czasie wędrówki przez góry zabił człowieka, który nie chciał ustąpić mu drogi. Nie wiedział, że był to jego własny ojciec… Wędrując dalej, dotarł do Teb, które pustoszył potwór Sfinks. Mieszkańcy miasta postanowili, że ten, kto pokona potwora, dostanie za żonę królową Jokastę i zostanie królem. Edypowi udało się rozwiązać zagadkę, którą zadawał Sfinks: „Co to za zwierzę obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?”. Prawidłowa odpowiedź (tym zwierzęciem jest człowiek!) po prostu mu się przyśniła! Sfinks rzucił się w przepaść, a Edyp pojął za żonę Jokastę. Nie miał pojęcia, że oto spełniła się druga część przepowiedni…

Edyp rządził w Tebach szczęśliwie przez kilka lat. Jokasta urodziła mu czworo dzieci: dwie córki Antygonę i Ismenę, dwóch synów Eteoklesa i Polinejkesa. Jednak – nawet o tym nie wiedząc – Edyp złamał bardzo ważne boskie zakazy. Na Teby spadł gniew bogów – kraj zaczęły nawiedzać coraz to nowe nieszczęścia, na przykład wybuchła straszna zaraza. Wyrocznia, do której zwrócono się po radę, powiedziała, iż klęski są karą za to, że w Tebach przebywa nieukarany zabójca Lajosa. Nieszczęsny Edyp poznał w końcu prawdę. Z rozpaczy wykłuł sobie oczy, a Jokasta popełniła samobójstwo. Władzę w Tebach przejęli dorastający synowie Edypa, którzy postanowili pozbyć się ślepego ojca. Opuszczając miasto, Edyp rzucił na nich przekleństwo: niech zginą w bratobójczej walce. Eteokles i Polinejkes ustalili między sobą, że podzielą się władzą: przez rok będzie panował jeden, przez następny rok drugi. Pierwszy na tronie zasiadł starszy – Eteokles, ale po roku nie chciał oddać władzy bratu i wypędził go. Polinejkes uzyskał pomoc króla Argos Adrastosa i zorganizował wyprawę przeciw bratu. Podczas oblężenia miasta zginęli obaj synowie Edypa, a królem Teb został najbliższy krewny płci męskiej – Kreon, brat Jokasty. Nowy władca nakazał pochowanie Eteoklesa z honorami należnymi obrońcy ojczyzny, ale zakazał grzebania zwłok Polinejkesa – zdrajcy i najeźdźcy. Antygona nie posłuchała rozkazu władcy i pogrzebała zwłoki brata. Została za to surowo ukarana – zamurowana żywcem w grocie. Kiedy przekonany przez Terezjasza Kreon zdecydował się ułaskawić Antygonę, było już za późno – odebrała sobie życie. Samobójstwo popełnił także narzeczony dziewczyny i syn Kreona Hajmon – nie wyobrażał sobie życia bez ukochanej. Także Eurydyka, żona Kreona, odebrała sobie życie po śmierci syna. Taki był tragiczny los kolejnych potomków Labdakosa.

Z całej tej historii tragedia Sofoklesa opisuje ledwie mały fragment – spór między Antygoną a Kreonem dotyczący pochowania Polinejkesa. Jednak czuje się w utworze ciężar przekleństwa wiszącego nad rodem Labdakidów. Cóż winna była Antygona, że znalazła się w takiej sytuacji? Sofokles pokazuje tragiczną zależność człowieka wobec Fatum.

 

Antygona – sposób na zapamiętanie treści:

Tak może zrelacjonowałby to reporter:

Tragiczne skutki bratobójczej wojny nie ograniczyły się do wojennych zniszczeń i śmierci wodzów. Król Kreon zakazał pochówku Polinejkesa – bo ów brat ściągnął na miasto obce wojska.Ktoś jednak pod osłoną nocy pochował królewskiego syna. Kreon wydał następny wyrok – śmierć buntownikowi. Buntowniczce raczej – bo okazała się nią siostra zmarłych braci – królewna Antygona, narzeczona królewskiego syna…
Czy nieszczęścia Labdakidów nigdy się nie skończą? Kreon nie cofnął wyroku. Antygona nie poddała się do końca – sama odebrała sobie życie. Nie zniósł tego jej narzeczony Hajmon, zabiła się też jego matka. Gdy opuszczałem Teby widziałem sylwetkę osamotnionego króla Kreona złorzeczącego swemu losowi…

Bohaterowie Antygony

• Antygona – córka Edypa i Jokasty, wbrew woli króla pochowała zwłoki brata; skazana na zamknięcie w grocie popełniła samobójstwo.
• Ismena – druga z córek Edypa i Jokasty; początkowo boi się pomóc w pogrzebaniu brata, po aresztowaniu Antygony próbuje wziąć część winy na siebie.Kreon – dumny król Teb, brat Jokasty, wuj Antygony; wydał prawo zabraniające pochowania Polinejkesa.
• Hajmon – syn Kreona, narzeczony Antygony; po jej samobójczej śmierci przebił się mieczem.
• Eurydyka – żona Kreona, powiesiła się po śmierci syna.
• Terezjasz (Tyrezjasz) – wróżbita, przepowiada klęskę Kreona jako karę za znieważenie bogów.
• Chór – dość nietypowy bohater.
  Chór nie jest tylko biernym obserwatorem zdarzeń, jak często było w tragediach greckich. Jako część społeczeństwa tebańskiego (pełni rolę posłów, rady miasta) wypowiada też swoją opinię w sprawie Antygony – najpierw dość powściągliwie, aż w końcu bierze stronę Antygony. Dzięki jego obecności poznajemy nie tylko aktualne, lecz także zakulisowe zdarzenia, jak również i to, co wydarzyło się przed rozpoczęciem akcji.

Postacie ważne, ale nie występujące w dramacie:

• Edyp – poprzedni władca Teb, nieświadomie zabił ojca i ożenił się z własną matką.
• Polinejkes (Polinik) i Eteokles – synowie Edypa i Jokasty, zginęli w bratobójczej walce.

Treść Antygony

Akcja tragedii rozpoczyna się w momencie, kiedy bracia walczący o tron – Polinejkes i Eteolkes – zginęli, a Kreon rozpoczyna swe panowanie od wydania kategorycznego zakazu pochówku Polinejkesa. Nowy król wydał rozkaz zakazujący grzebania zwłok Polinejkesa, ponieważ uważał go za zdrajcę. Eteoklesowi nakazał urządzić pogrzeb bohaterski, pochować go z wszelkimi honorami. Temu postanowieniu przeciwstawia się Antygona – siostra Polinejkesa i Eteoklesa. Decyduje się pogrzebać brata wbrew zakazowi i dokonuje czynu, łamiąc w ten sposób prawo królewskie. Król rozwścieczony nieposłuszeństwem wydaje wyrok śmierci na sprawcę czynu – nie cofnie go, gdy okaże się, że zbrodniarką jest jego siostrzenica, a zarazem narzeczona jego syna Hajmona.Zamurowana w skale Antygona popełnia samobójstwo. Zabija się też Hajmon i jego matka, a żona Kreona… Król Kreon pozostaje sam.

 

Trzy najważniejsze pytania

Dlaczego to ważne dzieło?

• To typowy przykład tragedii greckiej, o klasycznej, wzorcowej dla gatunku konstrukcji.

• Rola, jaką odgrywa Fatum ukazuje mentalność ludzi antyku, dotyka ważnego tematu w dziejach kultury – sytuacji istoty ludzkiej, jej mocy wobec losu, decyzji o własnym życiu.

• To utwór o konieczności dokonywania w życiu człowieka, obrony swoich zasad, wierności wartościom.

• Sofokles ukazuje konflikt racji Kreona i Antygony – silnych osobowości reprezentujących przeciwstawne postawy.

Na czym polega ponadczasowość Antygony?

Sofokles ukazał konflikty i motywy postępowania ludzi, które wciąż są aktualne.

• Konflikt pomiędzy dobrem społecznym a dobrem jednostki, walka o władzę, motyw zdrady i dochodzenia swoich praw, zderzenie uczuć i obowiązku – to obecne we współczesności zagadnienia. Dziś też ważne jest pojęcie sprawiedliwości, nadal pragniemy, aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich – tak rodzin rządzących, jak prostych śmiertelników.

• Trwałe jest także uczucie siostrzane, szacunek, jaki winni są ludzie umarłemu, czytelnik współczesny rozumie więc uczucia Antygony.

• Dziś także oprócz prawa oficjalnego istnieje prawo niepisane, religijne, powstają dylematy, gdy porządki te pozostają w konflikcie.

• A kluczowe pytanie, które rodzi się po obserwacji bohaterów Sofoklesa – czy rzeczywiście istnieje fatum, które decyduje o ludzkim losie – wciąż pozostaje bez odpowiedzi.

Na czym polega tragizm Antygony?

Tragizm – to sytuacja, w której trzeba dokonać wyboru, a każda decyzja doprowadzi bohatera do klęski. Antygona musi rozstrzygnąć, czemu powinna się podporządkować – czy prawu religijnemu – które od wieków nakazuje grzebanie zmarłych – czy rozkazowi króla, który karząc w ten sposób zdrajcę, kieruje się przede wszystkim racją stanu? Bogowie nakazują pochować zmarłego bez względu na jego ziemskie uczynki, a jeśli się tego nie zrobi, dusza zmarłego nie zazna po śmierci spokoju. Jeśli Antygona wypełni prawo boskie, poniesie karę, narazi się władcy, jeśli natomiast podporządkuje się jego rozkazowi, ocali własne życie, ale nie zazna spokoju sumienia obciążona balastem winy za sprzeniewierzenie się religii. Antygona dokona wyboru zgodnego z własnym sumieniem, pochowa zwłoki brata i poniesie za to karę – śmierć. Kreon, chociaż odniesie triumf jako władca, zostanie ukarany przez los – straci syna i żonę.

 

Serwis pytań

Jakie ważne tematy podejmuje Sofokles w dramacie?

• Zagadnienie wolności ludzkiej woli i roli Fatum w życiu człowieka.
  Antygona stanowi ważny głos w dyskusji, która miała miejsce w starożytnych Atenach i dotyczyła niezwykle trudnej kwestii prawa i władzy.
  • Usiłowano rozstrzygnąć, które prawo jest decydujące, czy to zwyczajowe, niepisane, religijne, czy też prawo ustawowe, pisane, oparte na umowie?
  • Czy można królowi dać moc wydawania ustaw i rozporządzeń, które nie respektują prawa boskiego?
  • Czy prawo religijne może z kolei ograniczać autonomię królewskiej władzy, zagrażać niekiedy nawet racji stanu?

Sofokles daje pierwszeństwo prawu boskiemu, ale wskazuje też na pewne racje władcy ziemskiego.

• Temat miłości i śmierci.
  Antygoną powoduje miłość siostrzana. Mówi, że przyszła „współkochać, nie współnienawidzić” – jej miłość wybacza zdradę, jest ponad ziemskie sprawy.

• Ważnym tematem tragedii jest też śmierć – jej rola, siła i powaga.
  Najpierw dylemat: czy śmierć jest swoistym oczyszczeniem, każe zapomnieć o przewinieniach zmarłego? Tak pyta Kreon: „Czy wróg, nawet gdy zginie, staje się przyjacielem?”. Czy śmierć powinna jednak przynieść „koniec sporów”? Z drugiej strony – czy godzi się znieważyć zwłoki wroga?

• Idea humanizmu – nakaz solidarności ludzi, skazanych na śmierć wyraża ją słynny cytat:
  „Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić”.
  Wypowiada je Antygona w odpowiedzi na kwestię Kreona, który mówi: „Wróg i po śmierci nie stanie się miłym”. W tych słowach córki Edypa uzewnętrznia się cała jej postawa wobec świata i bliźnich. Chce wyrazić, iż działa powodowana miłością, uczuciem pozytywnym, a nie nienawiścią, uczuciem negatywnym. Nie tylko nakaz religijny, lecz także po prostu uczucie do brata, o którym wie, że zdradził, każe jej dokonać pochówku. W obliczu śmierci bowiem wszyscy zdają się podlegać tym samym prawom („A jednak Hades pożąda praw równych” – mówi w tej samej rozmowie Antygona). „Współkochać” rozumieć można jako: kochać razem z innymi, dzielić się miłością. „Współnienawidzą” często przedstawiciele jakiejś grupy członków innej, uważając ich za obcych, wrogów. Antygona zaś przepełniona jest uczuciem, które porównać można do późniejszej miłości chrześcijańskiej. Głosi solidarność w imię miłości. Postawa nienawiści, którą reprezentuje Kreon, nie zna przebaczenia, bezwzględnie wymaga zemsty. Antygona natomiast stoi po stronie moralności miłosiernej, zawsze, bez względu na okoliczności, wybierającej dobro.

Po czyjej stronie opowiada się Sofokles, jaki jest stosunek autora do głównych postaci?

• Ostatecznie Sofokles staje po strony Antygony i prawa boskiego.
  Klęska Kreona wskazuje, że autor nie popiera jego postępowania. Kreon traci w efekcie swojego upartego działania najbliższą rodzinę – żonę i syna. Hajmon na wieść o śmierci Antygony popełnia samobójstwo, zrozpaczona matka po zgonie syna również decyduje się na ten desperacki czyn. Kreon pozostaje sam, z poczuciem winy za zaistniałe wypadki. Utrata najbliższych, samotność, wyrzuty sumienia to największa kara dla człowieka. Większa od śmierci. Z tego wniosek, że Sofokles potępia Kreona. Przyznaje mu pewne racje (co wypowiada Chór), ale uważa, że król, ustanawiając prawa, powinien liczyć się z religią i opinią społeczeństwa, uwzględniać również prawa zwyczajowe, funkcjonujące od wieków w tradycji. Władca Teb nie okazał tej mądrości, dlatego poniósł karę.

• Niewątpliwie więcej racji przypisuje Sofokles Antygonie, czyniąc ją w tragedii symbolem buntu, niepokorności, odwagi. Ale i w przypadku tej postaci ocena nie jest jednoznaczna.

• Sofokles obok Antygony wprowadza do swej sztuki jeszcze jedną postać – Ismenę.To siostra Antygony – cicha, spokojna, nieco bojaźliwa, podporządkowująca się karnie wszystkim postanowieniom władcy. Ismena reprezentuje w dramacie zupełnie inną niż jej siostra postawę wobec życia – nie buntowniczą, niewątpliwie mniej efektowną, ale jakże ważną. Ismena inaczej postrzega rolę kobiety. Sądzi, iż sprawy wagi państwowej, wielka polityka, jej związek z etyką, bohaterskie gesty nie powinny być udziałem kobiety. Bo przecież ktoś musi dbać o podtrzymanie rodu, wydać na świat dzieci, ktoś musi umrzeć zwykłą śmiercią… Zdaje się, że są to poglądy bliskie autorowi dzieła.

Co pamiętać o bohaterach Antygony?

Tragedia klasyczna jest gatunkiem wysokim, więc postacie w niej występujące powinny pochodzić z wysokich rodów, mieć szczególną pozycję społeczną. Tak jest w przypadku bohaterów Antygony. Antygona, jej siostra Ismena, Kreon, jego syn Hajmon, żona Kreona Eurydyka należą do rodziny królewskiej. Bohaterów, jak przystało na szlachetnie urodzonych, cechują również wyjątkowe zalety:

• Kreon jest sprawiedliwy, szlachetny, myśli przede wszystkim o interesie państwa;
• Antygona ma wielką odwagę i z determinacją walczy o wartości, które są dla niej najważniejsze.

Ale ich wyjątkowość nie powoduje, że są pozbawieni typowo ludzkich wad. Zachowują się jak zwykli ludzie, Antygonie żal umierać, jest okrutna wobec siostry, Kreon w swoim zaślepieniu nie chce wziąć pod uwagę zdania innych, posądza ich, że są przekupni.

Antygona jest uosobieniem kochającej siostry i córki (to ona towarzyszyła Edypowi – ślepcowi w jego tułaczce). Gdy Kreon zabrania pogrzebać ciało jej brata Polinejkesa, Antygona słusznie się buntuje: pozostawienie ciała bez pochówku jest bowiem dla starożytnych największą krzywdą, jaką można wyrządzić zmarłemu. Antygona wybiera więc nakaz prawa boskiego, przedkładając je nad prawo ziemskie.

Ismena to typ potulnej i posłusznej obywatelki.

Kreon to uosobienie władzy – wypowiada znamienne słowa: Państwo – to jestem ja”… Siły Kreona zwyciężyły w bitwie, a niepisanym prawem zwycięzcy było zbezczeszczenie ciał przeciwników. Kreon zabraniając grzebania Polinejkesa, czyni zadość swoim poddanym – nakłada odpowiednią karę na buntownika. Robi to, co według niego powinien uczynić sprawiedliwy król.

 

Charakterystyka Antygony

• Prezentacja – Antygona córka Edypa i Jokasty, młoda królewna Teb.

• Cechy zewnętrzne – nie są opisane. Możemy mniemać, że była piękna, bo zasada decorum wymagała, by bohaterowie wysokiego rodu cieszyli się także urodą ciała.

• Cechy charakteru – odwaga, upór, duma, pewność swoich racji.Antygona z pewnością miała silną osobowość, była wierna swoim zasadom, uparta, samodzielna. W dyskusjach, które prowadzi, ujawnia bystrość myśli i inteligencję.

• Stosunek do otoczenia – wierna i kochająca córka i siostra. Ale już jako narzeczona nie jest tak kochająca – wydaje się że uczucia Hajmona mniej ją obchodzą.

Racje Antygony:

• Uznawała wyższość prawa boskiego nad ustawowym.
• Sądziła, że ocena postępków człowieka, nawet tych niegodnych, jest sprawą bogów, a nie człowieka.
• Twierdziła, że obowiązkiem krewnych jest pochowanie zmarłego, aby mógł po śmierci zaznać spokoju.
• Kierowała się emocjami, miłością do brata, szacunkiem dla zmarłych.
• Uważała, że prawo ziemskie, pisane nie może naruszać odwiecznych praw religii.
• Oceniała czyn Polinejkesa mniej surowo, jako próbę odzyskania należnych mu praw do korony.
• • Kierowała się przede wszystkim sumieniem, które nie pozwoliłoby jej spokojnie żyć ze świadomością, że nie dopełniła obowiązku wobec zmarłego brata.

Uwaga! Antygona to:

• symbol buntu – bo buntuje się przeciw bezdusznej władzy w imię uczuć jednostki,
• symbol kochającej siostry i córki – bo poświęca się dla duszy Polinejkesa, wcześniej powędrowała na tułaczkę z oślepionym ojcem Edypem
• symbol osoby młodej, walczącej o swoje ideały – nie ulega autorytetowi władzy i wieku wuja.

 

Charakterystyka Kreona

• Prezentacja – Kreon, brat byłej królowej Teb Jokasty, w tej chwili król Teb.
• Cechy zewnętrzne – tak jak w przypadku Antygony nie są opisane.
• Cechy charakteru – ambicja, pewność siebie, upór, poczucie odpowiedzialności, konsekwencja. Ważny jest dla niego autorytet władcy,nie chce być posądzony o stronniczość.
• Stosunek do otoczenia – Kreon nie słucha rad, uparcie trzyma się raz powziętej decyzji. Wydaje sie jednak, że kocha swoją rodzinę – spotka go straszna kara, bo straci żonę, syna i siostrzenicę.

Racje Kreona

• Uznawał wyższość prawa ustawowego, pisanego nad zwyczajowym.
• Uważał, że prawo religijne nie może ograniczać zakresu władzy królewskiej.
• Twierdził, że zdrajcy nie zasługują na przyzwoity pochówek, ale powinni być karani nawet po śmierci, by być odstraszającym przykładem dla innych.
• Kierował się dobrem państwa, racją stanu, świadomy, iż bezprawie bywa przyczyną upadku państwa.
• Miał na uwadze niewinne ofiary, które przyniosła wojna rozpoczęta za sprawą Polinejkesa.
• Musiał dbać o swój autorytet i umacniać go. Nie mógł jako władca pozwolić sobie na okazanie słabości.
• Uważał, że bogowie nie mogą sprzyjać zdrajcom, ludziom nieszanującym prawa.

Uwaga! Kreon to:

• symbol władcy broniącego swojego autorytetu
• symbol władcy totalitarnego
• symbol króla przegranego

 

Antygona Sofoklesa – jako wzór klasycznej tragedii

Tragedia klasyczna jest gatunkiem wysokim, więc postacie w niej występujące powinny pochodzić z wysokich rodów, mieć szczególną pozycję społeczną. Tak jest w przypadku bohaterów Antygony. Antygona, jej siostra Ismena, Kreon, jego syn Hajmon, żona Kreona Eurydyka należą do rodziny królewskiej.

Bohaterów, jak przystało na szlachetnie urodzonych, cechują również wyjątkowe zalety:

• Kreon jest sprawiedliwy, szlachetny, myśli przede wszystkim o interesie państwa;
• Antygona ma wielką odwagę i z determinacją walczy o wartości, które są dla niej najważniejsze.

Ale ich wyjątkowość nie powoduje, że są pozbawieni typowo ludzkich wad. Zachowują się jak zwykli ludzie.

• Antygonie żal umierać, jest okrutna wobec siostry, Kreon w swoim zaślepieniu nie chce wziąć pod uwagę zdania innych, posądza ich, że są przekupni.

• Antygona jest uosobieniem kochającej siostry i córki (to ona towarzyszyła Edypowi – ślepcowi w jego tułaczce). Gdy Kreon zabrania pogrzebać ciało jej brata Polinejkesa, Antygona słusznie się buntuje: pozostawienie ciała bez pochówku jest bowiem dla starożytnych największą krzywdą, jaką można wyrządzić zmarłemu. Wybiera więc nakaz prawa boskiego, przedkładając je nad prawo ziemskie.

• Ismena to typ potulnej i posłusznej obywatelki.

• Kreon to uosobienie władzy – wypowiada znamienne słowa: „Państwo – to jestem ja”… Siły Kreona zwyciężyły w bitwie, a niepisanym prawem zwycięzcy było zbezczeszczenie ciał przeciwników. Kreon, zabraniając grzebania Polinejkesa, czyni zadość swoim poddanym – nakłada odpowiednią karę na buntownika. Robi to, co według niego powinien uczynić sprawiedliwy król.

Kluczowe dialogi:

Rozmowa Antygony z Ismeną
Siostry w rozmowie reprezentują dwie odmienne postawy życiowe. Ismena – posłuszną wobec nakazów władzy, uległą, ale i kochającą – jest wszak pełna obaw o Antygonę. Antygona pogardza biernością i lękiem Ismeny, prezentuje typ zdecydowanej, pewnej siebie i swoich racji, odważnej buntowniczki.

Spór Kreon – Antygona
To dyskusja na odwieczny temat – dylemat powinności władcy. Pod wieloma względami Kreon spełnia wymogi ideału – ponad prywatne uczucia i interes rodziny stawia prawo państwowe, chce ukarać zdrajcę, choć to jego siostrzenica, gdy okazuje się, że wyrok dotyczy Antygony – nie zmienia go. Ale… wydając wyrok, lekceważy religię, poświęca prawa jednostki dla celów ogólnych – a to zbliża go do mechanizmów tyranii.

Zobacz:

 

 

Z jakiego mitu wywodzi się Antygona Sofoklesa? Na czym polega tragizm Antygony i Kreona?

Czy Antygona jest typową tragedią?

Dlaczego Antygona – bohaterka tragedii Sofoklesa – jest postacią tragiczną?

 

Antygona i Kreon – dwie postawy życiowe

Antygona Sofoklesa na lekcji