Współczesny świat został zdominowany przez kulturę masową. To dobrze czy źle? Twoje refleksje na temat wspomnianego zjawiska na podstawie wybranych tekstów kultury.
Temat ten wymaga samodzielnych przemyśleń, znajomości kultury współczesnej i trochę socjologii. Zyskasz na ocenie, jeśli stać Cię na subiektywizm i śmiałe oceny oraz kiedy własne refleksje poprzesz opiniami autorytetów, o kulturze masowej napisano już przecież całe tomy. Warto podać przykłady nie tylko ze świata literatury (także np. filmu, sztuki, muzyki).
Argumenty przeciwko kulturze masowej:
- to kultura niewiele wymagająca od odbiorcy – oferuje mu to, co lubi, co może „przełknąć” bez większego wysiłku intelektualnego;
- odbiorca kultury masowej musi być nieustannie bombardowany informacjami, ale nie ma czasu na dłuższą refleksję – dlatego dominują przekazy powierzchowne (np. telewizyjne), które szybko są zastępowane następnymi;
- cały świat staje się podobny – zacierają się różnice między narodami, znika różnorodność kultur, giną tradycje;
- kultura masowa często wykorzystuje elementy kultury wysokiej (filmowe adaptacje wielkich powieści, komiksy na podstawie lektur), co prowadzi do zbanalizowania głębokich treści, które zostają podane w formie łatwostrawnej papki przyswajalnej przez każdego;
- kultura masowa żeruje na najniższych instynktach odbiorców – wie, jak wywołać śmiech (choćby głupi) czy wzruszenie; często posługuje się więc kiczem, wywołuje emocje, ale tylko na moment – po chwili o nich zapominamy.
A co kultury masowej broni:
- to dzięki niej mamy dostęp do informacji, o jakim nasi przodkowie mogli tylko marzyć;
- kultura masowa – jeśli nie jest tandetna, ale utrzymuje przyzwoity poziom – może trafić do ludzi, którzy w innym wypadku z żadną kulturą nie mieliby do czynienia;
- sposób, w jaki odbieramy kulturę masową, zależy od nas samych – możemy bezmyślnie przyjmować to, co nam oferuje, albo próbować „wyciągnąć” z niej więcej; nawet telewizyjny serial może być źródłem głębokich przemyśleń na temat sensu życia, uczuć, niespełnienia itp.;
- środki kultury masowej (kino, telewizja) służą często schlebianiu najniższym gustom, ale też pozwoliły na stworzenie wielu arcydzieł filmowych czy wybitnych przedstawień Teatru Telewizji.
Przeciwnicy kultury masowej:
- José Ortega y Gasset, hiszpański socjolog i filozof (słynny artykuł Bunt mas):
- władzę we współczesnym świecie przejęły masy – wszystko dostosowywane jest do tego, czego chce większość;
- w masie nie ma miejsca na indywidualizm;
- pisarz-artysta musi liczyć się z tym, że pisze dla odbiorcy, który nie ceni tego, co nowatorskie i twórcze.
- Dwight McDonald, socjolog amerykański:
- kultura masowa zaciera granice smaku, kulturowych odrębności, tradycji – „miesza i rozbełtuje wszystko razem”;
- odbiorca kultury masowej oduczył się krytycznego oceniania tego, co widzi lub czyta;
- w kulturze masowej najważniejsze jest to, żeby się nie wyróżniać (zarówno jeśli chodzi o styl ubierania się, sposób bycia, jak i oglądane filmy albo czytane książki).
Zwolennik kultury masowej:
- Marshall McLuhan, kanadyjski socjolog:
- zaletą kultury masowej jest powszechny dostęp do informacji;
- żyjemy w świecie pełnym informacji, ale to właśnie uczy nas kojarzenia faktów, wyciągania wniosków itp.;
- środki przekazu wykorzystują dźwięk i obraz – a więc mają duże walory poznawcze.
Zapamiętaj!
Kultura masowa to kultura dla mas, czyli jak największych rzesz odbiorców. Rozwinęła się w wieku XX (choć jej początki sięgają końca XIX w.) wraz z powstaniem dużych skupisk mieszkańców (w miastach) i środków przekazu, które pozwalają dotrzeć do bardzo wielu osób (prasa, radio, a zwłaszcza telewizja, kino, Internet).
Często traktuje się ją jako kulturę niższego rzędu i przeciwstawia tzw. kulturze wysokiej, artystycznej. Kultura masowa jest bowiem jedynie niezobowiązującą rozrywką. Stawia na chwilowy efekt (wzruszenie, śmiech), celowo posługuje się schematami i uproszczeniami (np. w powieściach popularnych, takich jak harlequiny czy kryminały) i dlatego nie ma w niej miejsca na zjawiska indywidualne, nowatorskie (jeśli książka, film lub piosenka jest zbyt oryginalna, zostanie odrzucona przez masy). Ma charakter komercyjny – jest sposobem zarabiania pieniędzy, dlatego książki, filmy czy piosenki muszą być na tyle proste, by spodobały się jak największej grupie odbiorców, a zatem przyniosły jak największy zysk. Korzysta też z kultury wysokiej – wybiera z niej to, co najłatwiejsze, upraszcza i banalizuje treści – i w takiej formie przekazuje odbiorcom (np. skrócone, komiksowe albo filmowe wersje dramatów Szekspira).
Przykłady kultury masowej:
- muzyka pop (zarówno Britney Spears), komercyjne filmy (np. komedie romantyczne, filmy sensacyjne), popularne czytadła (np. romanse, książki science fiction), komiksy.
- Środki kultury masowej:
- radio, telewizja, film, komiksy, opowiadania detektywistyczne, science fiction, Internet
Teoria globalnej wioski McLuhana
Współczesny świat kurczy się, odległości przestają mieć znaczenie, bo coraz nowocześniejszymi środkami komunikacji można coraz szybciej docierać do każdego zakątka Ziemi. Dzięki temu ludzie mają podobne możliwości docierania do informacji, przyczynił się do tego zwłaszcza wynalazek Internetu. Ale też świat staje się coraz bardziej jednolity, a tym samym – bezbarwny.
Cytat
Kultura masowa jest artykułem masowego spożycia, jak guma do żucia.
(Dwight McDonald)
Pamiętaj o przykładach literackich:
- Jean Jacques Rousseau – według oświeceniowego pisarza cywilizacja to siedlisko zła i zepsucia.
- Wiersze Cypriana Kamila Norwida – dominacja masy jest niebezpieczna, zabija indywidualność i moralność.
- Miasto. Masa. Maszyna Tadeusza Peipera – fascynacja rozwojem techniki, społeczeństwa masowego i wielkich, miejskich skupisk ludności.
- Sklepy cynamonowe Brunona Schulza – Ulica Krokodyli to obraz tandetnej, popularnej kultury, świata ogarniętego manią komercjalizacji i industrializacji.
- Ziemia obiecana Władysława Reymonta – niebezpieczeństwa bezdusznego kapitalizmu.
- Tango Sławomira Mrożka – motyw popularnego tańca symbolizującego kulturę masową.
Podpowiedzi do wypracowań
Od kultury masowej nie sposób dziś uciec. Trzeba więc nauczyć się w niej żyć – wybierać to, co wartościowe, i omijać dopadającą nas zewsząd tandetę, banał i kicz.
Ci, którzy tak głośno krytykują kulturę masową, zapominają o tym, że tej właśnie kultury wciąż domagają się miliony, a może miliardy ludzi na kuli ziemskiej. Jeśli tak cenimy wolność i demokrację, ich opinia powinna mieć dla nas znaczenie.
Kultura masowa to określenie niezwykle pojemne. Mieści się w niej wiele mało wartościowych zjawisk, ale też – choćby w dziedzinie filmu – bardzo dużo dokonań wybitnych, które bez wahania można nazwać wielką sztuką.
Zobacz: