Dokonaj charakterystyki Barbary Niechcic.

Zwróć uwagę!
Barbara jest niewątpliwie najciekawszą kreacją literacką, chociaż wielokrotnie drażni swoim chi­me­rycz­nym usposobieniem. Dystansuje się wobec niej nawet sama autorka, nakazując nar­ra­to­ro­wi mówić o bohaterce „pani Barbara”, a nie po prostu „Barbara”. Ta rezerwa jest jednak po części pozorna, wszak to nie Bogumił, ale właśnie Barbara staje się w powieści autorką głębokich prawd o wymiarze eg­zy­sten­cjal­nym, to ona zadaje pytania dotyczące spraw ostatecznych! Dlatego przyjrzyj się tej postaci wni­kli­wie, unikaj błędu, jaki zdarza się wielu uczniom, którzy prezentują Barbarę jedynie jako kapryśną, niestabilną emocjonalnie kobietę.

Postaraj się, aby w charakterystyce nie zabrakło:

  • wstępnej prezentacji postaci
    Basia, córka zdeklasowanych obywateli ziemskich, wychowana w Kalińcu w kręgach młodej ka­li­niec­kiej inteligencji. Z domu wyniosła szacunek dla tradycyjnych wartości. Ma za sobą zawód miłosny. Jako dwudziestopięcioletnia panna wychodzi za mąż za Bogumiła Niechcica bardziej z rozsądku niż z miłości.
  • informacji o wyglądzie zewnętrznym:
    Młoda, ładna, „włosy jej były czarne i krótko obcięte (…), twarz drobna, lecz wyraźna, harda i szczera”.
  • informacji cechach charakteru i stosunku do otoczenia

W tym miejscu dobrze się zastanów: niewątpliwie Barbara jest osobą wiecznie niespokojną, chi­me­ryczną, ulegającą nastrojom, bojącą się „schłopienia”, utraty intelektualnych i duchowych wartości. W życiu nie znajduje niczego, co mogłoby jej dać satysfakcję, nieustannie nie godzi się z własnym losem, uzurpując sobie prawo do roli bardziej wzniosłej. To budzi w czytelniku irytację, ale zwróć uwagę:

Barbara wnosi do powieści element buntu, niepokorności, świadomości, że należy poszukiwać, a nie „przystosowywać się do byle czego”. Taka postawa również ma swoją wartość, chociaż bywa uciąż­li­wa dla otoczenia. Nie da się zaprzeczyć, że Barbara, mimo nie najłatwiejszego charakteru, kaprysząc i dąsając się, wiernie towarzyszy Bogumiłowi w każdym momencie życia, wraz z nim przechodzi przez wszelkie konflikty, porażki i zwycięstwa. W chwilach trudnych nigdy nie zawodzi (śmierć Teresy, sprzedaż Serbinowa, opieka nad wujem Klemensem i matką). Suma doświadczeń życiowych powoduje zmianę postawy, skłania ją do następującej deklaracji:

Życie jest pełne niezrozumiałego chaosu, którym być może ktoś kieruje, a może nikt, rzucone w prze­świt kłębi się, strasznie i bez żadnego oparcia, a mimo to każe się kochać, kochać. Tak jest, trzeba wierzyć w Boga albo kochać życie. I znów nawiedziła ją myśl, że może w tym jest największa siła, w tej radości istnienia mimo wszystko, mimo niepewności, bez oparcia, a jednak uczciwie, z godnością i z pogodą.

Niewykluczone, że przezwyciężenie wcześniejszych niepokojów i rozterek jest efektem postawy wierności, jaką zachowuje Barbara wobec świata i ludzi. Mimo tak ogromnej różnicy charakterów i aspiracji między dwojgiem małżonków jest coś, co ich łączy – etyka oparta na prawości, uczciwości, solidarności, choćby to nawet wymagało heroizmu i wyrzeczeń. Nie zapomnij o tym, gdy będziesz formułować ostateczną opinię na temat bohaterki. Unikaj uproszczeń.

Wyszukaj z powieści odpowiednie dane, by sporządzić kwestionariusz osobowy głównych bohaterów.

Barbara Joanna Niechcic z domu Ostrzeńska

Data i miejsce urodzenia
1859, Kaliniec

Rodzice
Adam Ostrzeński (hulaka, zginął od uderzenia pioruna w 1864) i Jadwiga Jaraczewska.

Rodzeństwo
Dwaj bracia i siostra – Daniel po studiach w Warszawie został nauczycielem biologii w szkole w Kalińcu (ożenił się z Michaliną Poleską), Julian był inżynierem w Petersburgu, Teresa (przedwcześnie zmarła) była nauczycielką w gimnazjum, wyszła za mąż za Lucjana Kociełła.

Wygląd
„Włosy jej były czarne i krótko obcięte (…), twarz drobna, lecz wyraźna, harda i szczera”.

 

Bogumił Adrian Niechcic

Data urodzenia
1848

Rodzice
Michał Niechcic i Florentyna Klicka (wykradziona z nowicjatu u dominikanek); po powstaniu styczniowym zesłani na Syberię.

Rodzeństwo
Brak (przedwczesna śmierć jego starszego rodzeństwa była według wielu karą za grzech ucieczki matki z klasztoru).

Wygląd
„Mężczyzna wysoki, o długich i pięknych nogach, wąskim stanie, rozległej piersi i szerokiej, przyjemnej twarzy”.

 

Analizując historię małżeństwa Barbary i Bogumiła Niechciców, zbuduj krótki komentarz na temat stosunku bohaterów do miłości.

Komentarz
Obydwoje Niechcicowie kochają – niestety, nieszczęśliwie. Barbara wciąż ma w pamięci Józefa Toliboskiego, przystojnego młodego prawnika, który ją adorował (pamiętna scena, kiedy to bez namysłu wszedł do wody po nenufary dla niej). Niestety, potem ożenił się z bogatą panną, co Barbara bardzo przeżyła. Nie umiała zapomnieć o tym pierwszym uczuciu, dlatego wydawało jej się, że nie kocha własnego męża (swe przywiązanie do niego odkryła dopiero po śmierci Bogumiła). Także Bogumił nie był szczęśliwy, bo choć miał przy sobie kobietę swego życia, czuł, że nie jest dla niej ważny. Wiedział, że Barbara go nie kocha. Był jednak opiekuńczy, troskliwy – za dwoje. W tym próbował znaleźć szczęście.
Romantyczna miłość może zniszczyć życie.

 

Odwołując się do swojej wiedzy na temat ­literatury dwudziestolecia międzywojennego, sporządź katalog utworów, w których ­zapisane zostały wyraziste, pogłębione ­psychologicznie portrety kobiet.

  • Granica Zofii Nałkowskiej
  • Dom kobiet Zofii Nałkowskiej
  • Romans Teresy Hennert Zofii Nałkowskiej
  • Niedobra miłość Zofii Nałkowskiej
  • Noce i dnie Marii Dąbrowskiej
  • Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej
  • wiersze Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

 

Wypracowania

Do jakich refleksji na temat człowieka skłania lektura Nocy i dni Marii Dąbrowskiej?

Temat na esej, nie narzuca dyscypliny formalnej, pozwala na dużą swobodę, ale jednocześnie sprawdza Twój poziom dojrzałości emocjonalnej, zdolność formułowania pogłębionej refleksji o życiu i sprawność stylistyczną. Co można w takiej pracy uwzględnić?

Refleksje na temat prawdy o człowieku.

Dąbrowska pokazuje, jak różni mogą być ludzie.

  • Barbara przypomina bohaterów romantycznych. Jest nadwrażliwą, pełną niepokoju introwertyczką. To pesymistka – wymyśla sobie wciąż kłopoty, boi się zmian, ale jednocześnie narzeka na to, co jest. Pisarka nazywa jej postawę „nieharmonizującą z życiem”.
  • Zupełnie inny jest Bogumił – otwarty na świat, umiejący cieszyć się każdą chwilą. Jest może mało stanowczy, ale uczuciowy i odpowiedzialny. Umie zachować stoicki spokój. Wystarcza mu to, co ma. Szacunek budzi jego siła przetrwania. Postawę Bogumiła Dąbrowska określa jako „współbrzmiącą z życiem”. Niechcic przypomina raczej bohaterów pozytywistów. Praca jest dla niego bardzo ważna – daje mu szczęście i satysfakcję.

Pokazując osobowości tak odmienne jak noc i dzień, Dąbrowska daje do zrozumienia, że obydwie są równie ważne. Barbara i Bogumił uzupełniają się wzajemnie, dopiero razem tworzą pełnię człowieczeństwa. Pisarce bliższa jest raczej postawa Niechcica, który potrafił zaakceptować życie takim, jakie jest.

Refleksje na temat postawy człowieka wobec wartości

Dla Niechciców większe znaczenie mają sprawy duchowe niż materialne. Umieli być szczęśliwi nawet bez majątku – mieszkając w Krępie. Obydwoje są uczciwymi ludźmi, niepasującymi do czasów drapieżnego kapitalizmu. Nie potrafią robić interesów, spekulować. Takich jak oni łatwo wykorzystać, co zresztą czynią i Anzelm Ostrzeński, i Daleniecki. W tym miejscu możesz pokusić się o refleksję na temat natury świata i ludzi, nieuczciwości, podłości, egoizmu…

Zwróć uwagę, jakim wartościom hołdują Niechcicowie: tym tradycyjnym, uznawanym za wzorowe w polskim społeczeństwie: wierności tradycji, religii katolickiej, miłości ojczyzny, pamięci historycznej, a także wartościom nowoczesnym jak praca, nauka. Zwróć uwagę, jak traktują małżeństwo: jak zobowiązanie wymagające wyzbycia się egoizmu, zmuszające do odpowiedzialności. Barbara po latach zrezygnowała nawet z możliwości zobaczenia się z Toliboskim. Zrozumiała, że prawdziwe uczucie polega na czymś innym. Uświadomiła sobie dopiero po latach, że tak naprawdę najbliższy był jej właśnie Bogumił. Dawał jej poczucie bezpieczeństwa, był podporą i pomocą w trudnych momentach. Miłość niekoniecznie musi być silną namiętnością od pierwszego wejrzenia. Przypadek Niechciców dowodzi, że czasem rodzi się ona bardzo powoli – zupełnie odmiennych ludzi łączą ze sobą przeżyte wspólnie lata i zwyczajne sprawy codziennego życia. Poświęcenie, wierność drugiemu człowiekowi, oddanie mogą zastąpić płomienną namiętność. Kiedy Bogumił umarł, Barbara poczuła ogromną pustkę.

Refleksje na temat sensu życia, przemijania itp.

W powieści znajdziesz wiele myśli o charakterze aforyzmów, typu „Po co to wszystko toczy się, mija”, „Ono tak każdemu z nas mija i znika bez śladu”, „Rodzimy się i umieramy, a życia wciąż starcza”. Cytuj jak najwięcej i uczyń je punktem wyjścia ogólnych, filozoficznych rozważań. Nie zapomnij, że autorką pogłębionej refleksji o świecie jest w powieści Barbara. Zastanów się, na ile bohaterowie Nocy i dni są nam dzisiaj bliscy swoim codziennym doświadczeniem.

 

Tematy, które korespondują z powieścią Dąbrowskiej:

• Motyw polskiego dworu
• Problem deklasacji szlachty
• Literackie kreacje kobiet
• Motyw przemijania
• Tradycja szlachecka
• Polska inteligencja
• Motyw pracy
• Piękno przyrody polskiej
• Opowieść o dziejach polskiej rodziny
• Motyw powstańczy
• Motyw miłości
• Motyw różnic społecznych, charakterystyki społeczeństwa polskiego

 

Dwór polski

Przedstaw różne obrazy polskiego dworu, odwołując się do wybranych utworów literackich z XIX i XX wieku.

Podpowiadamy

Zestaw ze sobą kilka literackich ujęć polskiego dworu ukazanych zarówno serio, jak i parodystycznie, na przykład:

• Soplicowo – ujęcie idylliczne, arkadyjskie
• Korczyn – ujęcie realistyczno-satyryczne
• Nawłoć – ujęcie realistyczno-satyryczne z elementami ironii
• Bolimowo – ujęcie groteskowe z elementami parodii, deformacji
• Serbinów – ujęcie realistyczno-uwznioślające

• Przykład Serbinowa jest o tyle ciekawy, że ukazuje dwór w momencie przełomowych procesów społecznych. Zauważ, Bogumił i Barbara są zawieszeni pomiędzy dawnym światem szlacheckim a światem, w którym jest już inny układ stosunków społecznych. Niechcic nie jest właścicielem Serbinowa, nie stoi za nim przywilej władzy dziedzica. Ale fakt, że gospodaruje na cudzym, nie ma dla niego większego znaczenia. Jest człowiekiem nowoczesnym, nie liczy się dla niego herb, ale praca i perspektywa doprowadzenia upadłego majątku do kwitnącego stanu. W konsekwencji takiej postawy dwór może spełniać swą cywilizacyjną i społeczną funkcję wobec wsi. Jawi się jako miejsce przyjaźni, otwartości i współczucia, a nie jako symbol zdzierstwa i bezduszności dziedzica.

• Dwór w Serbinowie to przede wszystkim „księga polskiego domu”, ośrodek życia rodzinnego, miejsce zwyczajnej codzienności, naoczny świadek radości i trosk człowieka, jego „nocy i dni”. Tutaj na świat przyszły dzieci Niechciców, ale zmarła również matka Barbary, tutaj po długiej tułaczce swoje miejsce na ziemi odnalazł Bogumił, ale Barbara przeżywała chwile życiowej klęski, obawiając się „schłopienia”. Zauważ: dla jednych Serbinów jest czymś w rodzaju prywatnej ojczyzny, dla innych miejscem niespełnionych marzeń. Uogólniając, można powiedzieć, że jest w powieści symbolem człowieczego losu, znakiem ludzkiego doświadczenia wpisanego w rytm „nocy i dni”.

• Dwór serbinowski to również ostoja polskości w kraju podzielonym przez zaborców, miejsce kultu czasów powstania styczniowego. Tradycji patriotycznej rodzina Niechciców zawsze była wierna i szacunek dla niej wniosła w progi Serbinowa.

 

Inteligencja polska

Przedstaw obraz polskiej inteligencji w wybranych utworach literackich XIX i XX wieku.

Podpowiadamy

Utworów, które podejmują problem polskiej inteligencji, jest wiele, na przykład Wesele, opowiadania Żeromskiego Doktor Piotr, Siłaczka, Zmierzch, także powieści Ludzie bezdomni, Przedwiośnie, Granica, dramat Tango, ambitni mogą sięgnąć do powieści Dygata Jezioro Bodeńskie czy Podróż. Trzeba dokonać sensownego wyboru tekstów i przyjąć wyraźną koncepcję pracy. Możesz na przykład pokazać w swojej pracy różnorodność postaw polskiej inteligencji wobec problemów rzeczywistości: apatię, bierność, upadek wartości – to Wesele i Tango, karierowiczostwo – to z pewnością Granica, radykalizm społeczny i polityczny, bunt, społecznikostwo – tego nie brakuje bohaterom Żeromskiego.

Powieści Dąbrowskiej w tej prezentacji również nie może zabraknąć. Możesz wykorzystać ją na samym początku jako dzieło, które przedstawia historyczny proces kształtowania się inteligencji jako nowej warstwy społecznej, czyli sięga do jej rodowodu, a także wskazuje podstawowe wyznaczniki inteligenckości. Będą to:

  • Silne poczucie tożsamości narodowej i związane z nim ideały wolnościowe. Przywołaj w tym miejscu obraz młodej inteligencji kalinieckiej zgromadzonej w salonie pani Ostrzeńskiej – w niczym nie przypominała przecież pustej, odartej z wszelkich ideałów arystokracji, hołdującej tylko i wyłącznie etykiecie, wręcz przeciwnie, inteligenci byli ludźmi pełnymi werwy, entuzjazmu, afirmującymi świat, mieli jasno sprecyzowane poglądy polityczne. To oni razem śpiewali Warszawiankę, recytowali Legendę żeglarską Sienkiewicza, manifestując swój bunt i brak pokory wobec sytuacji. Nie ulega wątpliwości, że nawet w rozedrganym, pełnym chaosu świecie pani Barbary był jeden niepowtarzalny element – ojczyzna podniesiona do rangi sacrum.
  • Status towarzyski, który określał specyficzny styl życia inteligenckiego – wspólne salonowe spotkania, zabawy, spacery, wycieczki, imprezy charytatywne. Zauważ: dla młodego inteligenta czymś niezwykle istotnym była możliwość przebywania w towarzystwie; dodawała blichtru, pozwalała zabłysnąć, zaspokoić własną próżność. Kształtowała również postawy jak najbardziej pozytywne: przyjaźń, solidarność, patriotyzm. Nic dziwnego, że pani Barbara tak tęskniła za życiem w mieście, w jej opinii niosło wiele atrakcji, zaspokajało nie tylko potrzeby towarzyskie, ale intelektualne i duchowe.
  • Odrzucenie dziedzicznej własności prywatnej jako podstawy życia na rzecz pracy, która ma zapewnić utrzymanie – to przypadek Niechciców. Co mogli zrobić ci, którzy nie mieli własnego majątku ziemskiego? Część administrowała cudzymi majątkami – jak Bogumił i Barbara. Destrukcji uległy tradycyjne formy życia polskiego, oparte na przywiązaniu do herbu i własności prywatnej. Trzeba było odnaleźć się w nowej rzeczywistości, zacząć myśleć inaczej, postawić w życiu na inne, bardziej uniwersalne wartości.

Tych cech inteligencji, na które zwraca uwagę Dąbrowska, szukaj również u innych postaci, skomponujesz tym samym wypowiedź bardziej spójną.

Zobacz:

Noce i dnie – Maria Dąbrowska

Przedstaw fabułę Nocy i dni Marii Dąbrowskiej

Bogumił i Barbara – główni bohaterowie Nocy i dni, dwie odmienne postawy wobec życia.

Niechcicowie – małżeństwo dobre czy złe? Charakterystyka Bogumiła i Barbary jako małżonków z Nocy i dni Marii Dąbrowskiej.