Przykłady absurdu w literaturze. Jaki jest ich cel?
Najpierw – samo zjawisko absurdu.
Absurd to coś sprzecznego z naszym poczuciem sensu, celu, normalności. Coś niedorzecznego, bezsensownego, jakaś bzdura. Wyobraź sobie klasówkę, na której nauczyciel od razu podaje odpowiedzi. Absurd, choć może przyjemny. Albo sklep, do którego przynosi się towar. Albo psa prowadzącego pana na smyczy… Absurdalne?
No właśnie. Literatura, zwłaszcza ta nowoczesna, nowatorska, obfituje w absurdalne pomysły.
- Po pierwsze – dlatego że pisarze nie chcą wciąż być realistami i opisywać tylko i wyłącznie rzeczywistości, która naprawdę istnieje.
- Po drugie– dlatego że za pomocą absurdu można stworzyć niezwykłe, ciekawe, zaskakujące światy. Oczywiście w literaturze, ale dla czytelnika może to być nowe doznanie, coś ciekawego, coś interesującego. Wcale nie musi on chcieć ciągle czytać o tym, co jest sensowne i wiadome.
- Po trzecie– absurd, choć jest absurdem, pokazuje pewne prawdy o ludziach. Wyśmiewanie absurdu i głupie pomysły wzbudzają potrzebę celu i normalności. A często przy tym rodzi się wiele humoru, śmiech zaś to zawsze przyjemna sprawa.
- Mistrzem pomysłów absurdalnych jest Sławomir Mrożek. Znasz dobrze jego pomysły: choćby ten z opowiadania Słoń. Kto słyszał, aby w zoo pokazywano nadmuchanego zwierzaka! To taki sam absurd jak treść Mrożkowego rysunku: klatka z podpisem „Słoń” pełna królików, które właśnie zastępują trąbalskiego kolegę. W innym utworze wymyślił Mrożek tygrysa w wannie. Zwierz zamieszkał w łazience Piotra O’Heya, stwarzając mu prawdziwe męczeństwo. W jeszcze innym wymyślił dziwną rodzinkę, w której rodzice są nowocześni i postępowi, a syn jest tradycjonalistą z zasadami i próbuje swoich staruszków wychować. I tak dalej – wesoło i dziwacznie jest w świecie utworów Sławomira Mrożka. Ale jak się bliżej tej rzeczywistości przyjrzeć – robi się trochę smutna. Bo trochę prawdy jest w tych absurdach: fałsz, konflikt pokoleń, ludzka bezradność wcale nie są wymyślone, choć problem może przybrać inny kształt niż drapieżnik w wannie.
- Oczywiście nie tylko Mrożek posługuje się absurdem. Z powodzeniem czyni to Witold Gombrowicz. W Ferdydurke opisuje na przykład pojedynek uczniów na miny. Kto zrobi paskudniejszą, obrzydliwszą minę – ten wygra. Oto kpina z poważnych i nieraz nadętych dyskusji, polemik ludzkich. W innych utworach Gombrowicza też nie brakuje zaskakujących scen: na przykład księżna będzie udawać lampę. Lokaje mają obowiązek lizać buty swoich panów, Józio w Ferdydurke podczas przyzwoitego obiadu wsadzi ręce do kompotu. W taki sposób pisarz wciąż śledzi i wyśmiewa formy zachowań i schematy myślenia.
- Wiele absurdów zapisała literatura i polska, i obca. Absurd był zjawiskiem dość typowym dla rzeczywistości Polski Ludowej, dlatego też polska literatura współczesna miała z czego czerpać. Podać przykład? Oto on: opakowanie zastępcze. Naprawdę było coś takiego: szary, byle jaki papier, czasem z bzdurnym napisem, w który owijano jakiś nieszczęsny towar, bo nie było takiego pudełka jak trzeba. Makaron w szarej torbie po cukrze. Absurd? Nie, opakowanie zastępcze. Nasz polski absurd lat osiemdziesiątych. Ale Ionesco, autor Łysej śpiewaczki, której fragment masz w podręczniku, nic o tym nie wie i w życiu zapewne nie słyszał, a wymyślił sporo absurdów wcale nie gorszych: „Co tam słychać u łysej śpiewaczki? Ciągle czesze się tak samo!”. Absurdalne czy nie?
Ponad poziom
- Przywołaj termin teatru absurdu i nazwisko Samuela Becketta albo Tadeusza Różewicza. Gwarantujemy zadowolenie polonisty. Sam teatr absurdu to bardzo ważny nurt we współczesnym dramacie; to spektakle teatralne oparte właśnie o absurd, groteskę, parodię. Nie muszą być wcale podobne do rzeczywistości, zdarzenia i dialogi mogą tu być na pozór bezsensowne, a może w ogóle nie być zdarzeń. Bardzo dobry przykład: Czekając na Godota Becketta.
- Wspomnij Witkacego. To mistrz absurdu w polskiej literaturze dwudziestolecia. Gombrowicz i Mrożek wcale nie byli pierwsi! To Witkacy stał się nowatorem dramatu i chętnie posługiwał się absurdem. Przykład: Szewcy albo W małym dworku.
Zobacz:
Co to jest teatr absurdu? Jakich jego przedstawicieli potrafisz wymienić?