Wpływ wojny na psychikę człowieka w świetle poezji Różewicza. Odwołaj się do dwóch, trzech powojennych utworów.
Wstęp I
Tadeusz Różewicz jest jednym z reprezentantów pokolenia apokalipsy spełnionej – ludzi, których młodość przypadła na lata II wojny światowej. Wybuch wojny zmusił ich do porzucenia młodzieńczych ideałów na rzecz zmierzenia się z nową, brutalną rzeczywistością. Odebrano im wszystko – część z tych młodych ludzi, dopiero wkraczających w dorosłość, zginęła z bronią w ręku. Nie zdążyli nacieszyć się życiem przed wojną, a świat, jaki zastali po wojnie, obrócił się w gruzy.
Wstęp II
Jak dojść do siebie po tragicznych przeżyciach II wojny światowej? Czy możliwy jest jeszcze powrót do dawnego, normalnego świata, do przedwojennych wartości? Jak mają sobie poradzić ci, którzy na swych barkach niosą bolesne doświadczenia wojennych lat?
Rozwinięcie
Sztandarowym wierszem Tadeusza Różewicza opisującym kondycję ludzkości po zakończeniu wojny jest Ocalony. Tytułowy bohater, przedstawiciel pokolenia Kolumbów, tylko pozornie ocalał po wojnie – ocalał, ale jedynie fizycznie. Czy to jednak wystarczające ocalenie – przecież życie człowieka nie kończy się tylko na fizycznej egzystencji. A co z duszą? Czy okaleczona wojennymi doświadczeniami dusza ma szansę odbić się od dna, powrócić do normalności? Czy w ogóle istnieje jeszcze pojęcie normalności? Wojna spowodowała, że człowiek przestał wierzyć w podstawowe wartości, że nie umie normalnie żyć w czasie pokoju. Dlatego poszukuje nauczyciela i mistrza, który nauczy go, jak oddzielić światło od ciemności.
Wiersz jest swoistym manifestem światopoglądowym całego pokolenia zarażonego śmiercią, pokolenia, któremu wojna zabrała młodość i obciążyła bagażem tragicznych doświadczeń. Co zrobić, by zrzucić z pleców ten ciężar? Trzeba stworzyć świat od nowa, trzeba go ponownie uporządkować, ponownie nauczyć człowieka rozróżniania dobra i zła. Czy to jednak możliwe? Poeta w to wątpi – ludzie, którym udało się przeżyć, stracili cały dotychczasowy świat wartości, wojna ich zniszczyła. Dotychczas funkcjonujące pojęcia etyczne utraciły swój sens. Cnota i występek, prawda i kłamstwo, męstwo i tchórzostwo okazały się tylko pustymi wyrazami.
Tytuł wiersza ma ironiczny charakter – okazuje się, że przetrwanie wojny nie jest jednoznaczne z ocaleniem podstawowych wartości niezbędnych do normalnego życia.
W wierszu Powrót podmiot liryczny wraca do rodziców. Wojenne doświadczenia bardzo go jednak zmieniły – nie wie, w jaki sposób przekazać to, co przeżył. Wyraźnie czuje, że odróżnia się od żyjących w spokoju rodziców, przychodzi jakby z innego świata. Mówi: „wejdę do nieba w zabłoconych butach” – ma świadomość tego, że przychodzi z piekła – bo tak odczuwa to, co wydarzyło się podczas wojny. Nie wyobraża sobie powrotu do codzienności, do zwyczajnego świata, bo: „przecież nie mogę im powiedzieć, że człowiek człowiekowi skacze do gardła”. Doświadczenie wojenne na zawsze go zmieniło.
W utworze Lament Różewicz użala się nad człowiekiem napiętnowanym wojennymi przeżyciami. W apostrofie zwraca się do różnych grup społecznych z prośbą o wysłuchanie – chce powiedzieć światu, że utracił wiarę, a wojna odebrała mu wrażliwość i pozbawiła młodości. Opisuje kontrast między swoim wiekiem a wyglądem – tylko pozornie wydaje się młody, w głębi duszy czuje się starcem, to wojna tak go zmieniła. Bohater czuje się także mordercą, ślepym narzędziem wykorzystanym w bezlitosnej machinie zła. Ma świadomość tego, że wojna rzuciła mu bielmo na oczy – nie dostrzega pozytywnych zjawisk, nie widzi dobrych wartości. Zaprzecza kanonom wiary chrześcijańskiej, przeżywa kryzys moralny.
Zakończenie
W swojej twórczości Tadeusz Różewicz dał świadectwo czasom, w których przyszło mu żyć. Jego powojenne wiersze są pytaniami o to, czy można powtórnie uwierzyć w miłość, przyjaźń i solidarność. Czy człowiek, który tak potwornie zawiódł się na drugim człowieku, jest w stanie odbudować swoje zaufanie? Te pytania są głośnym krzykiem rozpaczy całego pokolenia tak strasznie skrzywdzonego przez wojnę i okupację.
Zobacz:
Jakie cechy techniki poetyckiej Tadeusza Różewicza możesz wymienić?