Pieśń IX Jana Kochanowskiego to poetycki manifest myśli renesansowej. Wskaż i omów zawarte w tym tekście idee tworzące ów manifest.
Pieśń IX (Księgi pierwsze)
Chcemy sobie być radzi?
Rozkaż, panie, czeladzi,
Niechaj na stół dobrego wina przynaszają,
A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają.
Kto tak mądry, że zgadnie,
Co nań jutro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba,
Kiedy się człowiek troszcze więcej, niźli trzeba.
Szafuj gotowym bacznie!
Ostatek, jako zacznie,
Tak Fortuna niech kona: raczy li łaskawie,
Raczy li też inaczej; my siedziem w jej prawie.
U Fortuny to snadnie,
Że kto stojąc upadnie;
A który był dopiero u niej pod nogami,
Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami.
Wszystko się dziwnie plecie
Na tym tu biednym świecie;
A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić,
I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić.
Prózno ma mieć na pieczy
Śmiertelny wieczne rzeczy;
Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie,
Co z przejźrzenia Pańskiego od wieku mu płynie.
A nigdy nie zabłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,
Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić.
Chwalę szczęście stateczne:
Nie chce li też być wieczne,
Spuszczę, com wziął, a w cnotę własną się ogarnę
I uczciwej chudoby bez posagu pragnę.
Nie umiem ja, gdy w żagle
Uderzą wiatry nagle,
Krzyżem padać i świętych przenajdować dary,
Aby łakomej wodzie tureckie towary
Bogactwa nie przydały
Wpadwszy gdzie między skały;
Tam ja bezpiecznym sercem i pełen otuchy
W równej fuście popłynę przez morskie rozruchy.
Wyjaśnienie zadania
Twoja praca powinna rozpoczynać się od wyjaśnienia sformułowania zawartego w temacie – poetycki manifest myśli renesansowej. Po uważnej lekturze pieśni należy nazwać podmiot liryczny i adresata wiersza, a następnie przywołać w pracy te wersy lub strofy, w których poeta eksponuje idee epoki, w której żyje. W ten sposób stworzysz portret szczęśliwego człowieka renesansu. Aby go uzupełnić (wzbogacić) powinieneś przytoczyć inne utwory poety i owe egzemplifikacje opatrzyć własnym komentarzem. Wtedy Twoje wypracowanie stanie się oryginalne, ale przede wszystkim świadczyć będzie o umiejętności tworzenia samodzielnych, niezależnych sądów.
Użyj terminów
- poezja biesiadna,
- carpe diem,
- teatr mundi,
- poezja ludyczna (traktująca o zabawie, rozrywce),
- epikureizm,
- stoicyzm.
Konspekt
Wstęp
Definicja – co to jest manifest poetycki, jaki to typ pieśni. Kto jest podmiotem lirycznym.
Pieśń IX Jana Kochanowskiego to jedna z pieśni refleksyjno-filozoficznych. Pierwsza strofa, o lekkim charakterze, jest zaproszeniem do biesiady. Uczta staje się pretekstem do dialogu między osobą mówiącą w wierszu, a osobą, do której się zwraca, na temat życia. Ponieważ zawiera szereg postulatów typowych dla postawy humanisty i światopoglądu renesansowego – jest prawdziwym poetyckim manifestem renesansu.
Rozwinięcie
- Analiza strofy pierwszej i drugiej – odczytanie , iż podmiot liryczny zachęca do zabawy przy winie i muzyce (epikureizm i proponowana przez epikurejczyków definicja szczęścia). Uwaga – mówiąca w wierszu namawia do tego, aby cieszyć się chwilą, gdyż nie wiadomo, co przyniesie następny dzień (wspomnij tu o haśle carpe diem – chwytaj dzień). Zaś tych, którzy przez cały czas zamartwiają się przyszłością i nie potrafią korzystać z życia – wprawdzie nie dosłownie, ale gdzieś między wersami – nazywa głupcami.
- Zauważenie toposu teatru świata (teatrum mundi) w którym człowiek jest aktorem, zaś Bóg reżyserem i zarazem widzem znającym wszystkie scenariusze. I tylko On wie, co zdarzy się człowiekowi następnego dnia.
- Spostrzeżenie, że Kochanowski, jako renesansowy twórca łączy, antyczne carpe diem z filozofią chrześcijańską.
- Uwaga o motywie Fortuny – postulat utworu: wobec niej należy być pokornym. Jest zmienna o przewrotna, utwór zawiera rady które pomogą człowiekowi przetrwać trudny czas, kiedy Fortuna do niego się nie uśmiecha, nie sprzyja mu.
- Strofa piąta, szósta, siódma i ósma jako zbiór kolejnych rad, idei, tworzących ów poetycki manifest i co najważniejsze, pokazują jak żyć, by być szczęśliwym. Podmiot liryczny w piątej i szóstej zwrotce próbuje przekonać odbiorcę do tego, aby nie szukał w świecie odpowiedzi na wszystkie pytania, które go nurtują, gdyż tych odpowiedzi i tak nie znajdzie – wszechwiedza zarezerwowana jest tylko i wyłącznie dla Boga. Poza tym chęć wiedzy o wszystkim może stać się przyczyną ludzkiej pychy, a więc grzechu. Sprawy wieczne winny być zarezerwowane dla Najwyższego. Rozum ludzki powinien dawać odpór tym pragnieniom, gdyż to właśnie one są przyczyną wszelkiego zła. Kochanowski w siódmej strofie nawiązuje do greckiej i rzymskiej filozofii stoickiej (stoicki spokój jako broń przeciw emocjom, rozum jako „narzędzie” poznania świata, stoicyzm jako filozofia wobec zmienności Fortuny).
- Objaśnienie terminu – stoicyzm chrześcijański, w którym rozum dopomaga człowiekowi w licznych wyborach, te w konsekwencji mają przybliżyć go do Boga. Rozum także przypomina człowiekowi o jego miejscu na ziemi oraz czyni go pełnym pokory wobec Stwórcy.
- Pochwała rodziny. Podmiot liryczny (od tej strofy do końca wiersza) w pieśni wychwala stateczną rodzinę, w której panuje rozumna miłość, uczciwość małżeńska i harmonia. Małżonkowie są partnerami i przyjaciółmi, ufają sobie oraz wspierają siebie nawzajem.
Wnioski:
Manifest renesansowy zawarty w Pieśni to:
- pochwała zabawy i biesiady, ale z umiarem (zasada złotego środka Arystotelesa)
- epikurejski hedonizm pogodzony z stoicyzmem i chrystianizmem
- wiara w rozum z jednoczesną świadomością jego ograniczeń
- nie poddawanie się emocjom (stoicki spokój)
- świadomość zmienności losów ludzkich (Fortuna)
- pokora wobec Boga i jego wyroków
- pochwała życia rodzinnego (stateczne szczęście)
- świadomość relacji Bóg – człowiek (relacja widz – aktor)
- filozofia jako przeciwwaga dla ślepego losu
- cnota jako wartość najwyższa
- czerpanie szczęścia z porządku i urody świata
W pieśni Kochanowskiego odnajdujemy idee epikureizmu i stoicyzmu, połączone z chrystianizmem. Człowiek renesansu z poezji Kochanowskiego to rozumny i refleksyjny chrześcijanin, który ze stoickim spokojem obserwuje niedoskonały świat.
Warianty wstępu
Wariant 1
- Wyjaśnij termin manifest poetycki, następnie wyodrębnij podmiot liryczny wiersza, zastanów się do kogo kierowana jest wypowiedź czyli wskaż adresata wiersza.
- Kolejnym elementem wstępu powinna być bardzo krótka informacja o osobie mówiącej w wierszu – powinieneś w tej mini charakterystyce uwypuklić przede wszystkim jej erudycję, wykształcenie i mądrość (wskazuje na to pełen harmonii język jak i klarowność wywodu).
- Musisz określić także sytuację liryczną, która w tym konkretnym wierszu skonstruowana jest na zasadzie mowy, rad mędrca do grupy przyjaciół lub ludzi, którym nie obca jest refleksja nad światem, życiem i samym sobą. Zauważasz, iż charakter tej przyjacielskiej przemowy nie przybiera tonu patetycznego, oskarżycielskiego, wręcz przeciwnie – można odnaleźć w niej wiele spokoju, refleksji i dystansu do świata.
- Wstęp zakończ konkluzją, iż ów manifest to zbiór złotych myśli, które mogą stać się drogowskazem w wędrówce człowieka ku szczęściu.
Wariant 2
- Zacznij od stwierdzenia, że Pieśń IX Jana Kochanowskiego to jedna z pieśni refleksyjno-filozoficznych. Pierwsza strofa, o lekkim charakterze, jest zaproszeniem do biesiady. Uczta staje się pretekstem do dialogu między osobą mówiącą w wierszu, a osobą, do której się zwraca, na temat życia.
Wariant 3
- Zauważ, że w tej pieśni zawarte są fundamentalne myśli, które tworzą coś na kształt poetyckiego manifestu renesansowego. Przy winie (to napój filozofów!) i muzyce osoba mówiąca w wierszu przemyca kilka ważnych, fundamentalnych myśli.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
- Tę część wypracowania powinieneś rozpocząć od informacji dotyczącej pytania retorycznego (nota bene jedynego z dwóch w tej pieśni), które otwiera wiersz. Jest ono kluczem do interpretacji całości tekstu. Chcemy być sobie być radzi? – czyli czy chcemy być szczęśliwi? Tutaj możesz odwołać się do wiadomości z antyku, a konkretnie do filozofów greckich (Sokratesa, Platona, Arystotelesa, Epikura), którzy uważali, iż celem ludzkiego życia jest szczęście. Podmiot liryczny także wyznaje tę zasadę. Dlatego też szuka, pokazuje drogi, które do tego szczęścia prowadzą.
Skup się na owych radach, drogach do szczęścia i filozofii podmiotu lirycznego.
- Zacznij od analizy strofy pierwszej i drugiej, z których odczytujesz, iż podmiot liryczny zachęca do zabawy przy winie i muzyce (nawiąż do epikureizmu i proponowanej przez epikurejczyków definicji szczęścia). Zwróć uwagę na to, że osoba mówiąca w wierszu namawia do tego, aby cieszyć się chwilą, gdyż nie wiadomo, co przyniesie następny dzień (wspomnij tu o haśle „carpe diem” – chwytaj dzień). Zaś tych, którzy przez cały czas zamartwiają się przyszłością i nie potrafią korzystać z życia – wprawdzie nie dosłownie, ale gdzieś między wersami – nazywa głupcami.
- Ważne jest to abyś zauważył, że w drugiej zwrotce Kochanowski wprowadza topos teatru świata, w którym człowiek jest aktorem, zaś Bóg reżyserem i zarazem widzem znającym wszystkie scenariusze. I tylko On wie, co zdarzy się człowiekowi następnego dnia. Warto, abyś napisał, że Kochanowski, jako renesansowy twórca łączy, antyczne carpe diem z filozofią chrześcijańską.
Wariant 2
- Skoncentruj się na motywie Fortuny i wykaż, iż wobec niej należy być pokornym. Wskaż jej specyfikę i przewrotność, a także rady podmiotu lirycznego, które pomogą człowiekowi przetrwać trudny czas, kiedy Fortuna do niego się nie uśmiecha, nie sprzyja mu.
- W strofie piątej, szóstej, siódmej i ósmej odnajdujesz w nich kolejne rady, idee, które tworzą ów poetycki manifest i co najważniejsze, pokazują jak żyć, by być szczęśliwym. Zauważ, że podmiot liryczny w piątej i szóstej zwrotce próbuje przekonać odbiorcę do tego, aby nie szukał w świecie odpowiedzi na wszystkie pytania, które go nurtują, gdyż tych odpowiedzi i tak nie znajdzie – wszechwiedza zarezerwowana jest tylko i wyłącznie dla Boga. Poza tym chęć wiedzy o wszystkim może stać się przyczyną ludzkiej pychy, a więc grzechu. Sprawy wieczne winny być zarezerwowane dla Najwyższego. Rozum ludzki powinien dawać odpór tym pragnieniom, gdyż to właśnie one są przyczyną wszelkiego zła. Tutaj należy zaznaczyć, iż Kochanowski w siódmej strofie nawiązuje do greckiej i rzymskiej filozofii stoickiej (stoicki spokój jako broń przeciw emocjom, rozum jako narzędzie poznania świata, stoicyzm jako filozofia wobec zmienności Fortuny).
- Należy koniecznie podkreślić, iż jest to stoicyzm chrześcijański, w którym rozum dopomaga człowiekowi w licznych wyborach, które w konsekwencji mają przybliżyć go do Boga. Rozum także przypomina człowiekowi o jego miejscu na ziemi oraz czyni go pełnym pokory wobec Stwórcy. Kolejna rada: ideą, na którą powinieneś zwrócić uwagę w tej pracy jest pochwała rodziny. Podmiot liryczny (od tej strofy do końca wiersza) w pieśni wychwala stateczną rodzinę, w której panuje rozumna miłość, uczciwość małżeńska i harmonia. Małżonkowie są partnerami i przyjaciółmi, ufają sobie oraz wspierają siebie nawzajem.
- Skoncentruj się także na wątku uczciwej wiary. Postaraj się udowodnić, iż osoba mówiąca w wierszu odcina się od typowej dla wielu ludzi postawy, którzy w obliczu zagrożenia starają się zjednać sobie świętych czy próbują przekupić ich darami. Liczą na to, że owi święci łaskawie ocalą im życie, a także ich bogactwo.
- Udowodnij także, że jedyną wartością, o którą warto walczyć i troszczyć się jest cnota.
Wariant 3
- Kolejny pomysł to przywołanie dwóch lub trzech innych utworów Jana Kochanowskiego, które nawiązują tematycznie do Pieśni IX z Ksiąg Pierwszych.
Możesz tu przywołać:
-
- fraszkę O żywocie ludzkim,
- Pieśń XX (Miło szaleć),
- Pieśń II (Serce roście…).
W tym fragmencie Twoim zadaniem będzie wykazanie, w jaki sposób wybrane przez Ciebie utwory nawiązują do Pieśni IX, a także pokazanie jak uzupełniają ten poetycki manifest.
- Fraszka O żywocie ludzkim namawia do spokojnego życia, do zaniechania buntu przeciwko wyrokom Boga (stoicyzm pogodzony z chrześcijaństwem), do postawy opanowanej i rozumnej.
- Pieśń XX to nic innego, jak rozwinięcie horacjańskiej zasady carpe diem, podmiot liryczny tej pieśni namawia do zabawy, biesiadowania, słowem – do korzystania z życia – naturalnie z umiarem, gdyż umiar dla ludzi renesansu jest miarą wszechrzeczy. Poza tym powinieneś zauważyć, iż pieśń Miło szaleć proponuje pewien określony model postępowania polegający na godzeniu epikureizmu ze stoicyzmem i chrystianizmem jednocześnie, a także motyw świata jako teatru, w którym Bóg jest reżyserem, ludzie – aktorami.
- Z Pieśni II (Serce roście…) wydobądź jej główną myśl, która dotyczy szczęścia. Kochanowski zauważa, iż szczęście i poczucie bezpieczeństwa należy czerpać z urody i ładu świata, ponieważ te dwa elementy są gwarantem porządku moralnego i bezpieczeństwa.
Warianty zakończenia
Wariant 1
- W tej części wypracowania powinieneś zebrać i uporządkować wszystkie idee i myśli, które tworzą swoisty kodeks etyczny człowieka renesansu. Będą to:
- pochwała zabawy i biesiady, ale z umiarem (zasada złotego środka Arystotelesa)
- epikurejski hedonizm pogodzony z stoicyzmem i chrystianizmem
- wiara w rozum z jednoczesną świadomością jego ograniczeń
- nie poddawanie się emocjom (stoicki spokój)
- świadomość zmienności losów ludzkich (Fortuna)
- pokora wobec Boga i jego wyroków
- pochwała życia rodzinnego (stateczne szczęście)
- świadomość relacji Bóg – człowiek (relacja widz – aktor)
- filozofia jako przeciwwaga dla ślepego losu
- cnota jako wartość najwyższa
- czerpanie szczęścia z porządku i urody świata
Wariant 2
- Udowodnij, iż owe idee (wymienione w wariancie 1) tworzą renesansowy manifest etyczny, który pokazuje człowiekowi drogę ku szczęściu.
- Zauważ także, że ów manifest daje pewną wizję renesansowego świata, a raczej jest czymś na kształt odwiecznej, ludzkiej tęsknoty lub marzeniem za harmonijnym światem, w którym jest miejsce na pogodzenie kultury starożytnych Greków, Rzymian, Biblii, chrześcijaństwa z innymi, jakże licznymi doświadczeniami człowieka.
- Zwróć uwagę, że wszystkie zawarte w tej pieśni idee tworzą obraz świata zgodny z filozofią odrodzenia. Ten utwór jest pochwałą harmonijnego, pełnego ładu życia.
Wariant 3
- Wykaż się wiedzą z zakresu filozofii renesansowej. Zauważ, że w pieśni Kochanowskiego odnajdujemy idee epikureizmu i stoicyzmu, połączone z chrystianizmem. Sformułuj wniosek, że ten utwór jest poetyckim manifestem humanistycznym. Zwróć uwagę na to, że poecie bliski jest sąd o ciągłości kultury – to, co wywodzi się z antyku (greckiego i rzymskiego) zostaje dopełnione filozofią chrześcijańską. Człowiek renesansu z poezji Kochanowskiego to rozumny i refleksyjny chrześcijanin, który ze stoickim spokojem obserwuje niedoskonały świat
Za to na pewno dostałbyś punkty:
- wskazanie podmiotu mówiącego w wierszu – osoba wykształcona, filozof, wnikliwy obserwator świata i ludzi, słowem człowiek renesansu;
- zdefiniowanie terminu poetycki manifest renesansowy;
- nazwanie i wyjaśnienie postawy epikurejskiej;
- nazwanie i wyjaśnienie postawy stoickiej;
- odnalezienie w tekście i próbę wyjaśnienia koncepcji świata jako teatru, w którym Bóg jest reżyserem i widzem, zaś człowiek aktorem;
- odczytanie ogólnego sensu zawartego w pieśni, iż wobec zmienności Fortuny jedynym wyjściem jest postawa stoicka;
- zauważenie i zaakcentowanie w pracy, że wszystkim postulatom tego manifestu-pieśni zawsze powinna towarzyszyć zasada umiaru (złoty środek), a także spokój wewnętrzny;
- odnalezienie tych fragmentów pieśni, które realizują horacjańską zasadę „carpe diem”;
- rozwinięcie wyżej wymienionej zasady w kontekście renesansowej filozofii;
- podanie innych utworów Jana Kochanowskiego, które nawiązują do Pieśni IX Chcemy sobie być radzi?
Można przywołać i skomentować utwory:
- Fraszka O żywocie ludzkim (wieczna Myśli…) namawia do spokojnego życia, do zaniechania buntu przeciwko wyrokom Boga (stoicyzm pogodzony z chrześcijaństwem), do postawy opanowanej i rozumnej.
- Pieśń XX to nic innego, jak rozwinięcie horacjańskiej zasady carpe diem, podmiot liryczny tej pieśni namawia do zabawy, biesiadowania, słowem – do korzystania z życia – naturalnie z umiarem, gdyż umiar dla ludzi renesansu jest miarą wszechrzeczy. proponuje pewien określony model postępowania polegający na godzeniu epikureizmu ze stoicyzmem i chrystianizmem jednocześnie, a także motyw świata jako teatru, w którym Bóg jest reżyserem, ludzie – aktorami.
- W Pieśni II z Ksiąg pierwszych (Serce roście…) – główną myśl dotyczy szczęścia. Kochanowski zauważa, iż szczęście i poczucie bezpieczeństwa należy czerpać z urody i ładu świata, ponieważ te dwa elementy są gwarantem porządku moralnego i bezpieczeństwa.
Zobacz:
Postawa światopoglądowa Kochanowskiego w Pieśniach a myśl antyczna i chrześcijańska
Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w pieśniach i fraszkach?