Jaki jest stosunek Fausta do wiedzy i poznania?
Uwaga! Goethe nawiązuje tu do teorii Swedenborga, według której całe niebo składało się z duchów, z których każdy miał swoje pole działania. Ukazują się one tylko „pokrewnym duszom”.
Zacznij bardzo prosto
Na temat stosunku Fausta do wiedzy wiele dowiadujemy się z jego monologu. Bohater przyznaje, że ma gruntowne wykształcenie: studiował prawo, medycynę, filozofię i teologię. Strawił długie lata na tej nauce – potem poszerzał swoją wiedzę zakopany w księgach. Nie jest wcale dumny z tak imponującego wykształcenia, twierdzi, że nic mu ono nie dało. Nie zdobył takiej wiedzy, o jaką mu chodziło.
Przejdź do meritum
Jego wiadomości są suche, książkowe. Poza tym Faust ubolewa nad jeszcze jedną rzeczą: zdobywanie wiedzy, która, jak się okazało, wcale go nie zadowala, zajęło mu całe życie. Teraz jest już stary, a nie zdążył nacieszyć się używaniem i wszelkimi rozkoszami, choćby takimi, jak miłość pięknej kobiety.
Stwierdza:
A tyle przyniósł mi ten trud,
Żem jest tak mądry jak i wprzód!”.
W dalszej części monologu ubolewa:
„I wiem, że człowiek nic wiedzieć nie może!
Od tego serce mi nieomal zgorze!
Zauważ, że oba te cytaty są nawiązaniem do słów Sokratesa „Wiem, że nic nie wiem”. O ile jednak dla starożytnego mędrca ta refleksja była ważna i cenna, nie była przyczyną jego mąk duchowych, o tyle dla Fausta jest to źródło wielkiego cierpienia.
Przyznaje, że jego pragnienie wiedzy jest ogromne – aby tylko dowiedzieć się nowych, naprawdę ważnych rzeczy, jest gotów na wszystko. Nie boi się nawet diabła ani piekła. Potem przekonamy się, że nie były to czcze deklaracje.
Dodatkowym źródłem jego rozgoryczenia jest to, że nie wierzy, aby jego wiedza mogła „poprawić i nawrócić ludzi”. Nie wie, jaki może być pożytek z wiedzy, którą zdobył. Jest to prawdziwy dramat, bo na jej pogłębianie poświęcił życie. Jeszcze jedna rzecz gryzie Fausta – to, że mimo swej mądrości nie zdobył ani pieniędzy, ani zaszczytów. Mimo że ma grono uczniów, nie czuje się należycie doceniony.
Swoim rozgoryczeniem tłumaczy zwrócenie się w stronę czarnej magii. Jest przekonany, że w tej nauce odnajdzie źródło prawdziwej wiedzy:
Kiedy rozpoznasz gwiazd koleje
I gdy naturze dasz posłuchy
To siłą ducha ci rozdnieje,
Jak rozmawiają z duchem duchy.
Faust odwraca się więc od tradycyjnej nauki. Dochodzi do wniosku, że należy zaufać naturze, naukom tajemnym takim jak astronomia i astrologia oraz… duchom.
Ważne skojarzenie
Możesz wzbogacić swoją pracę przez zestawienie dwóch mędrców – Fausta i biblijnego Koheleta. Przypomnij sobie fragment Starego Testamentu, w którym uczony ubolewa nad znikomością wiedzy:
Tak powiedziałem sobie w sercu: „Oto nagromadziłem i przysporzyłem mądrości więcej niż wszyscy, co władali przede mną Jeruzalem”, a serce me doświadczyło wiele mądrości i wiedzy. I postanowiłem sobie poznać mądrość i wiedzę, szaleństwo i głupotę. Poznałem, że również i to jest pogonią za wiatrem, bo w wielkiej mądrości – wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy – przysparza i cierpień.
Kohelet stwierdza więc, że mądrość i głupota w pewnym sensie nie różnią się od siebie, gdyż obie są „pogonią za wiatrem”. Wypowiada prawdę, z którą na pewno zgodziłby się Faust – że mądrość przynosi cierpienie i utrapienia. Głupota ma więc pewną przewagę nad mądrością – taką, że nie przynosi ona cierpień.
Ważne wnioski
- Zauważ, że Faust, odrzucając „mędrca szkiełko i oko” na rzecz zaufania „czuciu i wierze”, jest bliski romantykom. Poza tym tak jak oni wierzy w mądrość natury i możliwy kontakt ze światem nadprzyrodzonym.
- Faust uosabia także odrzucenie wiedzy dogmatycznej, która da się zamknąć w regułach, definicjach i wykresach.
- Ponadto jest symbolem odwiecznego pragnienia ludzi: skosztowania zakazanego owocu, poznania niedostępnych dotąd rejonów wiedzy oraz pasji poznawczej.
Zobacz: