Makabryczne sceny w „Kordianie” – ich funkcje i sens.
We wstępie
Przypomnij cechy literatury romantycznej:
- skłonność do przesycania obrazu świata przedstawionego motywami okropności, zbrodni, szaleństwa, nieokiełznanych namiętności i pasji uwolnionych spod kontroli rozumu,
- częste związki bohaterów z siłami zła, mocami szatańskimi, ciemnymi i niezgłębionymi. spotyka się w nich dość często.
Rozwinięcie
Przytocz wybrane sceny makabryczne z lektury, na przykład:
- Akt I – opowieść starego sługi Grzegorza o męczeństwie zesłanych na Syberię żołnierzy i czynie młodego oficera Kazimierza. Scena, w której Tatarzy zarzucają rzemienne powrozy na szyje bezbronnych jeńców, a następnie wloką ich trupy po kamieniach, na których pozostają „włosów siwych garście, z krwi wyrwane kroplami”, jest wstrząsająca.
- Akt III – drobny epizod mający miejsce podczas uroczystości koronacyjnych:
Książę uderzył starą kobietę z dziecięciem,
Potknęła się i dziecko do rynsztoka padło.
Zbiegł się tłum… teraz cały ucieka przed księciem,
I tylko widać starą nad dzieckiem kobietę,
Ciałem dziecię zakrywa… To odwaga rzadka!
Jak dowiadujemy się z relacji uczestników uroczystości, dziecko zginęło, a kobieta została gdzieś zawleczona przez żandarmów.
- Akt III – grozę budzi również sceneria zebrania spiskowców planujących zamordowanie cara. Odbywa się ono w lochach katedry, pośród trumien polskich królów. Podczas zebrania ginie człowiek – zdemaskowany przez szyldwacha szpieg. Dyskusji Kordiana z Prezesem towarzyszą odgłosy kopania grobu dla zabitego, zajmują się tym dwaj bezimienni spiskowcy.
- Akt III – droga Kordiana do komnaty, w której śpi car. Bohaterowi ukazują się różne przerażające widma, będące, być może, tylko projekcjami jego wyobraźni. Spełzające ze ścian węże, krew kapiąca z korony, czarny człowiek z oczyma bez powiek próbujący zmyć ją z podłogi, drzewa z liśćmi z ludzkich uszu i kwiatami z ludzkich oczu, orszak trupów niosących żółte gromnice i ustawiających z trumien schody do pałacowego okna, przerażająca zjawa z ognistą twarzą wychodząca z carskiej komnaty…
- Historia pięknej młodej Angielki, którą wielki książę zamordował, a następnie rozkazał trupa zamknąć w szafie.
Motywacja – w jakim celu wprowadza Słowacki do Kordiana makabryczne sceny?
- Aby pokazać, uzmysłowić, unaocznić czytelnikom/widzom męczeństwo narodu polskiego, który na wzór Winkelrieda przyjmuje na siebie ciosy wrogów.
- W scenie z opowieścią Grzegorza i w epizodzie z zabitym dzieckiem postacie wyraźnie dzielą się na okrutnych oprawców i bezbronne ofiary. Czy ich cierpienie i śmierć mają jakikolwiek sens? Czy ma jakikolwiek sens poświęcenie Kordiana, czy męki, nie tylko fizyczne, ale przede wszystkim psychiczne, na które sam się zdecydował, rzeczywiście coś zmieniają, coś znaczą? Próbą odpowiedzi na to pytanie jest właśnie przywoływany kilkakrotnie w dramacie mit Winkelrieda, w jego świetle każdy, kto cierpi, kto przyjmuje na siebie cios, ratuje i osłania innych, toruje dla nich drogę… Zamęt w umyśle Kordiana stara się posiać Doktor (wcielenie Mefistofelesa) w scenie przedstawiającej szpital wariatów. Doktor sugeruje, że cierpienie niewinnych nie ma żadnej większej wartości, a ludzie, którzy tak jak Kordian poświęcają się dla dobra ojczyzny, powinni zostać zamknięci jako obłąkani. Problem ten nie zostaje w utworze ostatecznie rozwiązany, czytelnik sam musi opowiedzieć się po jednej ze stron.
- Makabryczne sceny łączą się z motywem szatańskim, są znakiem ingerencji ciemnych sił w dzieje świata. To diabła – „dwa rogi wytrysły mu z czoła” – zobaczył Kordian na drodze do carskiej komnaty. To diabeł wychodził z komnaty cara, przed którą Kordian padł zemdlony.
- Makabryczne sceny służą wreszcie do scharakteryzowania cara i wielkiego księcia Konstantego. Zostali oni przedstawieni jako ludzie pot wory wszelkimi możliwymi sposobami walczący o władzę, zdolni do największych okrucieństw, najbardziej przerażających zbrodni (ojcobójstwo).
W zakończeniu – podsumuj obserwacje i wnioski.
Sceny makabryczne w Kordianie sprawiają, że utwór idealnie spełnia założenia swojej epoki. Nie ma nic bardziej romantycznego nad nastrój grozy, tajemnicze krwawe zdarzenia. Ale makabra w dramacie Słowackiego nie ogranicza swych funkcji do estetycznych. Jest poważnym argumentem w dyskusji etycznej – w przeciwstawieniu sił dobra i zła.
Zobacz:
Kordian Juliusza Słowackiego jako sąd nad powstaniem listopadowym