Jak zacząć
Dzieła Norwida nie zostały przyjęte przez współczesnych. Dopiero na początku XX wieku odkrył i upowszechnił twórczość Norwida Zenon Przesmycki (Miriam). Utwory Norwida były czymś wyjątkowym i oryginalnym. Są trudne, gdyż przepaja je głębia treści filozoficznych, mają też niespotykany kształt artystyczny. Od zawsze były więc niezrozumiane i dlatego odrzucane – ale tez przez wielbicieli uważane za arcydzieło. Wielbicieli – wnuków, jak przewidział poeta.
Przykład
Filozoficzny aspekt twórczości Norwida prześledzę na przykładzie Promethidiona, poematu, w którym wyłożył autor swoje poglądy na temat sztuki i jej roli w życiu narodu. Mówi się w krytyce literackiej o silnych związkach utworu z filozofią Platona. Promethidion – rzecz w dwóch dialogach z epilogiem – powstał w połowie wieku XIX, kiedy to myśl platońska była bardzo popularna. W przypisie autor usprawiedliwia liryczną formę, która jest niezgodna z platońskim wzorcem (słynne dialogi Platona pisane były prozą). Sam więc pisarz podsuwa myśl o pokrewieństwie swego dzieła z pismami starożytnego filozofa. Podobnie też jak Platon, próbuje Norwid docierać do istoty rzeczy i ujmować tę istotę w definicjach. Przede wszystkim będzie interesowała poetę istota piękna, o której powie nam: „Kształtem jest Miłości”. A kim jest człowiek noszący w sobie „cień pięknego”? Jest on „piękna pyłem”. Jest więc człowiek jakby odpryskiem tego piękna, które istniało, zdaniem Platona, w świecie wiecznych Idei.
Oprócz ujęcia istoty rzeczy w definicjach, wprowadza Norwid do swego poematu proces rozumowania, proces dochodzenia do prawdy (podobnie czynił Platon w dialogach). Poprzez analizę szeregu przesłanek zaczyna czytelnik rozumieć, co to jest piękno, miłość, praca, jaki związek istnieje między sztuką a pracą. Jednak proces rozumowania nie przysłania piękna samego rozumowania. Podobnie jak Platon, ubiera Norwid swój utwór w doskonałą formę artystyczną. Starożytny filozof dochodził do istoty rzeczy przy pomocy mitów, symboli, obrazów. Treści Promethidiona towarzyszy natomiast szereg opisów, rozważań, uwag ubocznych. Takie ujęcie przedmiotu wymaga aktywnej roli czytelnika, ruchu jego wyobraźni.
W dialogu Uczta pokazał Platon, co jest istotą miłości: miłość to dochodzenie jakby po stopniach do najprawdziwszego piękna. Podobnie w Promethidionie pojęcia te zespalają się ze sobą. W miłości widzi bowiem Norwid źródło twórczego życia człowieka.
Zakończ
Promethidion charakteryzuje Norwida nie tylko jako utalentowanego poetę, ale również jako myśliciela, który znał tradycję filozofii greckiej, korzystał z niej, przetwarzał, kształtując tym samym oryginalną wizję sztuki, snując rozważania na temat jej istoty.
Zobacz:
Twórczość Cypriana Kamila Norwida a dokonania trzech wieszczów – polemika czy kontynuacja?