Jaka to epoka?

Romantyzm, ale jego schyłek. W czasie, kiedy tworzy Norwid, działają również epigoni romantyzmu, tacy twórcy jak np. Teofil Lenartowicz, Wincenty Pol czy Władysław Syrokomla. W ich wierszach pojawia się sentymentalny ton, patriotyczna nuta, a czasem drażniąca współczesnego czytelnika cukierkowość… Norwid nie idzie utartymi, epigońskimi ścieżkami. Wybiera własną, samotną drogę twórczą, ŚWIADOMIE ryzykując, że jego twórczość pojmie i doceni dopiero „późny wnuk”, czyli przyszłe pokolenia czytelników… Nie pomylił się. Został odkryty w Młodej Polsce przez Miriama, wydawcę elitarnego czasopisma Chimera, który poświęcił twórcy cały numer.
W porównaniu z utworami epigonów romantyzmu twórczość Norwida jest zaskakująca, buntownicza, pełna bólu i goryczy.

 

Czego szukać w wierszach Norwida

W zakresie tematyki:

  • poezja, sztuka, artysta;
  • sztuka jest rzemiosłem
  • sztuka jako praca narodu, droga do wyzwolenia
  • refleksje filozoficzne, interpretacja zjawisk świata
  • kult ludzi wielkich i refleksje o ich wyobcowaniu ze świata, niezrozumieniu przez współczesnych
  • podróże, tułaczki – człowiek jako wędrowiec
  • przeszłość, historia, tworzenie dziejów – narodu, rewolucji
  • tradycja jako skarb ludzkości – tradycja słowiańska, chrześcijańska, źródła europejskiej kultury
  • poszukiwania prawdy o człowieku
  • dziedzictwo duchowe, porozumienie z pokoleniem potomnych

Norwid unika tematów czysto patriotycznych. Jego poezja jest ogólnoludzka i ponadczasowa. W centrum filozoficznych rozważań znajduje się człowiek i rzeczywistość, która go otacza. Poezja jest zbiorem poszukiwań moralnych, walką ze złem, adresatem jej zaś człowiek aktywny, rozumujący.

.

W zakresie usytuowania w stylistyce epok

Cechy romantyczne:

  • motyw samotności twórcy,
  • podziw dla jednostek, indywidualizmu,
  • przekonanie o istnieniu twórczego geniuszu,
  • pogarda dla przeciętności i materializmu,
  • wzorzec miłości idealnej (niespełnionej).

Cechy już pozytywistyczne, takie jak:

  • wrażliwość społeczna,
  • odrzucenie negatywnych wzorców romantycznych (mesjanizmu i szlachetczyzny),
  • polemika ze schematami wypracowanymi przez wieszczów,
  • uznanie wartości pracy,
  • przekonanie o potrzebie oświaty i kształtowania świadomości narodu polskiego (poemat Promethidion).

Cechy nowatorskie, ponadczasowe:

  • przede wszystkim w zabiegach formalnych: elipsy, przemilczenia, subiektywna perspektywa,
  • traktowanie własnej poezji jako swoistego pamiętnika artysty,
  • pojmowanie wiersza jako swoistego dialogu z czytelnikiem – współtwórcą wiersza.

.

Na czym polega nowatorstwo poezji Norwida?

Trudno się dziwić, że współcześni nie rozumieli jego twórczości. Norwid jako artysta wyprzedził bowiem swój czas, tworząc wiersze w poetyce sztuki nowoczesnej, żeby nie powiedzieć awangardowej. Przecież pauzy i przemilczenia, poetyckie neologizmy, wiersz wolny, aktywizowanie odbiorcy, symboliczne peryfrazy, graficzne wyróżnienia w tekście zagościły na stałe w poezji dopiero w drugiej połowie XX wieku. Dzisiaj poezja Norwida jest nowoczesna, 150 lat temu była „kosmiczna”.

Oto jej cechy:

  • Przemilczenia i niedopowiedzenia, urwane zdania – ważny zabieg literacki Norwida. Poeta odkrył i wykorzystał fakt, że przemilczenie, pusty wers, wielokropek – także mówią, i mówią wiele. Puste miejsce po wersie lub między słowami jednego wersu (Norwid zaznaczał je myślnikami lub kropkami) sugeruje istnienie dodatkowego, niedopowiedzianego sensu. Jest to technika nowatorska, pozostawia możliwość dopełnienia tekstu, zmusza wręcz czytelnika do aktywnego współtworzenia wiersza.
    Na przykład we fragmencie wiersza W Weronie:
    Łagodne oko błękitu – –
    Patrzy na gruzy nieprzyjaznych grodów.
  • Motta – zazwyczaj cytat z utworu znanego poety czy pisarza, umieszczony na początku innego tekstu literackiego. Może ono stanowić punkt wyjścia do rozważań w wierszu, często też sugeruje główną ideę czy myśl utworu. Norwid z upodobaniem stosował motta, odnosząc się w ten sposób do innych tekstów literackich, w większości romantycznych.
  • Aluzje literackie – celowe użycie w dziele wybranego i charakterystycznego elementu innego dzieła. Mogą to być konkretne obrazy, motywy, pojęcia, bohaterowie. Przykładem aluzji literackiej może być nawiązanie w wierszu W Weronie do Romea i Julii Szekspira. Jeśliby Norwid znalazł się w temacie maturalnym – to bardzo prawdopodobne, że właśnie w powiązaniu z innym dziełem.
  • Stylizacje – jest to celowe wprowadzenie do tekstu literackiego pewnych cech stylu obcego nadawcy (może to być styl dzieła, styl danego autora lub motywy i środki retoryczne typowe dla określonej konwencji). Norwid używa na przykład archaizacji w wierszu Bema pamięci żałobny-rapsod.
  • Symbole – czyli motyw, znak, który oznacza co innego, odsyła do treści głębszych, ukrytych, często niejasnych i trudnych do wyrażenia. Cechą symbolu jest niejednoznaczność, dlatego rozpoznanie go otwiera możliwość różnych interpretacji. Rozszyfrowanie symbolu to z pewnością dodatkowe punkty na maturze.
  • Skomplikowane metafory i porównania (mnogość skrótów myślowych). Te środki stylistyczne służą maksymalnej kondensacji treści i skojarzeń w małej liczbie słów. Norwid „zagęszcza” znaczenia, uwielbia zwroty dwu- i wieloznaczne, poszukuje przenośni jak najbardziej treściwych:
    • „piórem, którym ospę z krwią mięszają młodą”,
    • „Nie płowiej skwarem słońca i nie ciemniej słotą”,
    • „I znakiem zapytania, jak skrzywioną wędką, / Łowisz myśl” (Pióro).
  • Neologizmy i własne znaczenia słów. Gdy nie wystarcza znaczeń i słów już istniejących, poeta tworzy nowe. Przypomnijmy słowo „dopokąd” (zarazem dokąd i po co?) albo czoła „ożałobionych wdów”. Taki zabieg jest charakterystyczny dla poezji Norwida.
  • Elipsy – np. w wierszu Larwa:
    • „Gdzie idzie?… – zapewne, gdzie nic!”,
    • „Jak społeczność?… – tylko >>p i e n i ę d z y!…<<”.
  • Słowa klucze, mające często rangę symbolu, np.
    • „stanów-stan” z wiersza Pielgrzym,
    • „złoto-pszczoła” z Fortepianu Szopena.Norwid często pisał je rozstrzelonym drukiem, tak samo traktował zdania czy frazy szczególnie ważne dla własnego przekazu.
  • Wymowa rzeczy zwykłych, powszednich i waga szczegółu są ważną cechą poezji Norwida. Kropelka, kwiat, guzik, łza – nabierają mocy, swoją wielkością stwarzają bogatą jedność świata otaczającego człowieka.
  • Norwid stosuje często: ironię, parabolę, aluzję, kontrast – techniki te oddają prawidła rządzące ludźmi, stosunki panujące w świecie ludzkim.

 

Charakterystyczne motywy poezji Norwida

Norwid tym jeszcze różnił się od innych romantyków, że podejmował tematy ponadczasowe, uniwersalne, a nawet historię Polski i problem walki o niepodległość ujmował w kategoriach ogólnoludzkich.

  • Kult ludzi wielkich (niezrozumienie wybitnych jednostek przez społeczeństwo) – świetnie obrazuje to w wierszu Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…
  • Człowiek i jego miejsce w świecie – liryk W Weronie, wiersz Klaskaniem mając obrzękłe prawice… Norwid analizuje sytuację człowieka. Powraca stare pytanie filozofów – czy ludzki los obchodzi jakąkolwiek siłę wyższą? Czym jest meteoryt – łzą znad planety uronioną nad ludzkim losem czy kamieniem?
  • Koncepcja historii, przeszłości, dorobku przodków przejmowanego przez wnuków (antyk). „P r z e s z ł o ś ć – jest to dziś, tylko cokolwiek dalej” – Norwid w wierszu Przeszłość definiuje historię jako przestrzeń, po której podróżuje człowiek. W Fortepianie Szopena pisze – „Ciesz się późny wnuku!…” – proroczo przeczuwając, że dopiero późniejsze pokolenia zrozumieją dawne wartości.
  • Koncepcja artysty i sztuki – najpełniej wyłożona w Promethidionie. Norwid wyprzedza epokę – traktuje poezję jako rzemiosło, nie romantyczną misję.
  • Miłość – niespełnione uczucie. W liryku W Weronie poeta podejmuje temat miłości – zawsze niespełnionej, jak jego własna do Marii Kalergis.

.

Koncepcja historii zawarta w poezji Norwida

Jest taki wiersz Norwida Przeszłość. Ten utwór jest definicją historii w specyficznym, Norwidowskim rozumieniu. By ją pojąć, trzeba wyobrazić sobie następujący obrazek: wśród drzew jedzie wóz pełen dzieci, mija kolejne drzewa, a dzieci krzyczą, że to dęby uciekają w głąb lasu… Ta scenka obrazuje nasze błędne mniemanie o historii.

Dzieci – to ludzie, którzy myślą, że to wydarzenia mijają „obok”, podczas gdy oni sami tkwią w miejscu. Tymczasem – zdaniem Norwida – sprawa wygląda inaczej: to historia jest elementem trwałym, a człowiek porusza się i przemija.

„Przeszłość – to dziś, tylko cokolwiek dalej”, miejsce, w którym człowiek już był, lecz ono trwa dalej, promieniuje całą swoją wartością, nie jest pustym polem, w którym nigdy nikogo nie było i które już nie istnieje.

.

W jakich utworach można odnaleźć refleksję Norwida o sobie samym i o własnym stylu?

Jednym z takich wierszy jest utwór Klaskaniem mając obrzękłe prawice... Norwid pisze tu o sobie i o swoich odczuciach, przy czym nie jest to jedyny temat – drugi to perspektywiczne przedstawienie świata i ocena jego prawidłowości. Treść można omówić następująco: w świecie, w którym znudzony pieśniami lud domaga się czynu, w ojczyźnie, w której jest laurowo i ciemno („laurowo” z pieśnią romantyczną, „ciemno” – bo są to czasy terroru, niewoli i niepewności), w takiej atmosferze pojawia się nowy poeta – Norwid. Jest samotny (nie naśladuje wielkich wieszczów i nie idzie ich drogą). Wędruje przez świat sam i oto co ogląda:

  • ludzi zapatrzonych w przeszłość i tam tylko szukających wartości,
  • kobiety – sztuczne i fałszywe jak posągi, wierne salonowym konwenansom,
  • czas „przesytu i Niedzieli” – czyli bierności i lenistwa.

Taki świat przemierza Norwid jako poeta-wędrowiec i poezja jego jest „obłędnym, lecz rzeczywistym pamiętnikiem”. Poeta żywi jednak nadzieję, że jego wiersze-listy trafią do idealnej przyszłości i kończy tak charakterystycznym motywem: „syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku” – miną pokolenia, zanim społeczność doceni twórczość Norwida. To proroctwo wypełniło się całkowicie.

Pielgrzym

Jest jeszcze jeden wiersz Norwida – o nim samym, lecz także o hierarchii wartości tego świata, o wyższości sfery duchowej nad sferą praw materialnych. Jest to Pielgrzym. Norwid postrzega jako pielgrzyma wędrującego przez życie siebie i każdego z ludzi. Ośmiesza poglądy, które uzależniają wartość człowieka od ilości dóbr, jakie posiada. Sam nie ma nic, wielbłądzia skóra na sandały i namioty symbolizują wieczną tułaczkę. Lecz zarazem ma bardzo wiele: należy do stanu „ponad stany”, ponad płaskość dusz i poglądów, stanu, który wartościami duszy sięga nieba i ma tyle ziemi, ile potrzeba jej, by wciąż dążyć do celu: dopokąd – czyli dokąd i po coś. Obywatel świata – Norwid przypomina, że człowiek na tym świecie jest tylko przechodniem i ma niewiele czasu, by spełnić swoją misję.

.

Twórczość Norwida

Większość nie doczekała się publikacji za życia autora, musiały czekać do następnej epoki, kiedy działalność Zenona Przesmyckiego i współczesnych badaczy spowodowała, że dotarły one do powszechnego odbioru i kanonu lektur szkolnych.

Najpełniej talent Norwida rozwinął się w liryce. W latach 1857-1865 powstał cykl stu wierszy zatytułowany Vade-mecum (po łacinie znaczy to „idź ze mną”).

Najbardziej znane spośród około 250 wierszy poety to:

  • Pióro – wiersz z 1842 roku, przedstawiający własny, osobisty program twórczy autora;
  • Moja piosnka I – prośba o dar poezji tak prostej i pięknej jak poezja Jana Kochanowskiego, bo tylko ona zwycięży wszechogarniający smutek.
    Czarnoleskiej ja rzeczy
    Chcę – ta serce uleczy!
  • Moja piosnka II – pełen nostalgii wyidealizowany obraz Polski, kraju chrześcijańskich cnót i pięknych tradycji:
    Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba
    Podnoszą z ziemi przez uszanowanie
    Tęskno mi Panie
  • Fortepian Szopena – poetyckie pożegnanie umierającego przyjaciela, Fryderyka Szopena, pean na cześć genialnego muzyka. Norwid za pomocą środków poetyckich uzyskał efekt zbliżający brzmienie wiersza do tonu właściwego muzyce Szopena.
  • Do obywatela Johna Brown – wiersz w formie listu do powieszonego w Stanach Zjednoczonych przywódcy powstania przeciw niewolnictwu:
    Noc idzie – czarna noc z twarzą Murzyna!”
  • W Weronie – romantyczna i realistyczna próba wyjaśnienia zjawiska spadającej gwiazdy, ale Norwid (inaczej niż Mickiewicz w Romantyczności) nie opowiada się jednoznacznie ani za wariantem romantycznym, ani za naukowym. Zwraca tylko uwagę, że to samo zjawisko może być różnie interpretowane.

 

Jego rola w literaturze polskiej

  • Twórczość tego artysty (z wykształcenia rzeźbiarz – wszechstronnie uzdolniony twórca: rzeźbił, malował, rysował) należy do najoryginalniejszych i najciekawszych zjawisk w literaturze polskiej.
  • Za życia poety ukazał się tylko jeden jego zbiór – Poezje (1863). Z publikacji kolejnego zbioru, Vade-mecum, przygotowywanego przez poetę w latach 1864-1865, wydawca się wycofał.
  • Artysta uprawiał różne gatunki literackie – pisał wiersze, poematy, dramaty, listy poetyckie i traktaty. Tworzył prozę poetycką.
  • W swojej twórczości posługiwał się często ironią, niedopowiedzeniem, alegorią i symbolem.
  • W lekturze utworów poetyckich Norwida olbrzymią rolę odgrywa ich forma graficzna – znaki interpunkcyjne w pozornie bardzo niezwykłych miejscach, które wpływają na sposób odczytywania wierszy i ich interpretację. Spotkamy również wyrazy, wyrażenia czy zwroty wyróżnione rozstrzelonym drukiem lub kursywą oraz przemilczenia, pauzy, zapisywane mniej więcej tak: “————————”.
  • Odkrywał również nowe znaczenia słów – czasem cofał się do ich etymologicznego znaczenia, tworzył bogate znaczeniowo neologizmy.
  • Osiągnął mistrzostwo w krótkich, aforystycznych, bardzo celnych utworach z cyklu Vade-mecum (Pójdź za mną). Są to takie utwory jak Przeszłość czy Fatum, które negują „antyczne” rozumienie tego pojęcia.
  • Norwid prowadził swego rodzaju spór z romantycznymi wieszczami. Odrzucał m.in. koncepcję podporządkowania życia jednostki wielkiej idei społecznej czy politycznej, romantyczną z ducha gloryfikację męczeńskiej ofiary; krytykował również etykę spisku i zemsty oraz romantyczny tyrteizm.
  • W twórczości Norwida najważniejszy był CZŁOWIEK, postrzegany przez pryzmat chrześcijańskiego systemu wartości i głębokiego humanizmu.

 

Zawsze możesz o nim pisać:

  • Poeta wielokrotnie podkreślał potrzebę WSPÓŁPRACY (współdziałania) CZYTELNIKA w odbiorze jego wierszy, kształtowaniu ich sensu.
  • Poezja Norwida uważana jest za szczególnie trudną ze względu na odkształconą składnię, neologizmy, wieloznaczne symbole. Trudne do ogarnięcia są także horyzonty myślowe poety.
  • Liczne utwory poświęcił roli i miejscu sztuki w społeczeństwie. Interesowało go też zagadnienie roli artysty w społeczeństwie i kategoria piękna. Te zagadnienia pojawiają się w Fortepianie Szopena i traktacie Promethidion.
  • Znajdziemy również utwory, które Norwid poświęcił własnej twórczości. Artysta miał świadomość, że jest niezrozumiany przez sobie współczesnych, niedoceniany, skazany na opinię dziwaka. Ten temat porusza np. słynny utwór Klaskaniem mając obrzękłe prawice…
  • W swoich utworach dość ostro krytykował Polaków jako społeczność: zwracał uwagę na brak u rodaków poczucia obowiązku wobec kraju, miernotę, zacofanie, prymitywizm… Mimo to jako emigrant, tułacz-wygnaniec odczuwał głęboki i wzruszający związek z ojczyzną, za którą po prostu tęsknił. Dał temu wyraz w licznych wierszach, takich jak Moja piosnka II, Epos-nasza.
  • Norwid nie pisał wierszy sensu stricto religijnych (poza nielicznymi wyjątkami, np. litanią Do Najświętszej Maryji Panny…), jednak cała jego twórczość jest wyrazem głębokiego i dojrzałego chrześcijaństwa, różniącego się od chrześcijaństwa współczesnych mu poetów, którzy przeżywali religię zupełnie inaczej – np. tworzyli własne, nieortodoksyjne wizje (np. towianizm, którego wyznawcą był Mickiewicz i przez krótki czas Słowacki).

 

Co pamiętać z biografii?

Typ poety – samotna, tragiczna postać. Poeta wyrastający ponad swoje czasy, także malarz. Los przyniósł mu niezrozumienie przez współczesnych, chorobę, nieszczęśliwą miłość i śmierć w przytułku. Jest to o tyle istotne, że wpłynęło na kształt jego poezji.

  • Cyprian Kamil Norwid urodził się 24 września 1821 roku w Laskowie-Głuchach.
  • We Włoszech uczył się rzeźby. W Rzymie poznał legendarną piękność, słynną światową damę tamtych czasów – Marię Kalergis. Ta nieodwzajemniona miłość sprawiła, że Norwid podróżował za swoją ukochaną po całej Europie, znalazła też pewne odbicie w jego wierszach.
  • Możemy zaliczyć go do tzw. drugiego pokolenia romantyków – jego twórczość przypada na lata 40.– schyłkowe dla epoki.
  • Wydarzeniem, które w istotny sposób wpłynęło na twórczość Norwida i na określenie jego stosunku wobec walki zbrojnej jako metody wyzwolenia narodów, była Wiosna Ludów w 1848 roku.
  • W roku 1849 przyjechał do Paryża i odtąd jego losy są związane z Wielką Emigracją. Próbował zarabiać na życie rzeźbą i rysunkiem.
  • Miał nadzieję, że poprawi swój byt w Stanach Zjednoczonych, ale przez dwa lata (1852-1854) napatrzył się jedynie na kontrasty biedni – bogaci, jakie niesie ze sobą cywilizacja, nie osiągnąwszy żadnej pozycji i nie dorobiwszy się niczego, poprzez Londyn wrócił do Paryża.
  • Ostatnie lata życia Norwid spędził w Domu Świętego Kazimierza w Ivry pod Paryżem. Mimo narastającej melancholii i głuchoty tworzył do końca życia. Tutaj też, w przytułku dla Polaków, umarł w 1883 roku.

Współcześni nie zrozumieli jego utworów, właściwie następne pokolenie też nie. Dopiero Młoda Polska rozpropagowała poezję Norwida. Jego odkrywcą był Zenon Przesmycki Miriam.
Poezja Norwida

przez wielu uważana za trudną do zrozumienia jest najbardziej nowatorskim osiągnięciem polskiej liryki XIX w. Poety nie doceniono za życia. Bardzo różnił się od twórców swojej epoki.

  • Raz – w sposobie myślenia – dostrzegał nonsensy świata, wyznawanych wartości, widział jasno wady spo­łeczeństwa polskiego.
  • Dwa – w sposobie pisania – jego metafory, pomysły na kompozycję wierszy, jak choćby słynne niedopowiedzenia lub neologizmy, były zupełnym novum.
  • Inne podejmował też Norwid tematy – uniwersalne, filozoficzne, ponadczasowe, nie narodowe.

Powyższe cechy twórczości decydują również o wartości dorobku i jego wyjątkowym miejscu w światowej literaturze.

Niektóre utwory Norwida:

  • Zwolon (dramat),
  • Promethidion (poetycki traktat o sztuce),
  • Quidam (poemat),
  • Czarne kwiaty i Białe kwiaty (proza poetycka),
  • cykl liryków Vade-mecum, w skład którego weszły m.in.
    • Przeszłość,
    • Pielgrzym,
    • Klaskaniem mając obrzękłe prawice,
    • W Weronie,
    • Nerwy,
    • Fortepian Szopena,
  • Rzecz o wolności słowa (traktat poetycki),
  • Za kulisami,
  • Pierścień wielkiej damy (dramaty),
  • wiersze:
  • Bema pamięci żałobny rapsod;
  • Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie;
  • Do obywatela Johna Brown.

 

Charakterystyczne cechy ­stylu

  • Poezja intelektualna, bogata w symbole, metafory, aluzje literackie (przykład: W Weronie).
  • Dążenie do skrótu, lapidarności – elipsy, myśli niedokończone, zwięzłe sformułowania przypominające definicje, paraboliczność.
  • Muzyczność – uzyskiwana między innymi przez powtórzenia czy stosowanie wiersza sylabotonicznego.
  • Dążenie do tego, by „odpowiednie dać rzeczy – słowo”
    • obecność archaizmów („dopokąd”, „zobaczym”),
    • neologizmów („Ameryka, odpoznawszy syna”),
    • homonimów (tytułowy motyw w wierszu Pióro);
    • czasem nowy sens uzyskuje poeta przez wprowadzanie myślników (Język– ojczysty), dzielenie wyrazów („ja u–wydatnię”, „po–obracanych w przeszłość”).
  • Skłonność do ironii – związana między innymi z unikaniem bezpośrednich komentarzy.
  • Przemilczenia, myślniki, wielokropki czy całe miejsca wykropkowane – jako sposób na to, by czytelnik stał się współautorem dzieła, wypełnił sam takie miejsca niedookreślone.

 

Ważne cytaty

Nie wziąłem od was nic, o! wielkoludy,
Prócz dróg zarosłych w piołun, mech i szalej,
Prócz ziemi, klątwą spalonej, i nudy…
Samotny wszedłem i sam błądzę dalej.
(Klaskaniem mając obrzękłe prawice… – apostrofa do wieszczów romantycznych)

Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku.
(Klaskaniem mając obrzękłe prawice…)

Ty skarżysz się na ciemność mojej mowy;
– Czy też świecę zapalałeś s a m?
(Ciemność)

C z y n o w n i k ó w – o! – czynowników
Naspotykałem w życiu dużo;
Nie pomnę liczby ich guzików,
Ani ku czemu wszystkie służą? –
(Czynowniki)

. . . . . „Nie miecz, nie tarcz – bronią Języka
Lecz – arcydzieła!” –
(Język-ojczysty)

Lecz Ty? – lecz ja? – uderzmy w sądne pienie,
Nawołując: „C i e s z s i ę, p ó ź n y w n u k u!…
J ę k ł y – g ł u c h e k a m i e n i e:
I d e a ł – s i ę g n ą ł b r u k u” –
(Fortepian Szopena)

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Cyprian Kamil Norwid – biografia

Cyprian Kamil Norwid – jak pisać o…

Cyprian Kamil Norwid – praca domowa

Norwid na maturze

Na czym polega nowatorstwo poezji Norwida?

Norwid na maturze