Twórczość Cypriana Kamila Norwida a dokonania trzech wieszczów – polemika czy kontynuacja?
Weź pod uwagę trudny czas, w którym przyszło tworzyć Norwidowi. Pamiętaj o cytatach – już dwa wystarczą, by Twoja praca była bardziej kompetentna. Niełatwo określić, jaka jest recepta na sukces tej pracy. Być może jeśli spróbujesz zrozumieć poetę i jego twórczość, on „odwdzięczy” Ci się niezłą pracą na swój temat.
Ważne utwory
• Cierpienia młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego
• Giaur George’a Byrona
• Romantyczność, IV cz. Dziadów, Do M.***, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza
• Kordian Juliusza Słowackiego
• Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego
• Śluby panieńskie Aleksandra Fredry
Ważny cytat
Nie wziąłem od was nic, o! wielkoludy
Cyprian Kamil Norwid
Można powiedzieć, że Norwid był mostem między poezją romantyczną a nowoczesną, między starym a nowym sposobem myślenia. Inna teza, którą możesz postawić w swojej pracy to założenie, że poeta był „antyromantykiem”, prawdziwie nowoczesnym i nowatorskim twórcą.
Jak zacząć?
Zacznij od „umiejscowienia chronologicznego” Norwida. Warto także zastanowić się, jak można by zaklasyfikować Norwida jako poetę. To genialny artysta, ale czy to możliwe, by był ponad wszelkimi próbami klasyfikacji?
Przykład I
Cyprian Kamil Norwid jest przedstawicielem drugiego pokolenia romantyków. Chronologicznie jest po prostu rówieśnikiem epigonów romantyzmu: Władysława Syrokomli, Teofila Lenartowicza czy Wincentego Pola. A jednak… niektórzy badacze literatury mówią wprost: Norwid nie jest romantykiem. Przyjmuje tylko dwie cechy romantyzmu: tendencję do oryginalności, nieszablonowości oraz ludowość (zupełnie jednak innego rodzaju niż ta, z którą mamy do czynienia np. w II cz. Dziadów). Kim więc jest? Chyba antyromantykiem. Nie znajdują u niego uznania takie cechy romantyzmu jak kult uczuciowości i irracjonalizm.
Przykład II
Współcześni Norwidowi zupełnie nie rozumieli jego poezji. Nie znalazł zrozumienia także u sporej części „późnych wnuków”. Bywa nazywany „czwartym wieszczem”, ale także pozytywistą, chodzącym własnymi dziwnymi drogami. Ten poeta nadal jest przedmiotem dyskusji badaczy literatury i językoznawców. Mimo iż nadal uważany jest za trudnego twórcę, cytuje się go dość często. Mówimy więc o pięknie co jest „kształtem miłości”, o przyszłości „wiecznej korektorce” i o globie jeszcze nie „przepalonym sumieniem”.
Zacytuj:
Nie wziąłem od was nic, o! wielkoludy,
Prócz dróg zarosłych w piołun, mech i szalej,
Prócz ziemi, klątwą spalonej, i nudy…
Samotny wszedłem i sam błądzę dalej.
Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku,
Co znika dzisiaj (iż czytane pędem),
Za panowania Panteizmu-druku,
Pod ołowianej litery urzędem –
Klaskaniem mając obrzękłe prawice…
Ty skarżysz się na ciemność mojej mowy:
Czy też świecę zapalałeś s a m?
Czy sługa ci zawsze niósł pokojowy
Światłość?… patrz – że ja cię lepiej znam.
Ciemność
Po „wielkiej trójcy”
Po „wielkiej trójcy” wieszczów poeci mieli do wyboru tylko dwie drogi: pierwsza to epigonizm, kontynuowanie niektórych tradycji romantyzmu. Tę drogę wybrali Teofil Lenartowicz czy Wincenty Pol; a tę drogę można by pogardliwie nazwać „małoromantycznością”. Druga droga była trudniejsza – to szukanie nowych dróg. Tę właśnie wybrał Norwid – to radykalny odwrót od kierunków poezji romantycznej. Był jedynym poetą o wielkim talencie, który przeciwstawił się hegemonii mickiewiczowskiej. Był zbyt zdolny do tego, by pisać wiersze „ŕ la romantyczna ballada”. Może brał też pod uwagę fakt, że na „pokonanie” trzech wielkich wieszczów, zdobycie szturmem serc czytelników nie ma szans? Konsekwencje tego wyboru – miał świadomość, że nie zostanie zrozumiany ani tym bardziej doceniony przez sobie współczesnych. Taki jest los eksperymentatorów i nowatorów.
- Doceń, jak trudnego wyboru drogi twórczej dokonał poeta, który nie chciał być kolejnym epigonem powielającym lub przekształcającym stare wzorce. Wypracował własną, niezależną i niepowtarzalną poetykę.
- Zwróć uwagę na jego stosunek do słowa – poszukiwał jego ukrytych sensów, tworzył śmiałe metafory i skojarzenia. Zwracał się także w stronę etymologii słów, genezy ich znaczenia, rozbijał je na elementarne cząstki i stosował nową, zaskakującą interpunkcję.
Norwid a romantyzm
Zastanów się nad następującymi kwestiami i spróbuj je udowodnić:
- Poeta pozostaje co prawda w systemie romantycznych pojęć (takich jak prawda, piękno, miłość), ale nadaje im nową treść i w odmienny sposób formułuje dylematy, przed którymi stawali romantycy. Można powiedzieć, że dzieła Norwida przynoszą reinterpretację romantyzmu.
- Do perfekcji doprowadził umiejętność posługiwania się romantyczną ironią.
Uwaga
Odniesienia do romantyzmu nie wykluczają wcale faktu, że Norwid jest nowoczesnym, „samodzielnym” poetą. Te dwa fakty – nowatorstwo i reinterpretacja założeń romantyzmu – wcale się nie wykluczają.
Najczęstsze tematy w poezji Norwida to:
- Problematyka artysty i sztuki w świecie owładniętym kultem pieniądza, narzucenie artyście roli zwykłego wykonawcy płatnych usług, rzemieślnika.
- Krytyka współczesności – powierzchowności i nieautentyczności życia, których symbolem staje się u niego dziewiętnastowieczny salon.
- Krytyka koncepcji wyjątkowej misji narodu; odrzucenie idei mesjanizmu.
- Był także zdecydowanym przeciwnikiem tyrteizmu, który jego zdaniem był przyczyną organizowania nieprzemyślanych powstań zbrojnych, ściągających klęski na naród.
Na koniec rozważań weź pod uwagę
Norwid dążył do uaktywnienia odbiorcy; chciał stworzyć taką sytuację, gdy poezją byłby nie tyle zapisany tekst, ile reakcja odbiorcy. Nie sugeruje na ogół, która interpretacja jego słów jest prawdziwa. Zupełnie inaczej niż wielcy romantycy – przypomnij sobie, że np. w Romantyczności, w ostatnich wersach utworu, Mickiewicz sformułował własne stanowisko.
Współcześni mu czytelnicy zupełnie nie byli do takich działań przyzwyczajeni. Poeta doskonale zdawał sobie sprawę z tego, ale nie chciał zrezygnować z własnej koncepcji sztuki. Był przekonany, że sztuka prawdziwie wielka i ważna musi się pogodzić się z tym, że rozminie się ze współczesnością. Nowatorscy twórcy mogą liczyć dopiero na uznanie przyszłych pokoleń.
Jak zakończyć?
Oryginalnie – najlepiej wyjść od cytatu. Proroctwo (a może przeczucie) Norwida sprawdziło się – docenił go dopiero „późny wnuk”.
Przykład I
Słowa Norwida, że zrozumie jego twórczość dopiero „późny wnuk”, sprawdziły się. Rzeczywiście, ta trudna, intelektualna poezja znalazła uznanie dopiero u modernistów. Poeta został odkryty przez Miriama, założyciela „Chimery”, który zachwycił się tą niezwykłą poezją i został jej niestrudzonym propagatorem. Potem przyszli inni – Mieczysław Inglot, Mieczysław Jastrun… A dziś? Zafascynowanych twórczością Norwida wciąż przybywa.
Przykład II
W wierszu Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie… Cyprian Kamil Norwid pisał:
Każdego z takich jak Ty świat nie może
Od razu przyjąć na spokojne łoże,
I nie przyjmował nigdy, jak wiek wiekiem, – (…)
To stwierdzenie dotyczy Adama Mickiewicza, ale przecież równie dobrze, mogłoby dotyczyć jego samego, autora tego wiersza. To gorzkie, ale prawdziwe słowa. Kto wie, czy poeta nie miał na myśli siebie, przeczucia własnego losu? Choć wybór drogi twórczej dokonany przez Norwida był ryzykowny, okazało się, że był on „opłacalny”. Ci, którzy nie podjęli ryzyka – Lenartowicz, Pol, Syrokomla i inni – prawie odeszli w niepamięć. Ich wiersze współczesnym czytelnikom wydają się nudnawe i mdłe, zaś utwory Norwida – te są (i długo chyba jeszcze będą) prawdziwym wyzwaniem.
Zobacz: