Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca Aleksandra Fredry jako literacka gra z czytelnikiem.
Wstęp
Literacka gra z czytelnikiem to pewien konflikt pomiędzy przyzwyczajeniami czytelniczymi odbiorcy a kompromitowaniem, odrzucaniem ich przez autora.
Co powoduje, że my jako czytelnicy mamy pewne przyzwyczajenia literackie? Przede wszystkim powtarzające się schematy literackie, które po pewnym czasie, po przeczytaniu kilku utworów wydają się nam konieczne i oczywiste. Przykładem takiej gry z czytelnikiem mogą być właśnie Śluby panieńskie.
Przywołaj schematy literackie
Kiedy zaczynamy czytać tę komedię, przychodzi nam na myśl model romansu sentymentalnego, w którym zakochani w sobie młodzi ludzie muszą pokonać stojące na drodze do ich szczęścia przeszkody obyczajowe, moralne, społeczne – na przykład waśń między ich rodami, różnice w urodzeniu. Zwykle wszystko kończy się nieprawdopodobnym szczęśliwym happy endem.
Mamy też zakodowany model miłości tristanicznej, w którym przedkłada się uczucie nad wszystkie inne wartości (małżeństwo), miłość to wedle tego modelu uwielbienie i wierna służba ukochanej.
Fredro ośmiesza stereotypy
Aleksander Fredro w swojej komedii ośmiesza nasze wyobrażenie o miłości, stereotyp miłości romantycznej – bo Śluby panieńskie to przecież utwór powstały w romantyzmie.
Parodia postaci
Ślamazarny i mazgajowaty Albin – jeden z bohaterów komedii – to wyraźna parodia Gustawa z IV części Dziadów Adama Mickiewicza. W podobny sposób przeżywają oni swoją nieszczęśliwą miłość, są egzaltowani, chętnie rozpamiętują swoje cierpienia – śmieszności zachowaniu Albina dodaje zestawienie z zachowaniem radosnych i pełnych życia Gucia i Klary. Albin wbrew zwyczajowi zdobywa wzajemność Klary, dopiero gdy zupełnie zmienia swoje zachowanie – na przykład udaje obojętność wobec ukochanej. Również postać Gucia poprzez zdrobnienie imienia jest polemicznym nawiązaniem do postaci Gustawa.
Parodia motywów
Modny w romantyzmie motyw magnetyzmu serc – mesmeryzmu – zostaje ośmieszony. Gucio zdobył Anielę dzięki swej inteligencji, a nie magnetyzmowi. Również związku Albina i Klary nie połączył magiczny fluid.
Parodystycznie ukazał Fredro także scenę wywoływania duchów z Dziadów Mickiewicza. Albin wystąpił w roli Guślarza, a Klara w roli ducha. Język magii został zestawiony z codzienną sytuacją i komicznym charakterem relacji między postaciami.
Parodia języka
Na przykładzie wypowiedzi Albina sparodiowany został też język, jakim posługują się romantyczni kochankowie. Charakteryzuje się on egzaltacją, używaniem dużej ilości metafor, powtarzaniem konwencjonalnych motywów – łez, ognia, kamienia, śmierci z miłości. Dodatkowo wydaje on się śmieszny w zestawieniu z żywą, potoczną mową innych postaci. Parodią jest też sam tytuł (Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca), którego człony połączone modnie słowem „czyli” zamiast się uzupełniać – wykluczają się.
Co jeszcze warto podkreślić
Fredro parodystycznie wykorzystał różne wzorce wersyfikacyjne. Na przykład charakterystycznego dla eposu trzynastozgłoskowca użył, opisując komiczne tyrady Radosta, przysięgę panien czy żale Albina. W swojej komedii Fredro sparodiował także romantyczną postawę kształtowania życia według wzorów literackich. Na przykład osią intrygi Gustawa było odgrywanie kochanka zmyślonej Anieli.
Zakończ, podsumuj
Czemu ma służyć podjęcie przez autora literackiej gry z czytelnikiem? Przede wszystkim skompromitowaniu schematów powstałych w świadomości czytelnika w wyniku lektury romansów i zestawieniu tych schematów z rzeczywistością. Gra z czytelnikiem to marzenie każdego prawdziwego twórcy – o stworzeniu idealnego czytelnika, równorzędnego partnera w tej grze.
Zobacz:
Jaką koncepcję miłości zawarł Aleksander Fredro w Ślubach panieńskich?