Śluby panieńskie są komedią o narodzinach uczucia. Podtytuł: „magnetyzm serca” to nawiązanie do modnej na przełomie XVIII i XIX wieku, stworzonej przez Franciszka Mesmera teorii magnetyzmu, tj. zdolności oddziaływania na innych za pomocą duchowej siły, fluidu, istniejącego rzekomo w ludzkim ciele (takiej siły użyje właśnie Gucio, by rozkochać w sobie Anielę).
Tematem komedii Fredry jest zatem, podobnie jak wielu utworów romantycznych, miłość. Jednakże Fredro ukazuje to uczucie inaczej niż np. Mickiewicz w IV części Dziadów, Słowacki w Kordianie czy Goethe w Cierpieniach młodego Wertera.
- Uczucie u Fredry jest pozbawione piętna tragizmu. Miłość nie jest też obciążona jakimś cieniem powinności patriotycznych czy społecznych (co było powodem ataków na „nienarodowego Fredrę”), nie wiąże się też z moralnymi nakazami i zakazami, z obyczajowym tabu ani nawet sprzeciwianiem się woli starszych (przekorny i sprawiający kłopoty Gucio nie robi nic innego, tylko… wypełnia wolę Radosta i Dobrójskiej). Dlatego tak komiczne wydaje się nadanie głównemu bohaterowi Ślubów panieńskich, tryskającemu energią i radością życia, imienia smętnego romantycznego kochanka – Gustawa.
- Postawa romantycznego kochanka zostaje też wykpiona w postaci Albina – ten biedny młodzieniec jest postacią ze wszech miar komiczną: dopóki próbuje zdobyć Klarę swymi łzami, jest nieskuteczny, odstaje od grupy rówieśników: sprytnego i trzpiotowatego Gucia, radosnej, kipiącej energią i złośliwością Klary oraz sympatycznej Anieli. Wzorzec miłości, jaki prezentuje Albin, wydaje się staroświecko-sentymentalny, śmieszny, smutek bohatera wydaje się zbędny…
Wypowiedzi Albina, który zapewne naczytał się sentymentalnych lektur, śmieszą, zwłaszcza w zestawieniu z radosnymi i złośliwymi ripostami Klary:
Albin
O miłości, miłości! ty żalów przyczyno!
Złorzeczyć ci nie mogę, bo mile łzy płyną.
Lecz Klaro! kiedyż równą odpłacisz mi miarą?
Kiedyż ze mną zapłaczesz? Klaro! Klaro! Klaro!
Klara
Po raz pierwszy, drugi, trzeci!
Na wezwanie takie dzielne,
Powtórzone po trzy razy,
Nawet duchy nieśmiertelne,
Jak posłuszne ojcu dzieci,
Porzucając ciemne cele,
Stają władcy brać rozkazy.
Mogęż spóźnić przyjście moje?
Otóż jestem, otóż stoję.
Wypowiedzi te można śmiało uznać za literacką parodię. Za parodię można też uznać tytuł utworu – to żartobliwa kopia ówczesnych tytułów sentymentalnych romansów. Wykpiony zostaje też wygląd romantycznego kochanka – np. owa słynna bladość lic. Gucio, po nieprzespanej nocy, którą spędził na hulance w Lublinie, mówi (co śmieszy widza):
Blady? – to dobrze, to nic nie zaszkodzi:
Bladość niepokój miłosny dowodzi,
Bladości prędzej niż słowom się wierzy.
Polemizująca z wzorcem miłości tragicznej wizja uczucia ze Ślubów panieńskich jest pogodna.
- Inną ważną cechą bohatera komedii Fredry jest to, że nie wykreowano go na samotnego buntownika, wyalienowanego ze świata. Przeciwnie – Gucio jest towarzyski i doskonale sobie radzi w swoim środowisku; nie buntuje się też, lecz mniej lub bardziej przekornie spełnia wolę stryja…
- W komedii zostaje wprawdzie zasygnalizowany konflikt między dwoma modelami miłości: pierwszym – tradycyjnym, stawiającym małżeństwo przed uczuciem i drugim, na pierwszym miejscu stawiającym namiętność. Fredro jednak w odróżnieniu od romantyków nie pogłębia konfliktu: pokazuje, ze można pogodzić jeden model z drugim: Gustaw i Aniela początkowo buntują się przeciw małżeńskim więzom, udaje się jednak autorowi ułożyć ich losy tak, by zarówno spełnili oczekiwania rodziny co do małżeństwa, jak i autentycznie zakochali się w sobie.
Zobacz:
Na czym polega polemika Fredry z ideałami romantyzmu zawarta w Ślubach panieńskich?
Jaką koncepcję miłości zawarł Aleksander Fredro w Ślubach panieńskich?