Rozważania o miłości i poglądach Fredry w sprawie tak wdzięcznego tematu rozpocząć należy od uwagi, że całość tytułu komedii brzmi: Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca. Czym jest ów magnetyzm? Jest to inaczej mesmeryzm – modna w stuleciu Fredry teoria Mesmera (lekarza z XVIII w.), który głosił, że istnieje na świecie „uniwersalny fluid” emanujący z człowieka i oddziałujący na drugą istotę jak swojego rodzaju magnes – „przyciąganie się” dwóch serc. Taka skłonność jest przyrodzona i konwenanse świata zmienić tego nie mogą. Teorię Mesmera obalono, lecz Fredro nie dyskutuje tej sprawy z punktu widzenia nauki, a eksponuje istotę pomysłu: fakt, że uczucie łączące dwoje ludzi jest siłą magnetyczną, ponad sztuczne ustalenia i schematy.
Zauważmy, że Fredro przedstawia w swojej komedii analizę całego przebiegu procesu miłości – jej początków, narastania uczucia, walki o nie i w końcu szczęśliwego finału. To nie jest miłość od pierwszego wejrzenia, to cały proces tworzenia rzeczy tak poważnej, jaką jest miłość, to prezentacja złożoności zjawiska i różnych jego odmian: inna jest miłość Gucia, innych bodźców rozwoju potrzebuje (metoda ambicji, by zerwać niedostępną różę), inne jest uczucie Albina, początki uczuć Anieli i Klary, a ich sposoby odczuwania także są różne. Jest więc to uczucie ważne – najważniejsze w życiu człowieka – złożone, zróżnicowane, ma wiele postaci i różny przebieg.
Z komedii Fredry wynikają wnioski następujące:
- Prawo kobiety do wolnego wyboru męża – wyrazem tego postulatu są „śluby” bohaterek.
- Połączyć dwoje ludzi mogą tylko poważne i szczere związki uczuciowe, mariaże oparte na rozsądku są wbrew naturze.
- O miłość trzeba walczyć, są różne sposoby odczuwania i „wywoływania” uczuć, miłość powinna być szczęśliwa (prawdziwie nieromantyczna koncepcja).
Niezapomniane postacie Fredrowskie
– barwne i żywe, wiele ich kwestii weszło na stałe do polszczyzny.
- Papkin z Zemsty – zubożały szlachcic żyjący w gościnie u Cześnika (zostaje tam po kres swoich dni – takich „ubogich krewnych” mieszkało wielu w polskich dworach). Papkin to samochwała i krętacz, dziwak, który zamęcza otoczenie opowieściami o swoich wielkich czynach.
- Cześnik Raptusiewicz i Rejent Milczek – „tych dwóch ludzi, ogień, woda” – także z Zemsty. Dwaj Sarmaci, przedstawiciele dwóch zwaśnionych rodów. Raptusiewicz – gwałtowny, intrygant, ze swoim powiedzonkiem „mocium panie”. Milczek – „z kornym licem, ale z diabłem, z diabłem w duszy” – milczący i ponury. Kłócą się o mur graniczny – i z pewnością posłużyli za pierwowzory do komedii pt. Sami swoi.
- Albin – „ozdoba” Ślubów panieńskich, parodystyczne ujęcie bohatera werterowskiego. Każde wejście na scenę „zmoczone” jest fontanną łez wrażliwego młodzieńca, jego wzdychania i żale faktycznie mogą odstraszyć wybrankę. Klara jednak w końcu spróbuje uczynić z niego człowieka, a przynajmniej posłusznego męża.
- Gustaw – jest zbliżony do ideału. Trochę w młodości niespokojny, skłonny do zabaw i porannych powrotów przez okno, ale gdy się zakocha – będzie wierny, stały w uczuciach i wpatrzony w jedne jedyne oczy Anieli. Tak często dzieje się z podrywaczami. Gucio też jest parodią – bohatera romantycznego.
Zobacz:
Na czym polega polemika Fredry z ideałami romantyzmu zawarta w Ślubach panieńskich?
Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca Aleksandra Fredry jako literacka gra z czytelnikiem