Charakterystyka rycerza średniowiecznego
Starofrancuska poezja narracyjna z XI wieku utrwala w cyklu chansons de geste (czyli pieśniach o czynach rycerzy) wizerunek bohatera idealnego. Najlepszym przykładem będzie tu hrabia Roland, bohater Pieśni o Rolandzie.
Siostrzeniec i wasal Karola Wielkiego jest przedstawiony jako obrońca króla, ojczyzny i wiary, wzór męstwa i honoru. Charakteryzują go ponadto: prostota, szczerość, duma ze służby panu lennemu, pycha, pogarda dla wroga, zuchwałość granicząca z brakiem rozwagi, przepych w sposobie ubierania się, pogarda dla trudów, cierpienia i śmierci. Żądny sławy Roland jest świadom swojej wartości i dlatego zasadniczym celem jego działania staje się danie dowodu własnej wyjątkowości. Scena śmierci Rolanda zostaje w literaturze na długie lata prawzorem heroicznej śmierci. Po duszę rycerza Bóg wysyła na ziemię swego archanioła – tym samym Roland zostaje uznany za świętego. Średniowieczna definicja heroizmu sprowadza się zatem do zdeterminowanego celem samotnego działania w imię zwycięstwa wartości wyższych (religia, ojczyzna) za wszelką cenę, również cenę życia.
Roland to bohater idei
Opiewane w pieśniach wędrownych śpiewaków niezwykłe czyny bohaterskiego rycerza podkreślały wagę rycerstwa jako takiego. Czyniły, iż rycerz w odbiorze prostaczków przysłuchujących się niezwykłym opowieściom truwerów nabierał znamion niemal boskich.
Parenetyczny charakter Pieśni o Rolandzie, podtrzymywał więc prestiż rycerstwa w społeczeństwie, utrzymywał chłopów czy rzemieślników w swoistym poczuciu bezpieczeństwa wynikającego z przynależności do rodu ludzkiego, w którym rycerze chronią innych przed niebezpieczeństwami świata.
Joseph Bédier, spisując z kronik klasztornych dzieje Rolanda (w XII wieku), zachowuje w swym poemacie ideał bohaterstwa całej Europy. Dla Europy Zachodniej był to drugi okres feudalizmu, powstawała nowa etyka dworska i rycerska.
Romans rycerski
Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu mają również swoje źródło w starofrancuskiej epopei rycerskiej śpiewanej lub recytowanej przez wędrujących żonglerów. Aby, zgodnie z nowymi trendami – nadać wartość powszechnej etyce arystokratycznej i podkreślić zbawczą rolę rycerstwa ziemskiego, poszukiwano źródeł rycerskich ideałów w Ewangeliach. Przygody bohaterów z wcześniejszych, ustnych przekazów teraz w słowie pisanym nabierają charakteru chrześcijańskiego. Ważnym elementem ideologii „rycerskiego poszukiwania” i „niebiańskiego rycerstwa” staje się święty Graal. Poszukiwanie owej świętej czary, do której biblijny Józef z Arymatei miał zebrać krew z przebitego boku Chrystusa, to jeden z trzech wielkich tematów XII-wiecznych romansów cyklu bretońskiego (arturiańskiego). Jego bohaterami są rycerze na pół legendarnego króla Artura (Lancelot, Galahad, Lamerok, Gawin i inni). Obserwując ich podróże, jesteśmy świadkami niezwykłych przygód, cudownych zdarzeń. Choć są dzielni nad podziw jak Roland, jednak nie są już nieskazitelni. Zdradzają i nienawidzą. Z jednej strony usprawiedliwia ich to, że są otoczeni kuszącym i wielkim światem, z drugiej – ich ludzka natura. Stają się wiarygodniejsi.
Tristan
Jednym z rycerzy arturiańskich jest Tristan. W wyniku kolejnych zdarzeń, z ukochanego i lojalnego, najbardziej zaufanego wasala własnego wuja – króla Marka przemienia się w zdrajcę. Swoją namiętną miłością do Izoldy pogwałca prawo królewskie (zdradza swego pana lennego), prawo boskie (kocha własną ciotkę), prawo rodzinne (jako siostrzeniec odbiera wujowi jego żonę). Tak więc Tristan, mimo niezwykłej mocy (zabija smoka) i wytrwałości (przezwycięża chorobę) może uchodzić za wiarołomnego kłamcę. Jednak wraz z Bogiem wybaczamy mu te wady, bo przede wszystkim współczujemy mu. Uczynki Tristana usprawiedliwia prawdziwa, gorąca, odwzajemniona – miłość. Miłość Tristanowi wybacza, miłość odbiera mu życie i czyni go po śmierci najszczęśliwszym z kochanków.
Zobacz:
Dzieje Tristana i Izoldy jako przykład średniowiecznej historii miłosnej