Gdybym mógł (mogła) porozmawiać ze świętym Aleksym, spytałbym (spytałabym) o… Ocena świętego Aleksego.
Święty Aleksy zawsze jest bohaterem wypracowań w klasie pierwszej. Nic dziwnego – nie tak wiele w literaturze dawnej mamy charakterystycznych postaci. Aleksy w dodatku wywołuje emocje, bo jego wzorcowa niegdyś postawa dziś wydaje się ludziom zupełnie obca, niezrozumiała. Będziecie więc pisać na temat „Ocena św. Aleksego z punktu widzenia człowieka współczesnego” albo „Aktualność średniowiecznych wzorców parenetycznych w świecie współczesnym”. My proponujemy temat – dialog, tzw. wolne ujęcie tematu, ale fakty pozostają faktami – zwróćcie uwagę na postawę i ideały głoszone przez świętego – nie tylko na ich obrazową realizację.
Nie daj się pułapkom
Nie opisuj ze szczegółami, jak doszło do spotkania i jak wyglądał święty Aleksy. Zdecydowanie najważniejsze są pytania, jakie zadasz, i odpowiedzi, które skonstruujesz. Możesz pytać od siebie, ale temat nie zabrania wcielić się w inną postać, np. w żonę świętego Aleksego albo w filozofa, choćby Franciszka z Asyżu. Pytania ułóż według zagadnień – będzie Ci łatwiej uniknąć chaosu. Np.:
- Cel ascezy.
- Odpowiedzialność wobec innych ludzi.
- Sens umartwiania ciała.
- Sens cierpienia.
- Skala wyznawanych wartości
Nazwij rozmówcę!
- Powinieneś konsekwentnie utrzymać tę samą formę zwrotu do św. Aleksego. Np. drugoosobową ty albo trzecioosobową – pan… Doradzamy drugą osobę. Łatwiej będzie pisać „czy ty, św. Aleksy…” niż „co pan sądzi o…”
- Najważniejsza jest konsekwencja i umiar – nie należy popadać w zbytnią poufałość.
Uwaga!
O czym rozmawiać ze świętym?
Kształt rozmowy z Aleksym zależeć będzie od przyjętej koncepcji pracy. Niekoniecznie święty musi mieć pełną wiedzę o swoich losach – jeśli spotkamy go żebrzącego pod kościołem, możemy mu co najwyżej opowiedzieć o cudach, jakie nastąpią po jego śmierci. Jest jednak kilka problemów, które warto poruszyć bez względu na wybraną formę pracy.
Użyj sformułowań:
- Św. Franciszek nazywał ciało bratem, ty je dręczysz…
- Porzuciłeś świat – dlaczego?
- Co daje asceza i cierpienie?
- Czy Bóg wymaga od ludzi ofiary ze zwykłego życia?
- Czy nie można być blisko Boga, żyjąc zwyczajnie, kochając żonę i wychowując dzieci?
- Co z harmonijną strukturą, o której prawi św. Tomasz, przecież ją naruszyłeś?
Do różnych tematów o świętym Aleksym:
Jest on wzorcem parenetycznym, ideałem ascety, świętego. Dzieje Aleksego poznajemy z Żywotu…, który miał określoną budowę, dlatego nie należy też zbyt dosłownie oceniać szczegółów życia świętego. Nie jeden Aleksy decydował się na życie w czystości i ubóstwie – tak pojmowano w epoce poświęcenie i pokutę, dość modne było też kaleczenie ciała czy głodówki – ludziom wydawało się, że poprzez cierpienie zbliżą się do Boga, zasłużą na jego łaskę. Na odwieczne pytanie, czemu to zrobił Famijanie i w ogóle się z nią ożenił, można odpowiedzieć, że nikt go o zdanie nie pytał, a decyzja czystości także dla żony w tamtych czasach nie była krzywdą, lecz darem również dla niej. Inaczej to po prostu postrzegano, przynajmniej oficjalnie. Poetka Kazimiera Iłłakowiczówna patrzy na to z punktu widzenia kobiety współczesnej.
Inne pytania do świętego Aleksego:
- Czy piękny świat – stworzony przez Boga – jest tylko i wyłącznie źródłem pokus?
- Jak pokonać w sobie przyzwyczajenie do wygody?
- Jak kształtować w sobie pokorę?
Jaką wybrać formę?
Sam temat podsuwa już pewne pomysły dotyczące formy. Zawarte w nim słowa „porozmawiać” oraz „spytałbym” sugerują dialogowość takiej pracy, a jednocześnie pozwalają na wybór spośród kilku różnych możliwości jej kształtowania.
Opowiadanie z dialogiem
W jakich okolicznościach współczesny uczeń mógłby spotkać się ze św. Aleksym? Trzeba wykorzystać wyobraźnię. Przeniesienie się w czasie? Zaświaty? A może sen? Uprzedzam jednak, że ten ostatni pomysł nie należy, delikatnie mówiąc, do najoryginalniejszych. Nie liczę już, ile razy czytałam zakończenia, w których nieoczekiwany hałas okazywał się budzikiem lub głosem mamy wzywającym na śniadanie. Jest jeszcze jedno poważne niebezpieczeństwo: zbyt często w pracy zaczyna dominować opis okoliczności spotkania ze średniowiecznym bohaterem. Nie chodzi przecież o to, kiedy, gdzie i w jaki sposób doszło do rozmowy. To rozmowa jest najważniejsza!
List
Wymiana listów także jest formą rozmowy. Można napisać do św. Aleksego list, w którym zawarte zostaną wszystkie nasze wątpliwości i refleksje, a potem spróbować zredagować odpowiedź. Zmusza to do zastanowienia się, w jaki sposób średniowieczny asceta widziałby poruszane kwestie – także o takie zastanowienie się chodzi w podanym wyżej temacie. Współcześnie sztuka epistolografii, niestety, upada, a może raczej zmienia oblicze. Spotkałam się już z zapisem wymiany e-maili między autorem pracy a Aleksym! Ba, w jednej z prac święty miał nawet swój adres internetowy (swaleksy@roma.com)! Jeśli pominie się nawet fakt, że dla bohatera Legendy… komputer byłby raczej wytworem sił szatańskich, trzeba przyznać, że taki pomysł jest kontrowersyjny. Doradzamy tradycyjne formy korespondencji.
Wywiad
Chyba właśnie taką formę należy uznać za najlepszą, ponieważ wymusza skupienie się na tym, co najistotniejsze – na wymianie myśli. Nie ma w niej miejsca na „ozdobniki”, wymyślanie sytuacji, gra wyobraźni zostaje właściwie ograniczona do umiejętności wczucia się w myśli św. Aleksego i motywy jego postępowania. Jest w tym pewna trudność. W wielu rozmowach z aktorami czy politykami można spotkać skargi na powtarzalność zadawanych im w wywiadach pytań. Cóż, banalne pytanie rzadko prowadzi do ciekawej odpowiedzi. Wielu znanych dziennikarzy mówi o pracy wkładanej w przygotowanie się do wywiadu. Te doświadczenia należy wziąć pod uwagę, „rozmawiając” ze św. Aleksym.
Rozwinięcie – Jakie zadać pytania?
Aleksy pozostawił starych rodziców, którzy go kochali, i ledwie dzień wcześniej poślubioną żonę. Legenda… mówi:
i ociec w żałości ostał,
i mać miała dosyć żałości.
Przez całe lata nie wiedzieli nic o jego losie, cierpieli. Szczególnie trudna była sytuacja Famijany, bo postępek Aleksego skazał ją na samotność, nie mogła wyjść za kogoś innego, nie urodziła dzieci. Po co właściwie się z nią ożenił? W średniowiecznym wierszu królewna mówi mężowi: „Mam też dobrą wolę k temu”. Czy mogła jednak postąpić inaczej? Czy święty z Legendy… nie okazał się w tym momencie egoistą? Czy nie powinien pomyśleć o swoich bliskich? Podobne pytanie postawiła sobie poetka Kazimiera Iłłakowiczówna. W wierszu Opowieść małżonki świętego Aleksego mówi o cierpieniu i opuszczeniu bohaterki, która czekała na swojego męża „młoda, piękna, pachnąca – potem zimna, twarda, z zeschłą, pomarszczoną skórą”. Fakt, że Aleksy został świętym, że obok jego ciała działy się cuda, nie zmniejszył jej bólu.
Trzeba zadać świętemu pytanie o odpowiedzialność za innych ludzi. Znając filozofię średniowiecza, nietrudno wytłumaczyć postawę Aleksego. Zapewne odpowiedziałby, że najważniejsza jest wiara, a prawdziwą egzystencją jest ta w niebie. Dlatego trzeba poświęcić wszystko to, co dotyczy ziemskich spraw. Bóg jest najważniejszy, a żona i rodzice świętego powinni uznać jego decyzję i również myśleć o swoim zbawieniu. Z pewnością stwierdziłby, że ze swoimi najbliższymi połączy się w niebie.
Czy można niszczyć ciało – dar Boży – skrajną ascezą?
Średniowieczna filozofia zakładała konieczność rezygnacji z przyjemności doczesnych, bo grzeszne ciało mogło jedynie oddalać od prawdziwej egzystencji – tej w niebie. Święty Tomasz z Akwinu głosił, że „Chrystus umarł, abyśmy na jego podobieństwo umierali dla życia cielesnego, przenosząc się do życia duchowego”. Aleksy skazał sam siebie na wiele umartwień: zrezygnował z rodziny, cierpiał głód, zimno (leżał na mrozie przed kościołem!) i upokorzenia (wylewano na niego pomyje). Można założyć, że Bóg nie po to daje nam ciało, byśmy je niszczyli. A może cenniejsze byłoby pomaganie innym ludziom? Czy taka ucieczka od świata nie jest łatwiejsza od zmierzenia się z panującym złem? Żyjący na przełomie XII i XIII wieku św. Franciszek z Asyżu odrzucił już skrajną ascezę, a sens istnienia widział w nawracaniu innych, pomaganiu im.
Co daje takie wyrażanie wiary? Po co asceza i kontemplacja?
Chodzi tu nie tyle o przedstawienie przez Aleksego średniowiecznego poglądu na wiarę i Boga, ale o skonfrontowanie dwóch zupełnie odmiennych spojrzeń na te kwestie. Wieki średnie to czas teocentryzmu, przeświadczenia o małości człowieka i złudności uciech świata doczesnego. Współczesność to okres kryzysu wiary, zagubienia pewnych wartości. Dziś postawa św. Aleksego wielu wydawałaby się śmieszna. Liczy się życie doczesne, pomnażanie majątku, osiągnięcie sukcesu. A może ta bezgraniczna wiara w Boga jest wartością, której raczej powinniśmy zazdrościć świętemu z Legendy…? Pamiętajmy, że los świętego Aleksego jest realizacją filozofii św. Augustyna, ten zaś głosi: „pragnę poznać Boga i nic więcej”. Kontemplacja, modlitwa, odsunięcie się od świata dało Aleksemu poczucie bliskości Boga.
Czy cierpienie czyni nas lepszymi?
Można w końcu spytać, czy jedyną drogą do nieba musi być cierpienie. Bardzo często dążenie do doskonałości łączy się z postami, samotnością, znoszeniem bólu. Czy to niezbędne? Czy zwyczajne, proste życie może być drogą rozwoju duchowego? W postawie świętego Aleksego podziw budzi jego niezwykła pokora: znosi poniżenia, próbuje uciec przed sławą. Niezwykła to cecha w naszych czasach, w których ludzie za wszelką cenę dążą do rozgłosu.
Jak zacząć?
Najlepiej od nakreślenia sytuacji, w której taki wywiad mógłby mieć miejsce. Wywiady prawdziwe nie mają wstępów – po prostu zaczynają się od pierwszego pytania, a kto z kim rozmawia, wyjaśnione jest pod tytułem lub w innym miejscu. Ale ten wywiad jest specyficzny, sztuczny i niemożliwy – dlatego trzeba pokusić się o zainscenizowanie spotkania.
Przykład – wstęp I:
Gdzie go spotkam? Czy w komnacie klasztornej, czy w nocnej scenerii ogrodu? Za pomocą wehikułu czasu przeniosę się do wieków średnich? Nieważne, pierwsze pytanie będzie brzmieć…
Przykład – wstęp II:
Tylko mocą wyobraźni lub snu można spotkać się ze świętym. Na myśl o takim spotkaniu przechodzą człowieka dreszcze. O co go zapytać? Właśnie…
Rozwinięcie:
W rozwinięciu takiej pracy z pewnością trzeba popisać się wiedzą o filozoficznych założeniach epoki, o postaciach literackich i myślicielach, takich choćby jak święty Augustyn. Napisz o:
- teoriach świętych Augustyna, Tomasza, Franciszka,
- postawach bohaterów Rolanda i Aleksego,
- liryce maryjnej i literaturze religijnej – jako dowodzie na dominację Boga w kulturze,
- historii epoki, wyprawach krzyżowych, prymacie papiestwa, postępowaniu wobec innowierców,
- obowiązujących wizjach śmierci i sądu Bożego, kary za grzechy.
Do różnych tematów o świętym Aleksym
Jego dzieje stanowią wzorzec parenetyczny, jest on ideałem ascety, świętego. Życie Aleksego poznajemy z żywotu, który miał określoną budowę, dlatego nie należy też zbyt dosłownie oceniać szczegółów życia świętego. Nie tylko Aleksy decydował się na życie w czystości i ubóstwie – tak pojmowano w epoce poświęcenie i pokutę, dość modne było też kaleczenie ciała czy głodówki – ludziom wydawało się, że poprzez cierpienie zbliżą się do Boga, zasłużą na jego łaskę. Na odwieczne pytanie, czemu to zrobił Famijanie i w ogóle się z nią ożenił, można odpowiedzieć, że nikt go o zdanie nie pytał, a decyzja czystości także dla żony w tamtych czasach nie była krzywdą, lecz darem. Inaczej to po prostu postrzegano, przynajmniej oficjalnie. Poetka Kazimiera Iłłakowiczówna patrzy na to z punktu widzenia kobiety współczesnej.
Charakterystyka lub ocena świętego Aleksego
Te same opinie i argumenty musisz ująć w inną formę, jeśli będziesz pisać charakterystykę. Wówczas należy ułożyć cechy i czyny bohatera według znanego schematu: prezentacja, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, ocena otoczenia, wnioski własne. Pamiętaj, święty Aleksy był bardzo konsekwentny, pobożny, wytrwały, był wzorem ascety. Czy był egoistą? Wątpliwe – oddał majątek biednym, a życie Bogu. Własny zysk świętego przejawia się natomiast w tym, że zapewnił sobie zbawienie i życie wieczne…
Jak zakończyć?
Najprościej – podziękowaniem za rozmowę…
Charakterystyka lub ocena świętego Aleksego
Te same opinie i argumenty musisz ująć w inną formę, jeśli będziesz pisać charakterystykę. Wówczas należy ułożyć cechy i czyny bohatera według znanego schematu: prezentacja, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, ocena otoczenia, wnioski własne. Pamiętaj, święty Aleksy był bardzo konsekwentny, pobożny, wytrwały, był wzorem ascety. Czy był egoistą? Wątpliwe – oddał majątek biednym, a życie Bogu. Własny zysk świętego przejawia się natomiast w tym, że zapewnił sobie zbawienie i życie wieczne…
Zobacz:
Święty Aleksy jako wzorzec osobowy – czy może być symbolem wartości cenionych i dziś?