Jakie tematy porusza Folwark zwierzęcy?
- Totalitaryzm
- Rewolucja
- Aluzje historyczne
- Nowomowa
- Alegoria
- Parabola
Parabola
Przykład tematu prezentacji
W jaki sposób powieść-parabola mówi o świecie. Odwołaj się do przykładów literackich.
Podpowiadamy
- Na wstępie możesz zauważyć, że parabolizacja jest charakterystyczną tendencją literatury współczesnej. Przywołaj definicję paraboli. Powieść-parabola (przypowieść) ukazuje pewne prawdy i problemy wielkiej wagi, posługując się prostą fabułą, która jest jedynie pretekstem i przykładem. Utwór paraboliczny to utwór podwójny – jego zewnętrzna, pierwszoplanowa treść nie jest najważniejsza, istotą są znaczenia ukryte. Cel gatunku zwanego parabolą to pouczenie, które odbiorca powinien pojąć i zapamiętać.
- Odwołaj się do jej biblijnego rodowodu, by zaznaczyć ciągłość gatunku w kulturze.
- Porównaj ze sobą trzy – cztery powieści, podkreślając ich paraboliczną wymowę. Co myślisz o zestawieniu Folwarku zwierzęcego, Dżumy Camusa i Procesu Kafki?
Proces
Prześledź absurdalną historię zmagań głównego bohatera z niewidzialnym sądem. Zauważ, tylko w wymiarze metaforycznym ta opowieść nabiera sensu – to przypowieść o ludzkim losie, zawierająca pewne elementarne prawdy: oto rodzimy się z góry podporządkowani określonym prawom. Scenariusz jest zaplanowany i nie mamy na to żadnego wpływu. Co więcej, nikt nie wyjaśnia, dlaczego przychodzimy na świat i dlaczego umieramy. Bóg rozporządza naszym losem, skazując nas na życie, które jest wielką niewiadomą, i śmierć, która też niczego nie tłumaczy. W tej interpretacji tytułowy proces to nasze życie, niewidzialny sąd to boska władza, a wyrok oznacza po prostu śmierć, której nikt z nas nie uniknie. Takie metaforyczne sensy niesie z sobą dziwna historia Józefa K. Zwróć uwagę na brak konkretyzacji przestrzeni, nieokreślony czas dziejących się wydarzeń, niewielki stopień indywidualizacji bohatera – to wszystko sprzyja formułowaniu uniwersalnych znaczeń!
Dżuma
Powieść Camusa ilustruje uniwersalną sytuację: człowieka wobec zagrożenia. Tytułowa epidemia jest więc tylko znakiem umownym. Może oznaczać kataklizm, faszyzm, zło, absurd istnienia. Rozważ te interpretacje. Zaprezentuj Dżumę jako powieść o sytuacji człowieka skazanego na życie w świecie porażonym złem i absurdem. Zauważ: rzeczywistość Camusa jest wydziedziczona ze sfery sacrum, odarta z wiary w Boga. Taki stan rzeczy implikuje pytanie o postawę człowieka wobec świata we władzy absurdu. Jak być w rzeczywistości, w której istnieją tylko rozpacz, samotność, świadomość obcości natury? – to pytanie ponadczasowe, które stawia pisarz. Zwróć uwagę na uniwersalne prawdy, jakie autor Dżumy przekazuje o naturze świata i ludziach w skrajnej sytuacji.
Folwark zwierzęcy
Paraboliczność utworu wydaje się najistotniejszym chwytem kompozycyjnym. Przecież jasne jest, że to nie opowieść o zwierzątkach. Te zwierzęta to my – ludzie, to, co przydarzyło się czworonożnym mieszkańcom folwarku Jonesa, stanowi wierne odzwierciedlenie poczynań dwunogów rozumnych – mieszkańców różnych krajów. Folwarki Orwella to państwa sąsiadujące ze sobą na politycznej mapie ziemi; państwa, wśród których jedno dokonało rewolucyjnego przewrotu. Prawda o czynach wodzów – świń i wydarzeniach na zbuntowanym folwarku jest prawdą o ludziach – potwierdziła to historia Rosji Radzieckiej i dzieje innych państw o systemie totalitarnym. Wymowa paraboliczna utworu jest tym bardziej wyraźna, że Orwell zapożycza sobie literacki chwyt z gatunku starego jak świat – czyli bajek. Bajki miały wymowę paraboliczną, a bohaterowie tego gatunku – lisy, kruki, owce, szczury (pamiętamy je choćby z dzieł Krasickiego), reprezentowały świat ludzi. Orwell konstruuje rozbudowaną, prozatorską, satyryczną i paraboliczną bajkę. Personifikuje zwierzęta i daje im ludzkie dusze, dar mówienia, a nawet pisania. Tym samym stwarza krainę fantastyczną, ma możliwość organizowania scen komicznych. Klucz i potęga paraboli i bajki tkwią jednak w tym, że gdy śmiejemy się z czworonożnych bohaterów Orwella lub pogardzamy nimi – śmiejemy się z siebie i pogardzamy własnym rodem człowieczym…
Sformułuj wnioski
Nie sposób nie zauważyć na przykładzie tych trzech utworów, że parabola jako gatunek jest w stanie powiedzieć wiele o świecie i człowieku. Zastanów się, który z zaprezentowanych tekstów jest najmniej schematyczny? Co lepiej oddaje prawdę o rzeczywistości: parabola czy dokument? Takie pytania może zadać Ci komisja.
Totalitaryzm
Przykład tematu
Przedstaw obrazy systemów totalitarnych w wybranych tekstach literackich XX wieku.
Podpowiadamy
- Na wstępie wyjaśnij definicję totalitaryzmu, krótko wskaż przyczyny pojawienia się tego ustroju w Europie.
- Porównaj ze sobą kilka utworów: możesz pokazać obrazy konkretnych systemów totalitarnych, jak faszyzm i komunizm. Niezastąpione w tym względzie utwory to opowiadania Tadeusza Borowskiego z tomu Pożegnanie z Marią, ukazujące fenomen funkcjonowania totalitaryzmu poprzez obraz obozów koncentracyjnych, a także Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Archipelag Gułag Aleksandra Sołżenicyna, które dają poruszający obraz sowieckich łagrów będących integralnym elementem systemu komunistycznego. Opis mechanizmów zniewolenia znajdziesz również w zbiorze esejów Czesława Miłosza pt. Zniewolony umysł czy Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego.
- Sięgnij również po abstrakcyjne obrazy systemów totalitarnych. Znajdziesz je choćby w Szewcach i Nienasyceniu Witkacego czy właśnie Folwarku zwierzęcym Orwella. Zwróć uwagę: przedstawione w powieści Orwella sekwencje fabularne obrazują mechanizmy, które prowadzą do powstania i umocnienia państwa totalitarnego. Zaznaczają szczegółowo kolejne etapy tego procesu.Schemat okazuje się bardzo prosty:
- Najpierw w warunkach tyranii (rządy Jonesa) rodzi się piękna i szlachetna idea zawierająca futurystyczną wizję wolności, równości i sprawiedliwości, a przede wszystkim dobrobytu. Rozpowszechniana na konspiracyjnych spotkaniach i wiecach popycha skrzywdzonych i poniżonych do rewolucji, która dokona demontażu starych struktur i wprowadzi nowy demokratyczny porządek, zagwarantowany ustanowieniem nowej konstytucji.
- Kolejnym etapem staje się charakterystyczne zjawisko wyodrębniania się tak zwanej arystokracji robotniczej, która szybko zapomina o demokracji i zajmuje miejsce dawnej znienawidzonej władzy skupiającej w swoich rękach większość przywilejów.
- Następnie wśród elity rządzącej dochodzi do podziałów na pomniejsze kluby i stronnictwa. Rozpoczyna się okres walki o władzę i dominację. W ich wyniku rewolucja pożera własne dzieci (przypadek Chyżego).
- Władzę obejmuje silny przywódca i wprowadza system rządów absolutnych, wymagając od społeczeństwa absolutnego posłuszeństwa. Następuje zatem przełomowy etap procesu – zdrada rewolucji i jej idealistycznych założeń. Despotyczny wódz wprowadza reżim jeszcze bardziej okrutny niż ten, jaki panował za czasów Jonesa. Zmienia sens rewolucyjnych haseł. Buduje silny aparat policyjny i propagandowy. Dokonuje perfidnych manipulacji, wykorzystując do tego celowo wyszkolonych agitatorów.
- Konsekwencją tyrańskich, skorumpowanych rządów staje się pogorszenie sytuacji materialnej pozostałych obywateli, ograniczenie ich swobód i wolności słowa. Wszystkie przejawy protestów są natychmiast krwawo tłumione (przykład zbuntowanych wieprzków rozszarpanych przez psy).
- Elita rządząca staje się coraz bardziej bezkarna, upodabnia się do swoich poprzedników, których wcześniej obaliła (świnie noszą ubrania, palą cygara, piją alkohol itp.). Zatem z przewrotu rewolucyjnego wyłania się jeszcze gorszy totalitarny porządek, który nie respektuje praw człowieka.
Możesz wykorzystać Folwark zwierzęcy jako modelowy przykład, punkt odniesienia dla innych utworów. Analizując je, szukaj podobnych zjawisk jak te, które przedstawił Orwell. Sformułuj wnioski.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c267-lektury-do-egzaminu/orwell-folwark-zwierzecy-2
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c267-lektury-do-egzaminu/orwell-folwark-zwierzecy-2