Motyw powstania styczniowego w literaturze i malarstwie.

Wstęp

  • Przedpowstańcze nastroje i manifestacje patriotyczne (w latach 1860-1862) w Polsce i wśród Polaków emigrantów jako inspiracje dla literatury i sztuki – fotografia Norwida z 1861 r. (w ­konfederatce).
  • Tragizm powstania styczniowego – obraz Grottgera Pożar dworu pod Miechowem.
  • Dramat Polaków uczestniczących w nierównej walce z zaborcą – Żeromski Wierna rzeka, Rozdzióbią nas kruki, wrony…, obraz Gierymskiego Bój z cyklu Lituania.
  • Dramat Polaków emigrantów, którzy nie mogli czynnie uczestniczyć w powstaniu – Norwid Fortepian Szopena.
  • Powstanie styczniowe – samotność Polaków wśród innych narodów, których nie dotyczy problem utraty tożsamości. Kontrowersje wokół kolejnego zrywu narodowego, kontynuującego tradycje romantyczne (etos walki) – Prus Omyłka.

Rozwinięcie

  • Powstanie styczniowe jako silne przeżycie dla Polaków, inspirujące do tworzenia dzieł literackich, muzycznych i plastycznych – Aleksander Sochaczewski Branka.
  • Temat powstania styczniowego żywy i aktualny w wielu późniejszych epokach – przyczyny tej aktualności. Specyficzny charakter historii naszego kraju. Cykl doświadczeń powstańczych – etos walki częstszy w historii Polski niż etos pracy – Żeromski Przedwiośnie.
  • Różne ujęcia powstania styczniowego w literaturze i sztuce oraz ich funkcje.
  • Ujęcie realistyczne, którego celem było upamiętnienie losu powstania i jego uczestników (Prus Lalka, Żeromski Wierna rzeka, obraz Grottgera Kucie kos).
  • Ujęcie symboliczne – tworzenie legendy powstania, ukazanie jego tragizmu (Norwid Fortepian Szopena, Orzeszkowa Nad Niemnem, Gloria victis, obraz Grottgera Bój).
  • Ujęcie naturalistyczno-ekspresjonistyczne – poruszenie losem powstańców, ich straceńczą, pełną desperacji postawą (Żeromski Rozdzióbią nas kruki, wrony…, obraz Grottgera Pożar dworu pod Miechowem).
  • Ujęcie quasi-faktograficzne, quasi-kronikarskie, quasi-pamiętnikarskie – rozrachunek z historią, krytyka realiów powstania (ukazanie konsekwencji podziałów narodowych i społecznych, kompromitacja tzw. vox populi, burzenie mitów związanych z powierzchowną opinią na temat powstania – Prus Omyłka, Żeromski Wierna rzeka).
  • Ujęcie ironiczne, mające na celu deheroizację przywódców i uczestników powstania – potraktowanie wielkich czynów jako ludzkiej powinności, uznanie dla anonimowych bohaterów w tworzeniu historii narodu (podkreślenie udziału anonimowych bohaterów w tworzeniu historii narodu – Konwicki Kompleks polski).
  • Dalekie echa motywu powstania styczniowego jako jednego z wielu tragicznych zrywów – uniwersalizacja zdarzeń historycznych i indywidualnych ludzkich doświadczeń.
    Wy te same drżące u nieba,
    wy te same róże sadzić jak głos
    na grobach przyjdziecie i dłonią
    odgarniecie wspomnienia i liście, jak włos
    siwiejący na płytach płaskich.
    (Krzysztof Kamil Baczyński Historia).

Wnioski

  • Występowanie motywu powstania styczniowego w literaturze i malarstwie jako element kulturo- i historiotwórczy – Orzeszkowa, Grottger.
  • Panteon postaci związanych z powstaniem styczniowym, np. Romuald Traugutt, rola ideowa i artystyczna postaw prezentowanych przez polskich bohaterów.
  • Motyw powstania styczniowego w literaturze i malarstwie jako inspiracja do indywidualnych refleksji i zbiorowych dyskusji, nie tylko na tematy historyczne, ale i socjologiczne czy etyczne (np. polemika wokół problemu mentalności Polaków lub zagadnienia bohaterstwa i bohaterszczyzny) – Żeromski Rozdzióbią nas kruki, wrony…
  • Literacki i plastyczny obraz powstania styczniowego to przyczynek do ogólnonarodowej dyskusji, poprzez dzieła literatury i sztuki, sięgającej aż do czasów nam współczesnych – Andrzejewski Popiół i diament, Szczypiorski Początek.

Zobacz:

Jak ukazane zostało powstanie styczniowe w utworach Stefana Żeromskiego?

Jakie znaczenie ma w Nad Niemnem powstanie styczniowe i pamięć o nim?

Powstania – motyw literacki

Powstania. Powtórka.