Jakie znaczenie ma w „Nad Niemnem” powstanie styczniowe i pamięć o nim?
Propozycja:
Powstanie styczniowe zostało tu potraktowane w sposób niezwykły dla światopoglądu pozytywistycznego. Takie ujęcie tego wątku było oryginalne, ryzykowne – i nijak nie mieściło się w kręgu społeczno-historycznych tez pozytywistów.
Wagę tego zrywu niepodległościowego w utworze podkreślała sama Orzeszkowa, która w jednym z listów napisała: „Powieść cała wysuwa się z oddalonego i osłonionego węzła, którym jest powstanie na Litwie z 1863 roku. […] Wszystko prawie, co się dzieje w powieści, uczepionym jest tego węzła i z niego bierze albo początek swój, albo przyczyny rozwoju”.
Rok wybuchu powstania styczniowego to istotny moment w biografii wielu bohaterów powieści. Powstanie jest niezmiernie ważnym wydarzeniem dla Benedykta Korczyńskiego. Wtedy zginął jego najstarszy brat, Andrzej. Powstanie jest też ważne dla żony poległego Korczyńskiego, Andrzejowej Korczyńskiej, patriotki, która straciła męża i opiekuna. Ma ono znaczenie dla Anzelma Bohatyrowicza, który z rozrzewnieniem wspomina, gdy na czas „pożaru” panowie i chłopi potrafili w imię wspólnej sprawy walczyć razem, zapominając o podziałach społecznych. To również ważny moment dla Jana, którego ojciec, Jerzy Bohatyrowicz, zginął w powstaniu.
Z problemem powstania wiąże się historia zbiorowego grobu czterdziestu powstańców zwanego mogiłą. Wobec tego miejsca musi się określić prawie każdy z bohaterów. Stosunek do tego symbolu staje się jednym z kryteriów oceny postaci. Janek i Anzelm często odwiedzają mogiłę. Któregoś razu, na wyraźną prośbę Justyny, zabierają ją tam ze sobą. Benedykt przez jakiś czas unika tego miejsca, ale pod wpływem rozmowy z synem postanawia się tam wybrać. Mogiła ważna jest także w życiu pani Andrzejowej.
.Jakie znaczenie ma w utworze mogiła?
- Dosłownie i symbolicznie łączy rody Korczyńskich i Bohatyrowiczów: spoczywają tam m.in. Andrzej Korczyński i Jerzy Bohatyrowicz.
- Jest symbolem solidarności narodowej, patriotyzmu i bohaterstwa.
- Jest miejscem sakralnym, świętym dla większości bohaterów powieści.
- Jej dzieje skłaniają do refleksji, co szczególnie widać w wypadku Justyny.
- Jej historia ma wpływ na kodeks moralny bohaterów.
- Stanowi stały i niezmienny symbol tradycji.
Ponadto należące do przeszłości powstanie ma duży wpływ na teraźniejszość. Wspomnienie powstania wpływa na relacje między Benedyktem i Bohatyrowiczami, którzy wyrzucają temu pierwszemu, że gnębi ich, zapominając, iż jego brat spoczywa w jednej mogile z bratem Anzelma.
Nie pozostaje ono bez znaczenia także dla spraw bardziej przyziemnych. Wysokie podatki – kara za udział rodziny w powstaniu (sam Benedykt w nim nie uczestniczył, opiekując się majątkiem) – spędzają sen z powiek Benedyktowi i są przyczyną jego zgryzot. Pan na Korczynie musi walczyć o zachowanie majątku kosztem bardzo ciężkiej pracy, braku wolnego czasu i obniżenia poziomu życia, nad czym tak ubolewa pani Emilia.
Zobacz:
Znaczenie mogiły powstańców i grobu Jana i Cecylii w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
Jak wygląda ocena romantyzmu i romantyków w świetle Nad Niemnem?
Jakie hasła programowe pozytywizmu propaguje Orzeszkowa w Nad Niemnem?