Tematy, które korespondują z powieścią Dąbrowskiej:

• Motyw polskiego dworu
• Problem deklasacji szlachty
• Literackie kreacje kobiet
• Motyw przemijania
• Tradycja szlachecka
• Polska inteligencja
• Motyw pracy
• Piękno przyrody polskiej
• Opowieść o dziejach polskiej rodziny
• Motyw powstańczy
• Motyw miłości
• Motyw różnic społecznych, charakterystyki społeczeństwa polskiego

 

Dwór polski

Przykład tematu:
Przedstaw różne obrazy polskiego dworu, odwołując się do wybranych utworów literackich z XIX i XX wieku.

Podpowiadamy
Zestaw ze sobą kilka literackich ujęć polskiego dworu ukazanych zarówno serio, jak i parodystycznie, na przykład:

• Soplicowo – ujęcie idylliczne, arkadyjskie
• Korczyn – ujęcie realistyczno-satyryczne
• Nawłoć – ujęcie realistyczno-satyryczne z elementami ironii
• Bolimowo – ujęcie groteskowe z elementami parodii, deformacji
• Serbinów – ujęcie realistyczno-uwznioślające

  • Przykład Serbinowa jest o tyle ciekawy, że ukazuje dwór w momencie przełomowych procesów społecznych.
    Zauważ, Bogumił i Barbara są zawieszeni pomiędzy dawnym światem szlacheckim a światem, w którym jest już inny układ stosunków społecznych. Niechcic nie jest właścicielem Ser­bi­no­wa, nie stoi za nim przywilej władzy dziedzica. Ale fakt, że gospodaruje na cudzym, nie ma dla niego większego znaczenia. Jest człowiekiem nowoczesnym, nie liczy się dla niego herb, ale praca i per­spek­ty­wa doprowadzenia upadłego majątku do kwitnącego stanu. W konsekwencji takiej postawy dwór może spełniać swą cywilizacyjną i społeczną funkcję wobec wsi. Jawi się jako miejsce przyjaźni, otwartości i współczucia, a nie jako symbol zdzierstwa i bezduszności dziedzica.
  • Dwór w Serbinowie to przede wszystkim „księga polskiego domu”, ośrodek życia rodzinnego, miej­sce zwyczajnej codzienności, naoczny świadek radości i trosk człowieka, jego „nocy i dni”. Tutaj na świat przyszły dzieci Niechciców, ale zmarła również matka Barbary, tutaj po długiej tułaczce swoje miejsce na ziemi odnalazł Bogumił, ale Barbara przeżywała chwile życiowej klęski, obawiając się „schłopienia”. Zauważ: dla jednych Serbinów jest czymś w rodzaju prywatnej ojczyzny, dla innych miejscem niespełnionych marzeń. Uogólniając, można powiedzieć, że jest w powieści symbolem czło­wie­cze­go losu, znakiem ludzkiego doświadczenia wpisanego w rytm „nocy i dni”.
  • Dwór serbinowski to również ostoja polskości w kraju podzielonym przez zaborców, miejsce kultu czasów powstania styczniowego. Tradycji patriotycznej rodzina Niechciców zawsze była wierna i szacunek dla niej wniosła w progi Serbinowa.

 

Inteligencja polska

Przykład tematu:
Przedstaw obraz polskiej inteligencji w wybranych utworach literackich XIX i XX wieku.

Podpowiadamy
Utworów, które podejmują problem polskiej inteligencji, jest wiele, na przykład Wesele, opowiadania Żeromskiego Doktor Piotr, Siłaczka, Zmierzch, także powieści Ludzie bezdomni, Przedwiośnie, Gra­ni­ca, dramat Tango, ambitni mogą sięgnąć do powieści Dygata Jezioro Bodeńskie czy Podróż. Trzeba dokonać sensownego wyboru tekstów i przyjąć wyraźną koncepcję pracy. Możesz na przykład po­ka­zać w swojej prezentacji różnorodność postaw polskiej inteligencji wobec problemów rzeczywistości: apatię, bierność, upadek wartości – to Wesele i Tango, karierowiczostwo – to z pewnością Granica, radykalizm społeczny i polityczny, bunt, społecznikostwo – tego nie brakuje bohaterom Żeromskiego.

Powieści Dąbrowskiej w tej pracy również nie może zabraknąć. Możesz wykorzystać ją na samym początku jako dzieło, które przedstawia historyczny proces kształtowania się inteligencji jako nowej warstwy społecznej, czyli sięga do jej rodowodu, a także wskazuje podstawowe wyznaczniki inteligenckości.

Będą to:

  • Silne poczucie tożsamości narodowej i związane z nim ideały wolnościowe. Przywołaj w tym miejscu obraz młodej inteligencji kalinieckiej zgromadzonej w salonie pani Ostrzeńskiej – w niczym nie przy­po­mi­na­ła przecież pustej, odartej z wszelkich ideałów arystokracji, hołdującej tylko i wyłącznie ety­kie­cie, wręcz przeciwnie, inteligenci byli ludźmi pełnymi werwy, entuzjazmu, afirmującymi świat, mieli jasno sprecyzowane poglądy polityczne. To oni razem śpiewali Warszawiankę, recytowali Legendę żeglarską Sienkiewicza, manifestując swój bunt i brak pokory wobec sytuacji. Nie ulega wątpliwości, że nawet w rozedrganym, pełnym chaosu świecie pani Barbary był jeden niepowtarzalny element – oj­czy­zna podniesiona do rangi sacrum.
  • Status towarzyski, który określał specyficzny styl życia inteligenckiego – wspólne salonowe spo­tka­nia, zabawy, spacery, wycieczki, imprezy charytatywne. Zauważ: dla młodego inteligenta czymś nie­zwy­kle istotnym była możliwość przebywania w towarzystwie; dodawała blichtru, pozwalała za­bły­snąć, zaspokoić własną próżność. Kształtowała również postawy jak najbardziej pozytywne: przy­jaźń, solidarność, patriotyzm. Nic dziwnego, że pani Barbara tak tęskniła za życiem w mieście, w jej opinii niosło wiele atrakcji, zaspokajało nie tylko potrzeby towarzyskie, ale intelektualne i duchowe.
  • Odrzucenie dziedzicznej własności prywatnej jako podstawy życia na rzecz pracy, która ma za­pew­nić utrzymanie – to przypadek Niechciców. Co mogli zrobić ci, którzy nie mieli własnego majątku ziemskiego? Część administrowała cudzymi majątkami – jak Bogumił i Barbara. Destrukcji uległy tradycyjne formy życia polskiego, oparte na przywiązaniu do herbu i własności prywatnej. Trzeba było odnaleźć się w nowej rzeczywistości, zacząć myśleć inaczej, postawić w życiu na inne, bardziej uniwersalne wartości.
    Tych cech inteligencji, na które zwraca uwagę Dąbrowska, szukaj również u innych postaci, skom­po­nu­jesz tym samym wypowiedź bardziej spójną.

 

Zobacz:

Noce i dnie Marii Dąbrowskiej – polska saga rodzinna

Noce i dnie – Maria Dąbrowska

Noce i dnie – praca domowa