Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 19
Michaił Bułhakow, Morfina
Gierłowka, 13 lutego 1918
Nad ranem
Mogę sobie pogratulować: wytrzymałem bez zastrzyku czternaście godzin! Aż czternaście godzin! Niewiarygodne! Świt mętny, białawy. Za chwilę będę całkiem zdrów.
Po dłuższym namyśle. Wcale nie potrzebuję żadnego Bomgarda i w ogóle nikogo. Byłoby hańbą przedłużać bodaj o minutę moje życie – takie życie. Nie wolno! Środek mam pod ręką. Jak mogłem nie wpaść na to wcześniej? (…)
Zeszyt – Bomgardowi. To wszystko…
V
O świcie 14 lutego 1918 roku, w dalekim małym miasteczku, przeczytałem te notatki Sergiusza Polakowa. Przeczytałem je w całości, bez żadnych zmian. Nie jestem psychiatrą i nie mogę powiedzieć z całą pewnością, czy są pouczające, czy przydadzą się komuś.
Moim zdaniem, tak.
Teraz, gdy od tamtych czasów minęło już dziesięć lat, czytam je bez dawnego bólu
i smutku. To chyba naturalne, ale nawet dziś, kiedy ciało Polakowa dawno obróciło się
w proch, a pamięć o nim zatarła się całkiem, ten pamiętnik nadal budzi moją ciekawość. Może jednak jest komuś potrzebny? Odważam się twierdzić, że chyba tak. (…)
Czy wolno mi podać do druku ten pamiętnik, który jest teraz moją prywatną własnością?
Wolno. A więc podaję.
Doktor Bomgard
1927
Zadania:
- Z jakimi formami narracji i gatunkami literackimi mamy do czynienia w tym fragmencie opowiadania Bułhakowa?
- Co możesz powiedzieć o ukrytym dialogu między narratorami? Jaka relacja ich łączy?
- Co wiesz o formie literackiej, jaką jest dziennik intymny?
- Kim w tekście literackim jest autor?
- Jak określiłbyś stosunek między narratorami a autorem tekstu?
Odpowiedzi:
1. W obu fragmentach mamy do czynienia z narracją pierwszoosobową. Pierwszy fragment ma charakter dziennika intymnego. Narrator podaje dokładną datę i miejsce. Jego zapiski mają charakter bardzo prywatny, osobisty. To ciąg przemyśleń. Drugi fragment ma charakter wstępu do książki: narrator tłumaczy, dlaczego podaje do druku ofiarowany mu niegdyś pamiętnik. Potwierdza to podpis i data umieszczone w prawym dolnym rogu, pod tekstem.
2. Pomiędzy dwoma fragmentami – tekstu istnieje zależność dialogowa. Autor dziennika intymnego mówi o znajomości z doktorem Bomgardem – to jemu przed popełnieniem samobójstwa ofiarowuje swoje notatki. Widzimy, że jest to człowiek uzależniony od narkotyków (morfiny – co wiemy z tytułu), który nie widzi sensu dalszego życia na świecie. Data mówi nam, że jest to 13 lutego 1918 roku. Notatka doktora Bomgarda informuje, że dziennik ten wpadł w jego ręce dzień po samobójstwie Polakowa, 14 lutego 1918 roku. Wiemy też, że od tego czasu minęło już dziesięć lat. Mamy rok 1927. Wtedy właśnie Bomgard decyduje się opublikować pamiętnik znajomego. Twierdzi bowiem, że może się komuś przydać. Zestawienie obok siebie tych dwóch fragmentów niejako potwierdza notatki morfinisty, a jednocześnie tworzy ciekawą strukturę zależności między narratorami a autorem.
3. Dziennik intymny to jedna z podstawowych odmian dziennika, przekazu złożonego z zapisów prowadzonych z dnia na dzień. Dotyczy zapisów o charakterze osobistym, prywatnym. Sporządzany z dnia na dzień, charakteryzuje się brakiem z góry przyjętych wyznaczników strukturalnych i tematycznych. Bardzo często dzienniki są precyzyjnie datowane.
4. Autor to twórca dzieła, ten, kto je wymyślił, wykonał i utrwalił się w nim jako nadrzędny nadawca – podmiot całego tekstu. Nie jest w pełni tożsamy z realną osobą pisarza, a więc z określoną biograficznie jednostką. Odpowiada jednemu tylko jej aspektowi – swoistej roli, w jaką pisarz wchodzi w procesie tworzenia danego dzieła. W strukturze utworu jest on umiejscowiony ponad wszystkimi innymi podmiotami mówiącymi: to on ustala reguły gry określające charakter i sposób wypowiadania się podmiotu literackiego.
5. Wiedząc już, kim jest autor tekstu, można spróbować określić istniejące między nim a narratorami stosunki. Mamy więc autora – kogoś, kto panuje nad całością, składa wypowiedzi narratorów w całość i nadaje im nowy sens. W czym obecność autora przejawiła się w tych fragmentach? W obecności rzymskiej cyfry “V” oznaczającej rozdział piąty. To autor zestawił tak wypowiedzi narratorów, by współgrały ze sobą i nawzajem się tłumaczyły. Autor tekstu panuje więc nad całością, a poszczególni narratorzy wypowiadają się w swoim imieniu. W tym opowiadaniu zależności te układają się zresztą bardzo ciekawie. Mamy narratora pierwszego – autora dziennika intymnego, morfinistę, który przed samobójstwem powierza swój dziennik znajomemu. Dziennik intymny jest tekstem autonomicznym. Krótka notatka doktora Bomgarda jest także tekstem autonomicznym – jakby wprowadzeniem do dziennika, który ma zostać wydrukowany. Nad całością, układem i sensem czuwa jednak autor, oczywiście nieujawniający się w tekście w inny sposób niż porządkowanie go, układanie w rozdziały, nadanie tytułu.
Zobacz: