Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 34
Zbigniew Herbert
Tren Fortynbrasa
Dla M. C.
Teraz kiedy zostaliśmy sami możemy porozmawiać książę
jak mężczyzna z mężczyzną (…)
Nigdy nie mogłem myśleć o twoich dłoniach bez uśmiechu
i teraz kiedy leżą na kamieniu jak strącone gniazda
są tak samo bezbronne jak przedtem. To jest właśnie koniec
Ręce leżą osobno Szpada leży osobno Osobno głowa
i nogi rycerza w miękkich pantoflach (…)
Tak czy owak musiałeś zginąć Hamlecie nie byłeś do życia
wierzyłeś w kryształowe pojęcia a nie glinę ludzką (…)
Teraz masz spokój Hamlecie zrobiłeś co do ciebie należało
i masz spokój Reszta nie jest milczeniem ale należy do mnie (…)
Żegnaj książę czeka mnie projekt kanalizacji
i dekret w sprawie prostytutek i żebraków
muszę także obmyślić lepszy system więzień
gdyż jak zauważyłeś słusznie Dania jest więzieniem
Odchodzę do moich spraw Dziś w nocy urodzi się
gwiazda Hamlet Nigdy się nie spotkamy
to co po mnie zostanie nie będzie przedmiotem tragedii (…)
Pytania:
- Przedstaw sytuację komunikacyjną w wierszu.
- Co możesz powiedzieć o postaci Fortynbrasa?
- Co to jest intertekstualność? Jak odnieść to pojęcie do wiersza Herberta?
- Jak opisany jest Hamlet, a jak Fortynbras?
- Jak możesz, w oparciu o przeciwieństwa między postaciami, zinterpretować wiersz?
Odpowiedzi:
1. Wiersz zbudowany jest jako dialog (co sugerują słowa z pierwszego wersu: Teraz (…) możemy porozmawiać książę) między dwiema postaciami: podmiotem lirycznym – Fortynbrasem a Hamletem, do którego ten kieruje swe słowa. Jest to jednak dialog jednostronny, bo Hamlet jest przecież martwy.
2. Fortynbras to postać z Hamleta Szekspira, wojowniczy książę Norwegii, który pragnie odzyskać ziemie utracone niegdyś przez swego ojca w wojnie ze starym królem Hamletem. W dramacie pojawia się w ostatniej scenie, gdy w momencie śmierci Hamleta wkracza do Elsynoru i przejmuje władzę w Danii, a Hamletowi każe wyprawić żołnierski pogrzeb. W wierszu Herberta przedstawiony jest właśnie ten moment, gdy Fortynbras żegna się ze zmarłym Hamletem i obiecuje mu sprawić żołnierski pogrzeb.
3. Intertekstualność (międzytekstowość) to wszelkie nawiązania i odniesienia międzytekstowe, w których uczestniczy dzieło literackie: sfera wypowiedzi i stylów wypowiadania się, pod których ciśnieniem osiągnęło ono swój kształt i znaczenie. Obejmuje różne zjawiska, z których najważniejsze to przywołania w obrębie danego utworu innych wypowiedzi, które go wyprzedzają, najczęściej cytatów lub nawiązań do innego dzieła literackiego. W tym wierszu mamy do czynienia z klasyczną sytuacją intertekstualności. Po pierwsze, postaci z wiersza są również postaciami znanego wszystkim dramatu. Po drugie, Fortynbras posługuje się w mowie do Hamleta dokładnymi przytoczeniami słów postaci z dramatu Szekspira (np. reszta jest milczeniem, czy: Dania jest więzieniem).
4. Hamlet opisywany przez Fortynbrasa w wierszu polskiego poety to nie jest osoba o podobnym do rycerza charakterze. W utworze mówi się o nim, że całe życie stąpał po miękkim gruncie, bujał w obłokach, filozofował. Chodził w miękkich pantoflach i nie był rycerzem. Wszystkie sprawy traktował jak kryształowe pojęcia. Natomiast Fortynbras jest człowiekiem mającym głowę na karku. Jest wielkim rycerzem, zwycięzcą, kimś, kto przejmie władzę w królestwie i popatrzy na poddanych jak na glinę ludzką. Będzie w stanie zająć się doraźnymi problemami państwa (więzienia, dekrety, kanalizacje). Świadom jest tego, iż praca taka jest konieczna, ale też tego, że żyjąc w ten sposób nie stanie się legendą, jak Hamlet, który w chwili śmierci stał się gwiazdą.
5. Życie Fortynbrasa, choć jest to postać dzielna, pracowita, szlachetna i rycerska, nie przejdzie do historii. Nie stanie się on legendą, gdyż w życiu zajmuje się sprawami prozaicznymi – ważnymi dla ogółu, lecz nie uszlachetniającymi. Hamlet natomiast, który całe życie bujał w obłokach i miał piękne idee, lecz niemożliwe do zrealizowania, przejdzie do historii i stanie się postacią tragiczną. Dwie postaci prezentują różne stanowiska: prozę i poezję życia.