Ćwiczenie kształtujące umiejętność analizy i interpretacji tekstu na poziomie rozszerzonym.
Fragment 56
Stanisław Lem, Opowieści o pilocie Pirxie
Do startu rakiety zostało dziewięć godzin. (…) Pirx usiadł w fotelu, potem przeniósł się pod sufitówkę, usiłował czytać jakieś stare, potargane pisma, które leżały na stoliku, nareszcie nie mogąc usiedzieć, też wyszedł. Korytarz przechodził za zakrętem w rodzaj małego hallu, stało tam kilka foteli naprzeciw wbudowanego w ścianę telewizora. Szedł program dla Luny Głównej z Australii – jakieś zawody lekkoatletyczne. Nic go nie obchodziły, ale siadł i patrzał, aż zachciało mu się spać. Wstając, skoczył na pół metra w górę, bo zapomniał o małym ciążeniu. Jakoś zobojętniał na wszystko. Kiedy będzie mógł zdjąć cywilne łachy? Kto mu da skafander? Gdzie są jakieś instrukcje? I co to wszystko znaczy? (…) Pirx wyłączył telewizor i wrócił do pokoju. Nie tak przedstawiał sobie ten pobyt na Księżycu!
Pytania:
- Co to jest science-fiction?
- Jak wygląda świat przedstawiony w opowiadaniu?
- Jak wygląda tu zderzenie dwóch światów?
- Jak prowadzona jest narracja?
Odpowiedzi:
1. Science-fiction to fantastyka naukowa. Zaliczane są do niej głównie utwory fabularne, których akcja toczy się w czasach przyszłych w stosunku do czasu napisania. Rozgrywają się w świecie wysoko rozwiniętej techniki. Science-fiction wykorzystuje watki charakterystyczne dla fantastyki, ale główne miejsce zajmuje tu fantazja techniczna i hipotezy naukowe.
2. Świat przedstawiony w opowiadaniu niewiele różni się od świata, z którym mamy zazwyczaj do czynienia. Jest to jednak złudzenie. Akcja rozgrywa się na Księżycu, który jest normalnym miejscem turystycznym. Wnętrze rakiety przypomina normalne pomieszczenie, a ludzie zachowują się zwyczajnie. Można oglądać telewizję, jedyna różnica jest taka, że leci program przeznaczony dla Luny Głównej, co przypomina czytelnikom, że świat przedstawiony w powieści jest inny od tego, w którym oni żyją.
3. W utworze tym (co widoczne jest także w powyższym fragmencie) mamy do czynienia z zabiegiem zderzenia dwóch światów. Na tym zderzeniu autor buduje specyficzny charakter utworu. Mamy tu bowiem bohatera, który ma podobne przemyślenia i problemy, jakie mogliby mieć ludzie ze świata ziemskiego. Wnętrze wygląda podobnie. “Pirx (…) usiłował czytać jakieś stare, potargane pisma”. Takie określenie zupełnie nie pasuje do świata futurystycznego, świata z innej planety! Jednocześnie wstając, leci w górę, zapominając o ciążeniu. A więc jednak mamy tu elementy charakterystyczne dla innego wymiaru. Na takich opozycjach Lem ukazuje świat przyszłości, który w swych podstawach nie różni się znacznie od tego nam dostępnego.
4. Narracja prowadzona jest z punktu widzenia wszechwiedzącego narratora, który obiektywnie opisuje czynności wykonywane przez głównego bohatera. Jest w stanie także przeniknąć do jego myśli, które podaje czytelnikom. Pytania, które zadaje sobie Pirx, wypowiadane są językiem pilota, a nie narratora zewnętrznego.