W dobie powszechnego dostępu do Internetu i mediów społecznościowych, komunikacja międzyludzka przeniosła się w dużej mierze do świata wirtualnego. Fałszywe poczucie anonimowości w sieci sprawia, że wiele osób czuje się bezkarnych i wykorzystuje przestrzeń wirtualną do wyrażania swojej frustracji. Takie zachowania są jednak zabronione przez prawo, a za zniesławienie w Internecie grożą równie poważne konsekwencje, co za oszczerstwa i pomówienia rozpowszechniane za pomocą innych środków.
Czym jest oczernianie w świetle prawa?
Oczernianie, inaczej zniesławienie, to przypisywanie osobie lub podmiotowi – postępowania lub cech, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej czy narazić na utratę zaufania potrzebnego do pełnienia określonej funkcji, zawodu czy działalności. Przestępstwo jakim jest zniesławienie, zostało uregulowane w art. 212 Kodeksu karnego. Zniesławienie obejmuje szeroko rozumiane działania, które naruszają cześć osoby trzeciej. W szczególności będą to treści, które mogą daną osobę poniżyć w oczach opinii publicznej czy narazić na utratę zaufania niezbędnego na przykład do wykonywania określonej pracy lub pełnienia danej funkcji.
Zniesławienie a znieważenie – różnice
W praktyce pojęcia zniesławienia i znieważenia bywają stosowane naprzemiennie jako synonimy. Taka praktyka jest jednak nie do końca prawidłowa, albowiem zniesławienie i znieważenie to dwa odrębne przestępstwa uregulowanie w kodeksie karnym. Kary w przypadku obu przestępstw są zbliżone, dodatkowo w obu przypadkach grożący wymiar kary staje się surowszy, gdy sprawca korzysta z mediów masowych takich jak media społecznościowe.
Główna różnicą między przestępstwem zniesławienia a znieważenia dotyczy przedmiotu ochrony. W przypadku znieważenia przedmiotem ochrony jest godność. W przypadku zniesławienia przedmiotem ochrony jest zewnętrzna część danej osoby, pojmowana między innymi jako jej dobre imię lub reputacja. Zniesławienie koncentruje się na wpływie danego czynu na utratę zaufania lub umniejszenie autorytetu poszkodowanego np. w obrębie wykonywanego zawodu.
Zarówno zniesławienie, jak i zniewaga są ścigane z oskarżenia prywatnego. Warto podkreślić, że zniewaga może być popełniona wyłącznie wobec osoby fizycznej, podczas gdy zniesławienie dotyczy zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Dochodzenie swoich praw w przypadku zniewagi i zniesławienia możliwe jest zarówno w postępowaniu karnym jak i cywilnym.
Konsekwencje prawne zniesławienia w Internecie
Zgodnie z art. 212 § 2 Kodeksu karnego, za zniesławienie dokonane za pomocą środków masowego komunikowania, w tym Internetu, grozi:
- grzywna,
- kara ograniczenia wolności,
- kara pozbawienia wolności do roku.
Dodatkowo, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.
Odpowiedzialność cywilna
Niezależnie od przyznania nawiązki w postępowaniu karnym dotyczącym zniesławienia, pokrzywdzony może, zgodnie z art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego, dochodzić zadośćuczynienia na drodze cywilnej. Zadośćuczynienie przysługuje, jeśli pokrzywdzony odczuwa krzywdę wynikającą z działań naruszających jego dobra osobiste. Kwota rekompensaty, jako kwestia subiektywna, jest ustalana przez pokrzywdzonego w wysokości, którą uzna za odpowiednią do wyrównania doznaną krzywdę. Pokrzywdzony może również żądać usunięcie sutków naruszenia jego dóbr osobistych np. poprzez publiczne przeprosiny zamieszczone jako post na facebook’u czy w gazecie.
Jak udowodnić zniesławienie w Internecie?
Osoba poszkodowana w wyniku zniesławienia może wybrać, czy chce wszcząć postępowanie karne przeciwko sprawcy, czy skierować sprawę na drogę cywilną w ramach postępowania o naruszenie dóbr osobistych w wyegzekwowania uzyskania przeprosin i zadośćuczynienia finansowego. Przestępstwo zniesławienia jest ścigane z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że to pokrzywdzony musi samodzielnie złożyć akt oskarżenia do sądu.
Jeśli znana jest tożsamość sprawcy, wystarczy dołączyć do aktu oskarżenia dowody, takie jak zrzuty ekranu przedstawiające zniesławiające treści z widocznym autorem, datą i godziną opublikowania. Jednak w większości przypadków sprawcy pozostają anonimowi, posługując się jedynie pseudonimami (nickami) w Internecie. W takiej sytuacji pokrzywdzony może zwrócić się o pomoc do Policji. Organy ścigania mogą zażądać od administratora danych osobowych ujawnienia adresu IP urządzenia, z którego zamieszczono zniesławiające treści, a następnie ustalić użytkownika tego adresu.
Warto pamiętać, że anonimowość w sieci jest pozorna. Organy ścigania dysponują narzędziami, które pozwalają na identyfikację praktycznie każdego aktywnego użytkownika sieci, nawet gdy korzystamy ze smartfona czy z urządzenia w kafejce internetowej.
Jak reagować na zniesławienie w Internecie?
Osoba, która padła ofiarą zniesławienia w sieci, powinna w pierwszej kolejności zabezpieczyć dowody. Powinna np. wyciąć z gazety artykuł, którą ja zniesławia lub dokonać zrzutu ekranu czy zapisać link postu, rolki, która zwiera materiały ją zniesławiające. Następnie pokrzywdzony powinien udać się na policję wraz z zebranymi dowodami aby złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. W przypadku zdecydowania się również na postępowanie cywilne, pokrzywdzony powinien złożyć stosowny pozew w celu dochodzenia zadośćuczynienia czy odszkodowania. W takich sprawach warto skontaktować się z pełnomocnikiem profesjonalny, który pomoże nam dobrać stosowną argumentację oraz zajmie się formalnościami związanymi z występowaniem z powództwem cywilnym.
Oczernianie kogoś w Internecie niesie za sobą poważne konsekwencje prawne, zarówno na gruncie karnym, jak i cywilnym. Anonimowość w sieci jest pozorna, a organy ścigania mają możliwości ustalenia tożsamości sprawcy. Dlatego warto pamiętać o odpowiedzialności za słowa publikowane w przestrzeni wirtualnej i unikać działań mogących naruszyć dobra osobiste innych osób.
Pomoc merytoryczna: Adwokat Poznań – dr Agata Koschel-Sturzbecher