Nowatorstwo i – dodajmy – oryginalność tej poezji uderza w każdym z wierszy. Ta poezja jest inna, dziwna, chropowata, trudna. Co zatem stanowi o jej sile i urodzie?
Spróbujmy zestawić kilka cech poezji Norwida:
Norwid bardzo dba o wartość słowa – nie ma w tej poezji słów zbędnych, wielosłowia czy licznych określników. Przeciwnie, jedno słowo nieraz niesie wiele znaczeń.
- Metafora – mnogość skrótów myślowych. Norwid „zagęszcza” znaczenia, uwielbia zwroty dwu- i wieloznaczne, poszukuje przenośni jak najbardziej treściwych.
- Neologizmy i własne znaczenia słów. Gdy nie wystarcza znaczeń i słów już istniejących, poeta tworzy nowe. Przypomnijmy słowo „dopokąd” (zarazem dokąd i po co?) albo czoła „ożałobionych wdów”. Taki zabieg jest charakterystyczny dla poezji Norwida.
- Teoria przemilczeń i niedopowiedzeń. Poeta odkrył i wykorzystał fakt, że przemilczenie, pusty wers, wielokropek – także mówią i to mówią wiele. Stosuje „wymowne milczenie”, sugestię, urwane zdania. Przykładem może być liryk Jak… Poezja bogata w liczne scenki, udramatyzowane sytuacje, które poeta relacjonuje i które stają się przedmiotem dyskusji.
- Wymowa rzeczy zwykłych, powszednich, waga szczegółu jest ważną cechą poezji Norwida. Kropelka, kwiat, guzik, łza – nabierają mocy, swoją wielkością stwarzają bogatą jedność świata otaczającego człowieka. Norwid stosuje często: ironię, parabolę, aluzję, kontrast – techniki te oddają prawidła rządzące ludźmi, stosunki panujące w świecie ludzkim.
- Norwid unika tematów czysto patriotycznych. Jego poezja jest ogólnoludzka i ponadczasowa. W centrum filozoficznych rozważań znajduje się człowiek i rzeczywistość, która go otacza. Poezja jest zbiorem poszukiwań moralnych, walką ze złem, adresatem jej zaś człowiek aktywny, rozumujący. Zauważmy, że w romantycznym tle „ponadnarodowość” poezji jest także jej oryginalnym rysem.
Trudno się dziwić, że współcześni nie rozumieli jego twórczości. Norwid jako artysta wyprzedził bowiem swój czas, tworząc wiersze w poetyce sztuki nowoczesnej, żeby nie powiedzieć awangardowej. Przecież pauzy i przemilczenia, poetyckie neologizmy, wiersz wolny, aktywizowanie odbiorcy, symboliczne peryfrazy, graficzne wyróżnienia w tekście zagościły na stałe w poezji dopiero w drugiej połowie XX wieku. Dzisiaj poezja Norwida jest nowoczesna, 150 lat temu była „kosmiczna”.
Uniwersalizm w poezji Norwida:
Norwid, prócz wielu rysów indywidualnych, tym jeszcze różnił się od innych romantyków, że podejmował tematy ponadczasowe, uniwersalne, a nawet historię Polski i problem walki o niepodległość ujmował w kategoriach ogólnoludzkich.
Interpretując utwory Norwida, należy pamiętać, że w kontekście jego teorii filozoficznych i artystycznych, takie pojęcia jak piękno, sztuka i praca mają inne od powszechnie przyjętego znaczenie.
Zobacz: