Cechy romantycznych utworów

irracjonalizm – skupienie na emocjach, uczuciu

  • Typowe dla tej cechy ­środki językowe
    • słownictwo nazywające emocje (strach, miłość, żal)
    • wszelkiego rodzaju środki artystyczne podkreślające emocjonalność, ekspresję tekstu: wykrzyknienia (eksklamacje), słownictwo nacechowane emocjonalnie (np. zdrobnienia, zgrubienia), także apostrofy, metafory
    • w składni: zdania urywane, krótkie cząstki, czasem także powtórzenia
  • Przykłady:
    • Grzmijcie bębny, ryczcie działa,
      Dalej, dzieci, w gęsty szyk! (krótkie zdania, wykrzyknienie)
      Wiedzie hufce wolność, chwała, (metafora)
      Tryumf błyska w ostrzu pik.
      Leć, nasz Orle, w górnym pędzie, (apostrofa)
      Sławie, Polsce, światu służ! (wyliczenie, wykrzyknienie)
      (Warszawianka Casimira Delavigne’a)
    • W ponurym oku nie ma łzy,
      siedzą przy krosnach i szczerzą kły: (słownictwo potoczne)
      Niemcy! My tkamy wam całun grobowy, (apostrofa, wykrzyknienia)
      Trzykrotne przekleństwo wpletliśmy w osnowy
      I tkamy, i tkamy!
      […]
      Przekleństwo! Przekleństwo ojczyźnie fałszywej,
      Gdzie tylko sromota i hańba są żywe,
      Gdzie każdy kwiat, wcześnie złamany, schnie marnie, (określenia wyraźnie nacechowane ­emocjonalnie)
      Gdzie robak zgnilizną i próchnem się karmi. (słownictwo potoczne)
      Wciąż tkamy, wciąż tkamy! (powtórzenie, wykrzyknienie)
      (Tkacze Heinricha Heinego)
    • A dusza brzemię smutku dźwiga, (określenia nazywające emocje)
      Łzami zachodzą rzewne oczy.
      I nagle tętent!… Krew zastyga.
      Pod ganek!… i na nogi skoczy (zdania urywane, wykrzykniki)
      Eugeniusz.
      (Eugeniusz Oniegin Aleksandra Puszkina)

 

nastrojowość – tajemniczość, groza, elementy fantastyki, nocna sceneria

  • Typowe dla tej cechy ­środki językowe
    • sugestywność obrazu uzyskiwana np. przez nagromadzenie epitetów
    • pytania retoryczne (sugerują brak pełnej wiedzy, a więc pośrednio brak pewności); mogą to podkreślać także liczne zaimki (nikt, coś)
  • Przykłady:
    • Kto jedzie tak późno wśród nocnej zamieci?
      To ojciec z dziecięciem jak gdyby wiatr leci.
      (początek ballady Goethego Król Olszyn)
    • Czy tam bies siedział, czy dusza zaklęta,
      Że o północnej godzinie
      Nikt, jak najstarszy człowiek nie pamięta,
      Miejsc tych bez trwogi nie minie.
      (ballada To lubię Mickiewicza)
    • Bije raz, dwa, trzy… już północna pora,
      Głuche wokoło zacisze,
      Wiatr tylko szumi po murach klasztora
      I psów szczekanie gdzieś słyszę.
      (ballada Do przyjaciół Mickiewicza)
    • Kto jest młodzieniec? Strzelcem był w borze.
      A kto dziewczyna? Ja nie wiem.
      (Świtezianka Mickiewicza)

 

obrazowość – bardzo istotna cecha stylu romantycznego!

  • Typowe dla tej cechy ­środki językowe
    • licznie występujące w tekstach tej epoki epitety, porównania, metafory
    • bogata składnia – zróżnicowanie konstrukcji składniowych
    • zwracanie uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe, np. światło
  • Przykłady
    • Gdy tak spoczywał, bohater ujrzał szkarłatny strumień ognia spływający ze wzgórza.
      Krugal był w tym promieniu, wódz, który poległ w walce.
      Poległ on z ręki Swarana, tocząc bój rycerski.
      Jego oblicze jest niby promień zachodzącego księżyca.
      Szaty jego są z obłoków wzgórza.
      Oczy – dwa przygasłe płomienie.
      W piersiach czarna rana.
      (fragment Pieśni Osjana Jamesa Macphersona)
    • W duszy – jak w toni mórz bezkresnej – (obrazowe porównanie i epitety)
      Mych marzeń leżą szczątki dziś.
      I któż by, o posępna toni,
      W odmęt tajemnic twoich wnikł?
      (wiersz Michaiła Lermontowa zaczynający się od słów Nie, ja nie Byron…)

 

ludowość

  • Typowe dla tej cechy ­środki językowe
    • słownictwo gwarowe i regionalne
    • inne elementy typowe dla twórczości ludowej: powtórzenia, refreny, obecność zdrobnień czy wyrazów dźwiękonaśladowczych
    • charakterystyczne w opowiadaniu o czymś krótkie zdania – decydujące o dynamizmie wypowiedzi; stosowanie zwłaszcza czasu teraźniejszego – przybliżające opisywane zdarzenia,
    • ludowe motywy i sposób obrazowania (w porównaniach odwołania do zjawisk otaczającego świata), np. „z ogonem jak żmija”
    • ludowa fascynacja przyrodą
  • Przykłady:
    • Po co gonisz się za marą, (słownictwo potoczne; pytanie retoryczne podkreślające emocje)
      Gdzie cię oczy wiodą?
      Rzucasz ojca, matkę starą (motyw typowy dla poezji ludowej: opuszczenie rodziców i ukochanej)
      I dziewczynę młodą.
      W cudzej stronie – cudzy wszędzie
      Wiarą i językiem,
      Tam zapłakać z kim nie będzie
      I pogwarzyć z nikiem. (ludowe słownictwo („pogwarzyć”) i typ obrazowania)
      (Dumka Tarasa Szewczenki)
    • Woda się burzy, woda się wzdyma, podkreślający tajemniczość obraz przyrody: powtórzenie, krótkie zdania, czas teraźniejszy)
      A nad nią rybak schylony.
      […]
      Po co nad rybek pastwisz się zgonem, (zdrobnienie)
      pełen chytrości i zdrady
      (czule doń tkliwym zanuci tonem)
      Po co ich pragniesz zagłady?
      […]
      Woda się burzy, wzdymają tonie, (powtórzenie opisu)
      Łechce go fala, co pryska;
      A serce taka lubość owionie,
      Jak gdy kochanka uściska. (niewyszukane porównanie odwołujące się do zwyczajnych doświadczeń)
      (ballada Goethego Rybak)

 

historyzm, zwłaszcza ­gotycyzm

  • Typowe dla tej cechy ­środki językowe
    • najczęściej: stosowanie archaizmów i wyrazów przestarzałych
    • rzadziej: wykorzystywanie dawnych form fleksyjnych czy konstrukcji składniowych, np. składni wzorowanej na łacińskiej – z orzeczeniem na końcu zdania; tego typu środki językowe wprowadzają nas w koloryt epoki, ale też tworzą podniosły nastrój
  • Przykłady
    Chcąc być widzem dzikich bojów,
    Już u zwierzyńca podwojów
    Król zasiada.
    Przy nim książęta i panowie Rada,
    A gdzie wzniosły krążył ganek,
    Rycerze obok kochanek.
    (Rękawiczka Schillera)
  • A któż to wstawił zimne, białe szyby na miejsce tych jaskrawych witraży, które prowadziły zachwycone oczy naszych ojców od rozety nad wielkim portalem do ostrołukowych okien absydy?
    (Katedra Marii Panny w Paryżu Hugo)

 

orientalizm

  • Typowe dla tej cechy ­środki językowe
    • słownictwo egzotyczne
  • Przykłady
    Księżyc na nowiu wschodzi zza gór grzbietów
    Błyszczą nad miastem lampy minaretów,
    W mieście wre teraz Bajramu uciecha;
    Tu, choć nie dojdą ni wystrzałów echa,
    Ni muzułmanów pobożne okrzyki,
    Przecież błysk widać każdej tofaiki.
    Bo dziś zachodzi słońce Ramazanu,
    Dziś Bajram święcą wyznawcy Koranu.
    (Giaur Byrona)

 

Zobacz:

Cechy stylu romantycznego

Maturalna wiedza o romantyzmie

Tematy romantyzmu

Jakie tematy poruszała romantyczna literatura?

Romantyzm – praca domowa

Romantyzm – życiorys kultury

Pojęciownik epok: romantyzm

Tematy romantyzmu

ROMANTYZM – TABELA

Romantyczne źródła inspiracji: ludowość, orientalizm, historia, natura