Świat dworski i świat ziemiański w literaturze renesansu polskiego.
Dość szczupły temat. W całej literaturze staropolskiej, a nawet z wiekiem XIX – to co innego. Dwór – to dwór, zawsze zerkał okiem na zagranicę, przejmował obce mody, był sceną wielkiej polityki. Jeśli zaś chodzi o ziemiaństwo – to bardzo ważna w polskiej kulturze strefa. Wytworzyła pewne dominujące pojęcia, schematy, a nawet mity. Dworek polski, sarmatyzm, pojęcie swojskiej polskości, narodowości, ba – nawet religijności – wszystko to rodem ze świata ziemiańskiego. Źródła swoje ma w średniowieczu, ale okrzepło w renesansie, a rozpropagował owe ideały barok. Oświecenie wielce skrytykowało (ale nie wszystko), a romantyzm z sentymentem i łzą w oku opłakiwał, jako utracone wartości.
Literatura renesansowa tego tematu, to:
Dwór
- Łukasz Górnicki – Dworzanin polski (z nawiązaniami do Il Cortegiano),
- Jan Kochanowski – Fraszki, Odprawa posłów greckich.
Ziemiaństwo:
- Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego
- Jan Kochanowski – Pieśni
- Szymon Szymonowic – Żeńcy
Cóż o tym świecie, jednym i drugim pisać? Zapewne jaki był, jakie wzorce kształtował i wartości propagował. Kto jak go przedstawiał – kto kontynuował. W kwestii dworów wielkopańskich nie ma tej literatury tak dużo i coraz mniej jest pochlebna:
- poezja Jana Andrzeja Morsztyna i Daniela Naborowskiego
- trochę twórczości Krasickiego
- Dziady i Pan Tadeusz Mickiewicza
- Trylogia Sienkiewicza
- Lalka Prusa
Z nich można wydobyć i opisać magnaterię polską i jej cechy. Ziemiaństwo – to dużo silniejszy łańcuch literacki:
- Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki
- Wacław Potocki – Poezje
- Ignacy Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
- Adam Mickiewicza Pan Tadeusz
- Aleksander Fredro – komedie
- Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem
- Henryk Sienkiewicz – Trylogia
- Zofia Nałkowska – Granica
- Witold Gombrowicz – Ferdydurke.
Zobacz: