Tematyka utworu
Żeńcy Szymona Szymonowica – schyłkowego przedstawiciela epoki odrodzenia – przedstawiają scenkę z życia wiejskiego – obraz pracujących w polu żniwiarzy. W trakcie pracy rozmawiają trzy osoby: łagodna Oluchna, sprytna i cięta Pietrucha oraz okrutny Starosta dozorujący pracę. Oluchna i Pietrucha narzekają na ciężar pracy i na srogość Starosty, który nahajką pogania pracujących. Pietrucha śpiewa nawet pieśni, które możemy nazwać oskarżeniem lub przekleństwem pod adresem Starosty.
Pietrucha, choć odważna, złorzeczy dozorcy tylko wtedy, gdy jest on daleko. Gdy nadchodzi – dziewczyna śpiewa pieśń pochlebną, niby życzliwą, zwiastującą Staroście szczęście, żonę i czeladkę. Pochlebstwo to chroni Pietruchę przed biczem Starosty.
Żeńcy swą treścią odzwierciedlają stosunki panujące w ówczesnej wsi, dość realistycznie ukazują trud pracy w polu, dają nam również pewien obraz obyczajów, informują też o metodach dyscypliny i charakterze dozorców. Utwór piętnuje niesprawiedliwość ówczesnych stosunków społecznych i okrucieństwo pilnujących. Nie jest to też jednak dzieło rewolucyjne. Widać, iż wzorem dla autora jest harmonia dworu i czeladzi, równomiernie rozłożona praca i odpoczynek, wysiłek i pieśń.
Czy Żeńcy są sielanką?
O Żeńcach Szymonowica mówimy, że są antysielanką lub sielanką niekonwencjonalną. Wprawdzie Szymon Szymonowic znany jest przede wszystkim jako autor sielanek – dzięki nim nazwisko poety sławne jest po dziś dzień, to Żeńcy nie pasują jednak do definicji tego gatunku.
Sielanka – jest to bowiem utwór dotyczący życia wsi, pracy pasterzy, rolników, rybaków. Przedstawia pogodną, radosną, nieco wyidealizowaną wizję świata, bez realistycznych obrazów, upiększoną. Ukazuje uroki życia wiejskiego, nie wspomina zaś o jego czarnych stronach – na przykład wysiłku przy pracy itp.
Jak widać – utwór jest wręcz odwrotnością niektórych założeń. Owszem, dotyczy życia wsi i prezentuje pracę w polu, ale wizja, którą prezentuje, obnaża trud, a nie radość pracy; konflikt żeńcy – Starosta, a nie harmonię; narzekania i złorzeczenia, a nie pochwałę żywota wiejskiego. Mamy do czynienia nawet z drastycznym opisem kar cielesnych: „wzięłabyś była pewnie na buty czerwone” – trwoży się Oluchna, co znaczy, że dozorca zbiłby Pietruchę do krwi, gdyby ją usłyszał. Trudno taką scenkę nazwać idylliczną lub sielankową – stąd uznajemy Żeńców za sielankę niekonwencjonalną.
Czy utwór ten ma jakiekolwiek elementy sielankowe?
Tak – stałym elementem sielankowym jest pieśń o słońcu, którą śpiewa Pietrucha i sam motyw pieśni przy pracy. Sielankowy jest także wpisany w „życzenia” ideał wiejskiego życia: dobra żona, czeladka, dobro płynące z pańskiego dworu, pełna harmonia ludzi wsi. Tak – można by rzec – wygląda sielankowe marzenie o życiu wsi zaszyfrowane w Żeńcach.
Zobacz:
Realizm i idealizacja – dwa spojrzenia na wieś w literaturze renesansu