Monteskiusz (1689-1755) uważany jest za ojca socjologii
- Dokonał on rozróżnienia między prawidłowościami sterującymi życiem społeczeństw a prawami ustalonymi przez władze. Pierwsze z nich określił mianem socjologicznych i uznał, że są poznawalne naukowo, podobnie jak prawa fizyczne. Jednocześnie odrzucił pojmowanie historii jako rozumnego procesu mającego określony cel i stwierdził, że losy państw i społeczeństw są w pewnym stopniu przewidywalne i powtarzalne, i mogą być przedmiotem, jak na owe czasy wręcz przyrodniczych, badań naukowych.
- Monteskiusz jest dla nas bardzo ważny z jeszcze jednego powodu. W dziele O duchu praw z roku 1748 sformułował teorię trójpodziału władzy stanowiącą fundament współczesnej demokracji. Wedle Monteskiusza idealną formą rządów była konstytucyjna monarchia parlamentarna w angielskim wydaniu. Analizując jednak ten system, doszedł do wniosku, że konieczne jest konstytucyjne rozdzielenie organów władzy na ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze, oraz, co równie ważne, zagwarantowanie stałej równowagi między nimi.
Liberalizm ekonomiczny
To właśnie w XVIII wieku ukształtował się do dziś żywy zestaw poglądów ekonomiczno-społecznych określany mianem liberalizmu.
- Zaczęło się od francuskiego badacza, a jednocześnie nadwornego lekarza Ludwika XV, François Quesnaya (1694-1774). Stworzył on teorię tzw. fizjokratyzmu, której podstawą było błędne przekonanie, że podstawą całej gospodarki, a tym samym wszelkiego dobrobytu, jest rolnictwo. Teoria owa jest dowodem na to, że nawet przy błędnych założeniach można dojść do sensownych wniosków. Te ostatnie zaś brzmiały tak: przyrost dóbr jest możliwy tylko dzięki poszczególnym jednostkom, które muszą mieć zagwarantowane prawo własności i wolność osobistą.
- Teoriami Quesnaya zajął się później angielski badacz Adam Smith (1723-1790). W swoim słynnym dziele Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów przyjął on, co prawda, błędną Quesnayowską teorię o rolnictwie jako źródle bogactwa, lecz uznał złe regulacje prawne za główny hamulec rozwoju gospodarczego. Paradoksalnie, występując przeciwko wspieraniu handlu przez państwo, uznał jednocześnie kupców za warstwę pasożytniczą – ze względu na ich nieuczestniczenie w produkcji. Dzisiaj z tym poglądem nie zgodziłby się chyba żaden ekonomista liberał.
Podstawowym wnioskiem Smitha jest jednak to, co stało się podwaliną liberalizmu. Ponieważ gospodarka opiera się na działalności poszczególnych jednostek, państwo nie może hamować ich aktywności gospodarczej, rynek zaś musi być wolny.
Ponadto Smith dokonał przełomu w naukach ekonomicznych, tworząc teorię wartości, mówiącą, że główną miarą wartości dóbr jest wykonana praca. Ta teoria stała się jedną z podstaw klasycznej ekonomii.
Maltuzjanizm
To z kolei teoria ekonomiczno-demograficzna. Angielski badacz Thomas Robert Malthus zajmował się kwestią przyrostu naturalnego. Opracował on teorię głoszącą, że wzrost liczby ludności na świecie postępuje w porządku geometrycznym, liczby żywności zaś – w arytmetycznym. Oznacza to, że liczba ludzi rośnie znacznie szybciej niż zasoby żywności, co w rezultacie stanowi ogólnoświatowe zagrożenie. Zdaniem Malthusa, w sytuacji, w której jedzenia zacznie brakować, nie ma innej możliwości niż naturalne uregulowanie się sprawy nadmiaru ludności – nie inaczej niż w wyniku wojen, epidemii i śmierci głodowej podczas wielkiej klęski. Winą za taki stan rzeczy obarczał Malthus najuboższych. Zauważył bowiem słusznie, że najniższe i najbiedniejsze warstwy społeczne rozmnażają się najszybciej. Uniknąć ogólnoświatowej katastrofy można więc było, zdaniem badacza, tylko przez późniejsze zawieranie małżeństw i jednocześnie dalsze ograniczanie dochodów klas niższych. Dzięki temu przestałoby im starczać pieniędzy na utrzymywanie zbyt dużej liczby dzieci i opiekę medyczną dla nich.
Zapamiętaj!
- fizjokratyzm – François Quesnaya
- liberalizm – Adam Smith
- maltuzjanizm – Thomas Robert Malthus
- trójpodział władzy – Monteskiusz
Zobacz:
Jakie cenne i przydatne człowiekowi współczesnemu myśli zawiera filozofia oświecenia?
Wolter, Jan Jakub Rousseau – dwa wielkie umysły epoki oświecenia