Słynny utwór Mickiewicza powstał w 1820 r. W wierszu uznanym przez ówczesną młodzież za prawdziwy manifest polskiego romantyzmu znalazły się elementy typowo oświeceniowe, które pojawiają się i w warstwie ideowej, i na płaszczyźnie formalnej.
- Nawiązująca do antyku oda stanowiła jedną z ulubionych form wypowiedzi odchodzącej w przeszłość epoki.
- Tekst obfituje w tak lubiane w oświeceniu:
- abstrakcyjne pojęcia i obrazy (to chociażby wizja miłości zionącej ogniem),
- nawiązania do mitologii,
- wezwania do współdziałania,
- potępia też negowane wówczas zachowania aspołeczne („samoluby”) i przesądy.
Co więc zadecydowało o tym, że tak eklektyczny (niejednolity) wiersz został uznany niemalże za programowy utwór nowej epoki?
- Eksplozja uczuć! Takiej euforii i entuzjazmu próżno by szukać w tekstach z okresu oświecenia. Wówczas poglądy przedstawiano i wykładano, a Mickiewicz po prostu wykrzyczał je z głębi serca. Poza tym – wiara w twórczą moc młodości (oświecenie wychwalało stateczność i godność lat dojrzałych), która została niemal zrównana z Boską potęgą tworzenia („Młodości! orla twych lotów potęga, jako piorun twoje ramię”) oraz wezwanie do romantycznego czynu zbrojnego („Gwałt niech się gwałtem odciska”).
- Cała Oda… jest apostrofą do młodości, której przypisuje poeta wielką siłę. Oto młodość jest w stanie „przypiąć skrzydła do ramion”, wynieść poetę ponad poziomy, ukazać mu perspektywę całego świata. Młodość jawi się jako prawdziwa wartość, siła uczuć, jako bogini zdolna do dokonania przemiany globu. We wstępie utworu łatwo odczytać pragnienie lotu wzwyż, ponad ziemię, wysoko do jasności słońca. Lot taki dokonuje się w wyobraźni poety. Mamy do czynienia z nową pozycją podmiotu mówiącego, kreującą romantyczny etos poety, który na podobieństwo stwórcy patrzy na świat i ludzi z kosmicznej perspektywy.
I cóż widzimy z wysokości?
Ziemia jawi się jako obszar gnuśności zalany odmętem, skryty ciemnością, zaś na jej powierzchni – samolubny, samotny w swoim egoizmie „płaz w skorupie” – najprawdopodobniej metaforyczne uosobienie starych klasyków, o których już parę wersów wstecz przeczytaliśmy niepochlebne słowa – zamroczeni wiekiem, o ciasnych horyzontach i tępym wzroku.
Lecz nad tą smutną planetą błyska jakaś jutrzenka – oznacza zmiany – młodość.
- Następuje kolejna apostrofa – do młodych przyjaciół, o to, by działać wspólnie, z poświęceniem i w myśl hasła „oko za oko” – „gwałt niech się gwałtem odciska…” Utwór przynosi wiele nakazów: zwalczanie w sobie słabości, czyny na wzór Heraklesa – „Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze/ ten młody zdusi Centaury” – brzmi fragment Ody… Oznacza on również, że do roli romantycznego poety-bohatera trzeba się urodzić i tylko heros, wyróżniający się spośród śmiertelników, ktoś wyjątkowy może przewodzić pozostałym.
Poeta głosił ideał aktywności większej niż to realnie możliwe: pokonaj zmysły i rozum, siła młodości jest ponad nie. Młodzi zjednoczeni w swoim działaniu są w stanie poruszyć bryłę ziemi z posad, wyprowadzić ją z zamętu i „nocy głuchej”, w której tonie ludzkość.
- Utwór kończy optymistyczna wizja – jesteśmy świadkami chwili, gdy „świat rzeczy stanął na zrębie” – czyli zaczyna istnieć od początku i „pryskają nieczułe lody”, pojawia się jutrzenka swobody zapowiadająca „zbawienia słońce”. Ten utwór, pełen entuzjazmu, optymizmu i młodzieńczej energii, prócz wiary w siłę młodości zawiera także niechęć i pogardę wobec starości – tu oznacza to bierność, egoizm, klasycyzm. Oda… stała się hymnem młodych, wywołała burzę mózgów, poruszała serca i mobilizowała do czynu. Stała się także żelaznym utworem polskiej literatury – wielu późniejszych twórców nawiązywało do tego wiersza.
Uwaga!
Utwór ten został zbudowany na zasadzie kontrastu. Rozpada się na dwa ciągi obrazów: starego, zgnuśniałego świata, gdzie nad „wody trupie wzbił się jakiś płaz w skorupie”, oraz nowej, pełnej zapału rzeczywistości, którą stworzyć może tylko młode pokolenie.
Ważne skojarzenia:
Witaj jutrzenko swobody
za tobą zbawienia słońce –
te słowa stały się hasłem powstańców roku 1830 – podczas powstania listopadowego pisano je na murach. Zamieścił je także w finale swojego wielkiego dramatu Stanisław Wyspiański. W końcowej scence Nocy listopadowej te właśnie strofy mówi wyprowadzony z więzienia ociemniały Walerian Łukasiński.
Zapamiętaj Odę do młodości
Jako manifest pokolenia młodych:
- to młodzi mogą naprawić świat
- siła młodości jest w jej energii, szczerości, emocjach
- starsze pokolenie ( płaz w skorupie) prowadzi świat do zguby
- tylko młodość, nowe pomysły mogą wznieść się ponad poziom
- młodość stać na ryzyko
- młodzi zdolni są poruszyć ziemię z posad
- młodość wspierają miłość i przyjaźń
- tylko ona może wywalczyć wolność
Jako apoteozę młodości:
- młodość to potężna siła
- to wartość, która zbawi świat
- to potęga uczuć
- to siła większa niż zmysły
- to energia twórcza
- to orędownik zmian
- to siła, która uskrzydla
- starość jest ograniczona, otępiała, samolubna
Jej cechy klasyczne:
- gatunek – oda
- nawiązania do mitologii
- wspólna praca na rzecz ogółu.
Jej cechy romantyczne:
- apoteoza młodości
- krytyka autorytetu wieku
- ładunek emocjonalny
- przeciwstawienie rozumu uczuciu
- indywidualizm romantyczny , pogarda dla świata.
Najważniejsze cytaty:
– Młodości dodaj mi skrzydła!
– Młodości! Ty nad poziomy wylatuj
– Razem, młodzi przyjaciele?/ W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.
– Tam sięgaj gdzie wzrok nie sięga/ łam czego rozum nie złamie
– Witaj jutrzenko swobody/ za tobą zbawienia słońce.
Zobacz:
Oda do młodości Adama Mickiewicza – hymn młodych romantyków czy echo klasycyzmu?
Czy Oda do młodości jest dziełem klasycznym, czy romantycznym?
Interpretacja porównawcza Do młodych Adama Asnyka i Ody do młodości Adama Mickiewicza.