Oda do młodości Adama Mickiewicza – hymn młodych romantyków czy echo klasycyzmu?
Oda to gatunek wywodzący się z greckiej literatury antycznej. Charakteryzuje się podniosłym stylem; na ogół jest w niej obecny podmiot zbiorowy. Znane ody starożytne to Ody olimpijskie Pindara; odami zwano też pieśni Horacego. Był to jeden z ulubionych gatunków klasyków warszawskich. Zwykle miały one charakter okolicznościowy i kierowane były do wybitnych osobistości – powstało bardzo wiele tego typu utworów ku czci Napoleona Bonapartego i zwycięskich bitew.
Forma pracy
Są dwie formy pracy do wyboru. Pierwsza z nich, trudniejsza, to wnikliwa analiza i interpretacja utworu, w której szczególną uwagę zwrócisz na elementy klasycystyczne i romantyczne w odzie Adama Mickiewicza. Drugi sposób – trochę łatwiejszy – to klasyczna rozprawka.
Teza
Sformułuj ją już na początku pracy. Jeśli pragniesz uwydatnić ją dopiero pod koniec swoich rozważań – pamiętaj, żeby zrobić to w sposób wyrazisty, niebudzący wątpliwości, że została ona przez autora pracy (czyli przez Ciebie) postawiona.
Powinieneś zwrócić uwagę na to, że utwór zawiera zarówno elementy klasycystyczne, jak i romantyczne – trudno więc określić jednoznacznie jego charakter.
Wzorowo postawiona teza mogłaby wyglądać np. tak:
Odę do młodości powinniśmy traktować jako utwór z okresu przejściowego i dowód klasycznej genezy dzieł Adama Mickiewicza. Jako gatunek oda należała do kanonu form oświeceniowych, z drugiej jednak strony zawiera obcą twórcom klasycystycznym nową koncepcję poety.
Zacytuj
Razem, młodzi przyjaciele!…
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.
Wyrwane z kontekstu cytaty zaczęły żyć własnym życiem, np. w czasie powstania listopadowego na murach zaczęły pojawiać się napisy:
Witaj, jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!
Inne przykłady:
Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, (…)
Dzieckiem w kolebce, kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury;
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.
Zauważ, że do interpretacji Ody do młodości przyda się znajomość mitu ikaryjskiego. W utworze Mickiewicza przedstawiony został Ikar wzlatujący ku słońcu, przekraczający granice, nie ma tam mowy o jego tragicznym upadku. Ikaryjski obraz lotu zaczyna się od pragnienia, życzenia Niech wzlecę, przez wezwanie Ty nad poziomy wylatuj, obraz lotu (świat sprawia wrażenie oglądanego z góry). Jego punkt kulminacyjny to przemiana w ptaka – orła, który jest ptakiem boskim, poświęconym Zeusowi. Nawiązanie do tego znanego mitu bardzo wzbogaci Twoją pracę; pokaże, że posiadasz dojrzałą umiejętność łączenia różnych, nieraz bardzo odległych czasowo tekstów.
Jak zacząć?
Po pierwsze, możesz zacząć od ogólnych wiadomości na temat utworu. Nie jest to może wstęp oryginalny, ale rzeczowy i jak najbardziej na miejscu. Po drugie, możesz zacząć od pytania zawartego w temacie i sformułować wstępne założenia. To na pewno lepszy sposób na rozpoczęcie pracy!
Przykład I
Oda do młodości powstała w 1820 r., dedykowana była wileńskim przyjaciołom poety. Jest świadectwem przełomu dokonującego się w twórczości Adama Mickiewicza, który aż do czasu jej powstania pisał w duchu klasycyzmu (co mało kto dziś bierze pod uwagę).
Przykład II
Czy „Oda do młodości” była pierwszym utworem romantycznym w twórczości Adama Mickiewicza? Chyba nie do końca, skoro za początek romantyzmu w Polsce przyjmuje się wydanie jego „Ballad i romansów”, a za „programowy” utwór romantyków balladę „Romantyczność”? Czym jest więc „Oda do młodości”? Jaką rolę w twórczości poety ona odgrywa? Pewną „niezgodność” zauważymy już w tytule dzieła: oda to przecież ulubiony gatunek klasycystów, za to młodość… Na pewno nie była najbardziej cenionym przez nich okresem w życiu człowieka; bardziej cenili dojrzałość, wykrystalizowane poglądy – młodość znalazła uznanie dopiero w oczach romantyków.
Co w rozwinięciu?
Pracę możesz podzielić na dwie części: w pierwszej wymień cechy świadczące o (jeszcze) klasycystycznym charakterze utworu, w drugiej zaś przywołaj cechy świadczące o tym, że jest to dzieło (już) romantyczne. Cały czas pamiętaj o tezie pracy.
Klasycystyczne cechy Ody do młodości
- Oda (jako gatunek) należała do najchętniej wykorzystywanych przez twórców oświeceniowych form. Jej „klasycystyczną przynależność” podkreśla już sam tytuł dzieła. Utwór respektuje wszystkie wymogi gatunku: pochwalny ton, podniosły styl, emocjonalny charakter.
- Posługiwała się typowymi dla oświecenia obrazami alegorycznymi pochodzącymi z mitologii greckiej – poeta wykorzystuje np. mit o Heraklesie, który „łeb urwał Hydrze”.
- Wyrażała oświeceniowy optymizm, wiarę w możliwość przemiany świata. Warunek – musi to być działanie wspólne. Zawiera nawet apologię zbiorowego działania: Razem, młodzi przyjaciele!
- Oraz zupełnie „nieromantyczne” swego rodzaju potępienie indywidualizmu – aby czegoś dokonać, trzeba oprzeć się na innych.
- Głosi oświeceniowe ideały postępu, wspólnego dobra, poświęcenia się dla innych.
Poeci romantyzmu w odzie widzieli ucieleśnienie ducha „znienawidzonego” klasycyzmu. Jak zapewne pamiętasz, romantycy przeciwstawiali się wszelkim literackim regułom i rygorom (a jak wiele z nich trzeba przestrzegać, tworząc odę!) oraz ścisłemu podziałowi poezji na gatunki literackie. Jednak oda pojawia się (sporadycznie) we wczesnej twórczości romantyków, np. Seweryna Goszczyńskiego. Sięgano także po nią w okresie powstania listopadowego – przykładem może być Oda do wolności Juliusza Słowackiego.
Romantyczne cechy Ody do młodości
- Utwór bardzo wyraźnie akcentuje odcięcie się młodzieży od starszego pokolenia oraz niechęć młodych do jakichkolwiek kompromisów.
- Nowa konstrukcja podmiotu mówiącego w wierszu to zupełnie nowa koncepcja poety. Osoba mówiąca w wierszu to wielka osobowość; człowiek, który chce „wzlecieć ponad światem”. Jego wypowiedzi często mają formę rozkazu i podkreślają przez to jego dominującą pozycję. W Odzie… przemawia poeta wieszcz, duchowy przywódca narodu.
- Podkreśla, jak wielką wartością jest młodość, zapowiada charakterystyczny dla nowego prądu kult młodości – to do niej skierowane są apostrofy „ty nad poziomy wylatuj” czy „dodaj mi skrzydła”. Prawo młodości to prawo do marzeń i nieograniczonej niczym wyobraźni, która pozwala przenieść się W rajską dziedzinę ułudy:/ Kędy zapał tworzy cudy,/ Nowości potrząsa kwiatem, (…). W utworze położony jest nacisk między innymi na to, jak bardzo młodość różni się od starości – inne są cele, idee, sposoby widzenia rzeczywistości w tych obu okresach życia. O starości osoba mówiąca w wierszu wypowiada się ironicznie: Takie widzi świata koło,/ Jakie tępymi zakreśla oczy. Tymczasem dla ludzi młodych typowe jest widzenie świata w o wiele szerszej, niemal boskiej perspektywie: (…) okiem słońca/ Ludzkości całe ogromy/ Przeniknij z końca do końca.
- Poprzednia epoka ufała bezgranicznie rozumowi i zmysłom. Przedstawiciele nowej generacji uważają, że są inne, pełniejsze sposoby poznawania siebie i otaczającego nas świata. Oda do młodości zawiera nakaz: Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;/ Łam, czego rozum nie złamie.
- Młodość ukazana jest jako siła twórcza, która burzy stary porządek świata i tworzy zupełnie nowy, oparty na nowych zasadach. Nie brak w tym utworze obrazów destrukcji starego świata: Dalej, bryło, z posad świata!/ Nowymi cię pchniemy tory!
Kontrasty
Utwór oparty jest na silnych, zdecydowanych kontrastach miedzy „starym” i „nowym” światem.
Stary świat (starość)
- Brak nowych idei, pomysłów na życie (Bez serc, bez ducha)
- To świat martwy, świat – trup („martwym światem”, „wody trupie”)
- Skostniały, niechętny nowym pomysłom
- Zamknięty, ciasny („koło świata”)
Nowy świat (młodość)
- Otwarte, ogromne przestrzenie („ogromy”)
- Ruch wznoszenia, lot („niech wzlecę”)
- Jasność, światłość, słońce
Jak zakończyć?
Najlepiej uwypukleniem tezy.
Przykład
W tym utworze Adam Mickiewicz trzymał się konwencji gatunkowej klasycznej ody, zasad jej tworzenia, sięgając np. do tradycji antycznej. Lecz jednocześnie przekroczył wiele tradycyjnych norm. Mamy tu wyraźnie do czynienia z ich przekraczaniem, z których najważniejszym posunięciem według mnie jest przekroczenie tradycyjnej konstrukcji podmiotu i wykroczenie poza oświeceniowy obraz świata.
Zobacz:
Czy Oda do młodości jest dziełem klasycznym, czy romantycznym?
MŁODOŚĆ. Przedstaw i porównaj różne ujęcia motywu młodości w literaturze polskiej.