Adam Mickiewicz
Oda do młodości
Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem
W rajską dziedzinę ułudy:
Kędy zapał tworzy cudy,
Nowości potrząsa kwiatem
I obleka w nadziei złote malowidła.
Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.
Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.
Patrz na dół – kędy wieczna mgła zaciemia
Obszar gnuśności zalany odmętem:
To ziemia!
Patrz, jak nad jej wody trupie
Wzbił się jakiś płaz w skorupie.
Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem;
Goniąc za żywiołkami drobniejszego płazu,
To się wzbija, to w głąb wali:
Nie lgnie do niego fala ani on do fali;
A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu:
Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:
To samoluby!
Młodości! tobie nektar żywota
Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę:
Serca niebieskie poi wesele,
Kiedy je razem nić powiąże złota.
Razem, młodzi przyjaciele!…
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele!…
I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.
Razem, młodzi przyjaciele!…
Choć droga stroma i śliska,
Gwałt i słabość bronią wchodu,
Gwałt niech się gwałtem odciska,
A ze słabością łamać uczmy się za młodu!
Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury;
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.
Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!
Zestrzelmy myśli w jedno ognisko,
I w jedno ognisko duchy!…
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
Aż opleśniałej zbywszy się kory,
Zielone przypomnisz lata.
A jako w krajach zamętu i nocy
Skłóconych żywiołów waśnią,
Jednym „stań się” z bożej mocy
Świat rzeczy stanął na zrębie:
Szumią wichry, cieką głębie,
A gwiazdy błękit rozjaśnią –
W krajach ludzkości jeszcze noc głucha:
Żywioły chęci jeszcze są w wojnie;
Oto miłość ogniem zionie,
Wyjdzie z zamętu świat ducha:
Młodość go pocznie na swoim łonie,
A przyjaźń w wieczne skojarzy spojnie.
Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące.
Witaj, jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!
Kiedy i w jakich okolicznościach powstał tekst?
W roku 1819, ukończywszy studia, Adam Mickiewicz przeniósł się do Kowna, gdzie zaczął pracować jako nauczyciel. Pracy tej nie lubił, uznawał za konieczną udrękę – odpracowywał w ten sposób stypendium, które otrzymywał jako student. Czuł się w Kownie osamotniony i nieszczęśliwy. Powstałą w roku 1820 Odę do młodości można łączyć z próbą przezwyciężenia złego nastroju i pragnieniem potwierdzenia więzi łączących młodego artystę z pozostałymi w Wilnie przyjaciółmi. Mickiewicz sądził, że jego oda stanie się pieśnią filarecką. O dziwo, rówieśnicy poety – wychowani w szkole klasycyzmu, przyzwyczajeni do klasycystycznego racjonalizmu – początkowo nie przyjęli utworu ze zrozumieniem. Raczej z lekkim zgorszeniem, dziwiąc się tak gwałtownemu wybuchowi namiętności. Być może dlatego Oda do młodości dość długo krążyła w odpisach, a wydrukowana została dopiero w roku 1827. Wielką popularność zdobyła jednak w czasach powstania listopadowego, stając się niemalże hymnem młodzieży walczącej o niepodległość i lepszy, wolny świat.
Jaki gatunek literacki reprezentuje utwór?
Oda (gr. aoide – pieśń) to starożytny gatunek poezji bohaterskiej, opiewającej czyny i postawy herosów we wzniosłym, patetycznym stylu, z elementami retoryki, wykorzystujący motywy mitologiczne. Autorami ód w starożytnej Grecji byli Pindar i Symonides. Często tworzyli je pisarze oświeceniowi: Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Kajetan Koźmian. Romantycy także uprawiali ten gatunek, choć nie zachowywali już jego klasycznej czystości. Spośród nich ody pisali Wiktor Hugo, George Byron, Aleksander Puszkin, Fryderyk Schiller.
Oda do młodości Adama Mickiewicza, uznawana za programowy utwór polskiego romantyzmu, zawiera jednakże wiele cech tekstu klasycystycznego, będąc w istocie dziełem z pogranicza dwóch epok – oświecenia i romantyzmu.
Elementy oświeceniowe (klasycystyczne):
- motywy mitologiczne (lot ikaryjski, porównanie siły młodości do mocy Heraklesa);
- ton wysoki metaforyki utworu („nektar żywota”, „nowości kwiat”);
- dwudzielna kompozycja: kontrast między obrazami gnuśnej starości i rewolucyjnej młodości;
- wykrzyknienia i apostrofy charakterystyczne dla stylu retorycznego („Młodości! dodaj mi skrzydła!”);
- propagowanie ideałów oświeceniowych: wiara w możliwość ulepszenia świata; wiara w przyjaźń i braterstwo; jednostka podporządkowana zbiorowości – przekonanie o wyższości działań zbiorowych nad indywidualnymi.
Elementy romantyczne:
- podmiot liryczny jako jednostka wybitna, romantyczny przywódca;
- namiętność, entuzjazm, pragnienie gwałtownych zmian;
- kultywowanie młodości jako potężnej siły tworzącej (kreacyjnej), negowanie starości jako wartości samej w sobie;
- romantyczne hasła buntu, przekraczania granic wyznaczonych przez myślenie racjonalne, kierowanie się intuicją i romantycznym „szałem”;
- leksyka łamiąca zasadę decorum (odpowiedniości formy i treści), na przykład: „wody trupie”, „płaz w skorupie”.
Jakie znaczenie ma tytuł wiersza?
Podkreśla wagę młodości jako niezwykłej, godnej kultywowania wartości. Pierwsze słowo tytułu – oda – wskazuje gatunek zarezerwowany dla opiewania zjawisk niezwykłych, godnych czci i szacunku. Zwrot frazeologiczny „do młodości” określa młodość właśnie jako takie godne czci i szacunku zjawisko. To nowość w dziejach kultury, która do początków XIX wieku uprawiała raczej kult starości – to ze starością wiązano wartości godne propagowania i utrwalania: dojrzałość, mądrość, rozsądek, zrównoważenie psychiczne.
Tytuł gloryfikuje młodość, podkreśla jej rangę, widzi sens w „nieuporządkowaniu” młodości, jej buntowniczych skłonnościach, utrwala możliwość traktowania tego tekstu jako utworu programowego dla rodzącego się romantyzmu, który konsekwentnie będzie wychwalał młodość i jej cechy.
Z kim można utożsamiać podmiot liryczny?
Podmiotem lirycznym jest tu nawołujący do przemiany świata natchniony romantyczny przywódca. Jest jednym z tych, do których się zwraca – czyli jednym z odbiorców swego apelu – lecz zarazem kimś wyjątkowym: kimś, kto nie waha się stawiać przed sobą i współtowarzyszami celów niezwykłych.
Podmiot liryczny wypowiada się zarówno w swoim własnym imieniu – używając pierwszej osoby liczby pojedynczej („dodaj mi skrzydła!”), jak i w imieniu zbiorowości – używając pierwszej osoby liczby mnogiej („A ze słabością łamać uczmy się za młodu!”, „Opaszmy ziemskie kolisko!”). Jest jednak kimś, kto pełniej czuje i więcej wie o mechanizmach rządzących światem oraz koniecznych kierunkach przemian – zatem często nie utożsamia się ze swymi współczesnymi, lecz zwraca się do nich z wezwaniami, choćby: „wylatuj”, „przeniknij”.
Pod koniec utworu podmiot liryczny staje się natchnionym wieszczem przewidującym upadek starego świata i powstanie na jego gruzach nowej jakości: świata szczęśliwego, pozbawionego przesądów i wszelkich innych form zniewolenia.
Co stanowi główny problem utworu?
Podstawowym problemem utworu jest ukazanie kontrastu między światem obecnym, pełnym gnuśnego marazmu, zdominowanym przez starość, a światem młodości – dzielnej, aktywnej, dążącej do zmian. Podmiot liryczny apeluje o te zmiany, wskazując kierunek koniecznych przekształceń.
- Dlaczego świat dotychczasowy jest zły?
Jest pozbawiony uczuć i wartości duchowych. Dominuje w nim martwota, konserwatyzm. Ludzie starzy rządzący tym światem mają wąskie horyzonty myślowe, cechuje ich lenistwo, tępota, egoizm i konserwatyzm, hamujący wszelkie próby zmian. Zdarzają się jednostki prezentujące inne cechy, próbujące wyznawać inne wartości, ale podmiot liryczny nie popiera ich działań, upatrując w nich samolubny egoizm, który może poprawić jedynie byt jednostkowy, nie przyczyni się jednak do zmian zasadniczych, zatem uważa, że jednostki takie czeka zguba.
- Co należy zrobić, aby świat zmienił się na lepsze?
Przyszłość należy do młodych. To młodość reprezentuje cechy zdolne dokonać przemiany w świecie. Pełna jest radosnego zapału, energii i entuzjazmu niezbędnych do tego, by uwierzyć w sens działania i zyskać nadzieję na urzeczywistnienie zmian. Ważne są marzenia o lepszym jutrze, zrealizować je można dzięki jasno określonym celom i wspólnocie działań. Wspólne działanie dla wspólnego dobra, któremu są zdolni oddać się młodzi ludzie, uszczęśliwia ich. Nawet jeżeli jakiś młody człowiek dozna porażki i nie osiągnie jednostkowego celu – i tak będzie szczęśliwy, ponieważ jego działania wesprą innych i przyczynią się do polepszenia losu świata.
- Jakie będą efekty działania młodych?
Ustaną wojny i niepotrzebne spory, zapanuje braterstwo i szczęśliwość. Świat będzie wolny od przesądów, przemocy – będzie w nim dominować radość.
Z punktu widzenia historycznego Odę do młodości można interpretować jako utwór o rzeczywistości współczesnej Mickiewiczowi i o tym, jak widzi ją i ocenia poeta. Tak rozumiany – wiersz staje się swego rodzaju rozrachunkiem z klasycyzmem, a zarazem manifestem rodzącego się romantyzmu.
Można jednak również dostrzec w Odzie do młodości cechy uniwersalne: prezentuje ona młodość jako wartość wyjątkową, będącą motorem wszelkich zmian zachodzących w świecie, niezależnie od epoki. W wierszu nie ma żadnych informacji, które kazałyby odnosić jego treść do rzeczywistości początków XIX stulecia. A zatem wolno interpretować go po prostu jako utwór o młodości walczącej o nowy, lepszy świat.
Które środki stylistyczne zastosowane w utworze mają dla jego wymowy szczególne znaczenie?
To utwór o kunsztownej budowie, pełen rozbudowanych obrazów poetyckich i intrygujących metafor.
- Epitety
Te określające stary świat są ponure, budzą przykre wrażenie, kojarzą się negatywnie: martwy świat, tępe oczy, wody trupie. Epitety obrazujące młodość wywołują radosne odczucia, kojarzą się z pięknem i szczęściem: rajska dziedzina, złote malowidła, słodki nektar.
- Apostrofy
Zwrot „Młodości!” – wskazuje adresata płomiennego apelu; na znaczenie słowa młodość składają się: siła, energia, piękno.
Apostrofa „Razem, młodzi przyjaciele!…” wzywa do wspólnego działania, podkreśla konieczność współpracy, łączenia się we wspólnym działaniu.
- Porównanie homeryckie
Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
W tych wielekroć cytowanych słowach znajdujemy nawiązanie do czynu Heraklesa, który – pokonawszy jako dziecko stugłowego potwora, Hydrę – stał się z czasem symbolem siły i odwagi, zdolnej pokonać każde przeciwieństwo (uosabiają je centaury). Porównany do Heraklesa młody człowiek dysponuje taką właśnie siłą; doskonaląc się w jej używaniu, będzie gotów do wielkich działań dla dobra ludzkości.
- Metafory
Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.
Oto metafora określająca wąskie horyzonty myślowe człowieka starego, który nie dostrzega złożoności świata, posługuje się myślowymi schematami i stereotypami.
Inny przykład:
Obszar gnuśności zalany odmętem:
To ziemia!
Oto obraz świata zamieszkanego przez ludzi mało aktywnych, biernie poddających się schematom.
- Alegoria
[…] płaz w skorupie.
Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem
[…]
To się wzbija, to w głąb wali:
Nie lgnie do niego fala ani on do fali.
To alegoryczny obraz pozbawionej głębszego sensu, nietwórczej, egoistycznej egzystencji samolubnych, niewspółpracujących na rzecz powszechnego dobra jednostek.
- Personifikacje i animizacje
Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.
Inny przykład:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.
Obrazują siłę i rozmach młodości. Zastosowany w metaforach motyw lotu podkreśla niemal nieograniczone możliwości młodości, jej niezwykłą przenikliwość i zdolność do wielkich czynów, a także wznoszenie się ponad przeciętność.
- Metonimia
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem.
Określają ogrom zamierzonego przedsięwzięcia – owi wszyscy pracujący dla wszystkich to ludzie młodzi działający na rzecz powszechnego dobra całej ludzkości.
- Symbole
Choć droga stroma i śliska,
Gwałt i słabość bronią wchodu.
Inny przykład:
Szumią wichry, cieką głębie,
A gwiazdy błękit rozjaśnią.
Te symboliczne obrazy ukazują problemy, jakie stają na drodze rozwoju świata; zamęt i niepokój towarzyszące powstawaniu każdego nowego porządku.
A jako w krajach zamętu i nocy,
Skłóconych żywiołów waśnią,
Jednym „stań się” z Bożej mocy
Świat rzeczy stanął na zrębie.
To z kolei poetycki obraz świata, w którym Boża siła miłości stwarza nową jakość: pokój i szczęście.
Końcowy obraz symboliczny:
Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące;
Witaj jutrzenko swobody
Zbawienia za tobą słońce!
– ukazuje świat po przemianach, które nastąpią dzięki działaniu młodości: będzie on radosny, piękny, wolny od przesądów i przemocy. „Jutrzenka swobody” symbolizuje świt, początek radosnej wolności.
Jak można ocenić utwór?
W czasach Mickiewicza stał się bardzo popularny, jako pieśń na cześć wolności i twórczych możliwości ludzi młodych, zdolnych przekształcić oblicze świata w pożądanym kierunku. W okresie powstania listopadowego uznawany był za manifestację uczuć patriotycznych oraz wiary w możliwość odzyskania przez Polskę niepodległości i swobód politycznych. Kiedy już współcześni poecie zaczęli rozumieć jego intencje, oceniali utwór jednoznacznie pozytywnie jako wyraz płomiennego zapału patriotyczno-społecznego. Niewątpliwie wartością pozostaje także formalne nowatorstwo tego tekstu, w którym twórczo wykorzystane elementy klasycyzmu i światopoglądu oświeceniowego współgrają z elementami rodzącego się romantyzmu.
A jak można oceniać utwór dziś?
Nie sposób nie dostrzec w Odzie do młodości wartości uniwersalnych, ponadczasowych. Spór romantyków z klasykami – którego przejawem jest ten tekst – należy do przeszłości, lecz przecież aktualna pozostaje wiara w możliwość przemiany rzeczywistości na lepsze. Sposób, w jaki Mickiewicz ukazuje siłę młodości, jej moc, potęgę, ma walory ponadczasowe. Ideały romantyczne sformułowane zostały przez poetę w sposób ogólny, dzięki czemu można je traktować jako program dla ludzi młodych różnych epok.
Zapamiętaj Odę do młodości:
Jako manifest pokolenia młodych:
- to młodzi mogą naprawić świat;
- siła młodości jest w jej energii, szczerości, emocjach;
- starsze pokolenie ( płaz w skorupie) prowadzi świat do zguby;
- tylko młodość, nowe pomysły mogą wznieść się ponad poziom;
- młodość stać na ryzyko;
- młodzi zdolni są poruszyć ziemię z posad;
- młodość wspierają miłość i przyjaźń;
- tylko ona może wywalczyć wolność.
Jako apoteozę młodości:
- młodość to potężna siła
- to wartość, która zbawi świat
- to potęga uczuć
- to siła większa niż zmysły
- to energia twórcza
- to orędownik zmian
- to siła, która uskrzydla
- starość jest ograniczona, otępiała, samolubna
Jej cechy klasyczne:
- gatunek – oda,
- nawiązania do mitologii,
- wspólna praca na rzecz ogółu.
Jej cechy romantyczne:
- apoteoza młodości,
- krytyka autorytetu wieku,
- ładunek emocjonalny,
- przeciwstawienie rozumu uczuciu,
- indywidualizm romantyczny , pogarda dla świata.
Najważniejsze cytaty:
– Młodości dodaj mi skrzydła!
– Młodości! Ty nad poziomy wylatuj
– Razem, młodzi przyjaciele?
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele.
– Tam sięgaj gdzie wzrok nie sięga
łam czego rozum nie złamie
– Witaj jutrzenko swobody
za tobą zbawienia słońce.
Zobacz:
Oda do młodości Adama Mickiewicza – hymn młodych romantyków czy echo klasycyzmu?
Czy Oda do młodości jest dziełem klasycznym, czy romantycznym?