- Ateizm – pogląd odrzucający w ogóle istnienie Boga.
- Deizm – pogląd uznający istnienie Boga oraz Jego nakazów, ale nieuznający ingerencji Boga w sprawy ludzkie.
- Empiryzm – teoria, która uznaje doświadczenie (empirię) za najlepszy sposób poznania prawdy i badania świata. Żadnych teorii z głowy niepopartych doświadczeniem!
- Humanizm – postawa umieszczająca w centrum wartości człowieka i jego prawo do szczęścia, własnych poglądów i wolności.
- Klasycyzm oznacza nurt nawiązujący do wzorców ustalonych jeszcze przez twórców antyku, bo oni są autorytetami dla wyznawców klasycyzmu.
- Epoka klasyczna – V wiek p.n.e. Ateny, czasy Peryklesa. To wówczas kanony piękna, harmonii, symetrii, ładu uznano za wartości wzorcowe. Wówczas tworzy Fidiasz – mistrz rzeźby, następuje rozwój tragedii greckiej, żyją wielcy filozofowie: Sokrates i Platon.
- Klasycyzm – nurt wciąż powracający w dziejach Europy i hołdujący ustalonym w antyku wzorcom piękna, wartościom, definicjom gatunków literackich.
- Klasyczne są dzieła poetów tworzących w myśl antycznych zasad budowy utworu i postrzegania człowieka – np. poezja Jana Kochanowskiego, klasyków współczesnych jak Czesław Miłosz. Dominuje w niektórych epokach: klasyczny będzie zatem renesans i oświecenie, a w baroku, jak się okazuje, też znajdziemy ostoje klasycyzmu – we Francji.
- Klasyczny – jako wzorzec. Klasyka filmu i literatury to kanon dzieł uważanych za doskonałe, mogące być wzorem dla innych. Klasyczny typ urody – ogólnie uznane normy piękna, klasyczny przykład: typowy, wzorcowy.
- Neoklasyczny – to z kolei termin z zakresu architektury: nawiązujący do klasycyzmu, późniejszy, utrzymany w klasycznym stylu.
- Krytycyzm – postawa ludzi oświeceniowych, sprawdzająca i podająca w wątpliwość wszelkie uznane teorie, prawdy i instytucje.
- Libertyn – wcześniej: ktoś, kto głosi wolność jednostki. W oświeceniu: człowiek wiodący rozpustny tryb życia, nieuznający zasad moralnych ani religii, uznający za to nocne uczty, rozwiązłość, rozrywki, skandale itp.
Libertynizm początkowo znaczył „dążenie do wolności”. W trakcie epoki nabrał negatywnego zabarwienia postawy ludzi bez moralności, rozpustnych, ucztujących i wyszydzających świętości.
- Materializm – pogląd z gatunku ateistycznych: Boga nie ma, jest materia – jako jedyna rzeczywista substancja.
- Racjonalizm od łac. ratio – rozum. Postawa oparta na zaufaniu ludzkiemu rozumowi. To rozum powinien kierować człowiekiem we wszystkich jego poczynaniach, wnioskach, badaniach świata i budowaniu wiedzy. Fundamentalny pogląd oświecenia. Wywodzi się od XVII-wiecznego jeszcze Kartezjusza i jego słynnej maksymy „Cogito ergo sum” – „Myślę, więc jestem”.
- Rokoko – trzeci (obok klasycyzmu i sentymentalizmu) nurt w literaturze oświecenia. Promuje piękno, lekkość, zabawę, miłość jako flirt i grę zmysłów.
- Sensualizm zaufanie wobec zmysłów ludzkich jako najlepszej metody poznawania i badania świata: za pomocą smaku, węchu, dotyku itp.
- Sentymentalizm – drugi z głównych nurtów oświeceniowych. Twórcy tego nurtu nakazują literaturze pisać o uczuciach i dobrach płynących z natury, człowieka postrzegają jako wrażliwą jednostkę. Zalecają ucieczkę od cywilizacji.
- Tabula rasa „czysta tablica”. Termin wprowadzony przez Johna Locke’a, filozofa głoszącego, iż rodzimy się jako „czyste tablice”, a dopiero doświadczenie i dorastanie je zapisuje, np. cechami osobowości.
- Wolterianizm ogół tendencji filozoficznych i politycznych głoszonych przez Woltera, a propagowanych przez jego zwolenników. Istotą tej koncepcji jest wolnomyślicielstwo, krytycyzm i wiara w ludzki rozum, tolerancja, prawo do posiadania i głoszenia swoich poglądów przy szacunku dla postaw innych ludzi, równość ludzi wobec prawa.
Wolterianizm to także styl charakterystyczny dla Woltera – błyskotliwy, elegancki, dowcipny.
Zobacz: