Głównym bohaterem Konopielki, a zarazem jej pierwszoosobowym narratorem, jest Kaziuk Bartoszewicz, mieszkaniec Taplar – zapadłej wsi koło Białegostoku. Operując własnym „tutejszym” językiem (często zapisywanym fonetycznie), opowiada Kaziuk najpierw o całym dniu żywota chłopów w Taplarach, od świtu po zmierzch. Potem zaś opisuje zdumiewające dla niego zdarzenia związane z nadejściem do Taplar cywilizacji, która niszczy stare przyzwyczajenia, mity, przesądy, obyczaje. Oto przybysze z miasta chcą osuszyć bagna, doprowadzić prąd, uczyć dzieci wiejskie, kosić kosą, a nie sierpem… Przybywa do wsi nauczycielka – która ma organizować tu szkołę, a mieszkać jako lokatorka u Kaziuka. Jest ona przyczyną wielkich przeobrażeń w mentalności Kaziuka, jej obyczaje dostarczają wciąż nowych doświadczeń: je inaczej i co innego, usiłuje sprawić, by każdy jadł z własnego talerza osobno, nosi piżamę, używa mydła, a nawet, jak podejrzał przez okno Kaziuk, miłość uprawia w sposób zupełnie odmienny i w Taplarach do tej pory nieznany. Dość, że wszystkie te zabiegi budzą sprzeciw Kaziuka, lecz powoli zakrada się do jego serca ciekawość i pragnienie poznania nowego świata. Powoli Kaziuk przebywa różne etapy oswajania się z cywilizacją, przy czym rewolucją jest w jego życiu próba „miastowej miłości” z nauczycielką, którą odwoził na przystanek. Opowieść zaczęła się jesienią, a żegnamy Taplary w samym środku lata, podczas żniw, kiedy to Kaziuk występuje sam przeciw całej wsi, gdyż zamierza użyć kosy… Inne ważne postacie to żona Kaziuka Handzia (bohater opowiada też o swoich zaręczynach, używając retrospekcji), rodzina Kaziuka, i oczywiście nauczycielka. Konopielka – to właśnie ona, tak nazwał ją Kaziuk, a w tradycji chłopskiej konopielka to rodzaj wiedźmy – zjawy, mieszkającej w zbożu, napadającej na ludzi (jest to też nazwa przyśpiewek). Nauczycielka z miasta została zatem postacią tytułową.

Trudno powiedzieć, że powyższa wypowiedź całkowicie relacjonuje zawartość Konopielki, akcji jest tu dużo mniej niż opisu zwyczajów, pracy i rozrywek, reakcji chłopów na innowacje. Jeśli zaś chodzi o sens i wymowę tej opowieści, to można spotkać bardzo różne interpretacje. Konopielka była odebrana nawet jako satyra wsi, ukazanie procesu oświecania chłopów i dowód ich zacofania. Mniemanie tego typu wydaje się absolutnie błędne. Redliński ukazuje pewne prawa rządzące odizolowaną społecznością wiejską, ich wierzenia i odwieczne obyczaje, które ogromnie różnią się od przyzwyczajeń miejskich czy inteligenckich. Różnią się – to nie znaczy, że są bezwartościowe. To te prawa ustalały system wartości, zapewniały ludziom poczucie bezpieczeństwa, przynależności do grupy. Zauważmy, że Kaziuk „cywilizowany”, z kosą w ręku, pozostał samotny, wrogi, jeden przeciw wszystkim. Dlatego Redliński wcale nie ośmiesza polskiego buszu, ukazuje wartość przemijającej kultury i nieco jej żałuje. Z drugiej strony nie można powiedzieć, że propaguje pisarz odcięcie wsi od wszelkich udogodnień cywilizacji. Nie, obserwuje tylko, co dzieje się na zderzeniu dwóch kultur i podaje w wątpliwość wysoką ocenę cywilizacji. Jeśli zaś cokolwiek ośmiesza, to nie chłopów i wieś, lecz inteligenckie wyobrażenia o wsi – po to bowiem przejaskrawia pewne zachowania postaci i pewne sytuacje, aby pokazać odbiorcy, jak miasto patrzy na wieś, by czytelnik śmiejąc się z Kaziuka, śmiał się z siebie. Inny jeszcze aspekt książki to odniesienia literackie – przecież nie jest to pierwsza książka o wsi – i kontekst dorobku literackiego Redliński jawnie wykorzystuje. Oto parodiuje Chłopów Reymonta – choćby przez układ pór roku, Siłaczkę Żeromskiego przez postać Konopielki, wplata w tekst sielankową wizję słoneczka, nawiązuje do twórczości ludowej.

Sumując, można problematykę Konopielki zawrzeć w następujących zagadnieniach:

  • Próba ukazania i utrwalenia wartości przemijającej kultury chłopskiej.
  • Obserwacja zjawisk i konsekwencji, jakie wynikają ze zderzenia dwóch kultur.
  • Dyskusja o wartościach postępu technicznego i miejskiej cywilizacji.
  • Drwina z inteligenckiego sposobu widzenia wsi.
  • Parodystyczne odniesienia do literatury podejmującej temat wsi.

Przy podejmowaniu powyższych tematów Redliński sprawnie wykorzystuje mechanizmy komizmu, w tym ukształtowanie języka Kaziuka, co stanowi dodatkową wartość lektury i co wykorzystano w filmowej realizacji Konopielki.

Zapamiętaj!
Tak zwany „nurt wiejski” polskiej literatury współczesnej obejmuje takich pisarzy jak:

  • Edward Redliński,
  • Wiesław Myśliwski,
  • Julian Kawalec.

Zobacz:

W jakich utworach polskiej literatury powojenne pojawia się temat wsi?

Jakich znasz twórców polskiej literatury współczesnej podejmujących temat wsi?