Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?

Dlaczego w poleceniu łączy się właśnie te, a nie inne?
Z pewnością nie decyduje o tym ślepy przypadek! Teksty muszą mieć ze sobą coś wspólnego i często nietrudno to coś zauważyć: podobny problem, motyw, tytuł, kompozycja… Zdarza się, że polecenie od razu każe skupić uwagę na konkretnym zagadnieniu, tak jak w poniższych przykładach:

  • Zinterpretuj wiersze Wisławy Szymborskiej „Może to wszystko” i Jana Twardowskiego „Wiersz z banałem w środku” jako refleksyjne spojrzenie na życie człowieka – jego stosunek do Boga, świata oraz wyroków losu.
  • Porównaj sposób ujęcia motywu tułacza w sonecie Adama Mickiewicza „Pielgrzym” i w wierszu Kazimierza Wierzyńskiego „Kufer”.

Może zaistnieć polecenie: „Dokonaj interpretacji porównawczej utworów…”. W takim przypadku piszący musi sam znaleźć punkt zaczepienia. Jak? Na przykład przyglądając się tytułom. Widać wyraźnie, co łączy Schyłek wieku Szymborskiej i Koniec wieku XIX Przerwy-Tetmajera. Albo Pieśń XII (Pieśń o cnocie) Kochanowskiego i wiersz Herberta Pan Cogito o cnocie. Pewne problemy powtarzają się w literaturze, występują od czasów najdawniejszych. Miłość, śmierć, ojczyzna, przyroda… – wiele jest tematów uniwersalnych. Jednak inaczej się o nich pisało np. 200 lat temu, a inaczej się pisze współcześnie – te różnice wiążą się z odmiennymi realiami świata, sytuacją społeczną czy polityczną, innymi wzorcami postaw, kierunkami artystycznymi…. Niekiedy też współcześni sobie autorzy różnie podchodzą do tej samej kwestii.

Najczęściej zestawia się ze sobą właśnie teksty, które łączy temat, a różni sposób czy zakres jego ujęcia.

Mogą się ze sobą „spierać” lub się uzupełniać. Porównywanie utworów najczęściej rozpoczyna się właśnie od przedstawienia tematu (tematów) i sposobu (sposobów) jego (ich) ujęcia.

 

Interpretacja porównawcza

Kolejność interpretacji porównawczej

Porównaj tytuł, motto, aluzje literackie

Motto występuje raczej rzadko, ale też może wiele powiedzieć, np. w interpretacji wierszy Ostatni despotyzm Norwida i Garden party Barańczaka powinno pojawić się spostrzeżenie, że cytat z pierwszego utworu stał się mottem drugiego: „Pomarańcza, jak widzę z Malty – wyśmienita”. Tak silny związek między utworami jest dobrym punktem wyjścia do dalszej interpretacji. Z łączącą dwa teksty aluzją literacką mamy do czynienia w przypadku Romantyczności Mickiewicza oraz Ballad i romansów Broniewskiego. Drugi utwór zaczyna się znanym cytatem: „Słuchaj, dzieweczko! Ona nie słucha…”.

Sytuacja liryczna, bohater

Dobrą ilustracją są teksty przywołane już wyżej. Wiersze Norwida i Barańczaka są zapisem dialogów między gośćmi na jakimś przyjęciu, gośćmi, którzy się wzajemnie nie rozumieją. Utwory Mickiewicza i Broniewskiego łączy samotność i szaleństwo bohaterek. Karusia z Romantyczności straciła ukochanego Jasia, Ryfka z Ballad i romansów – rodziców.

Kto do kogo mówi

Psalm IV Kochowskiego zaczyna się od słów: „Wspomniawszy na Twe dary, Boże, które widzę”, początek Modlitwy Pana Cogito – podróżnika Herberta brzmi: „Panie/ dziękuję Ci że stworzyłeś świat piękny”. Łatwo zauważyć, że w obydwu wierszach mamy do czynienia z „ja” lirycznym (liryka bezpośrednia), a adresatem wypowiedzi jest w obydwu przypadkach Bóg. W przypadku tej warstwy trzeba poddać analizie formy czasowników i zaimków, a także pamiętać, że autor i podmiot liryczny nie są tą samą osobą.

Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jaki gatunek literacki, jaka konwencja)

W obydwu omawianych utworach może pojawić się np. konwencja baśniowa, mogą one być sonetami czy balladami. Zdarza się, że to będzie kwestia wysuwana na plan pierwszy, jak np. w takim temacie:

  • Czy małe formy poetyckie są tylko igraszkami słownymi? Rozważ problem, interpretując „Do Magdaleny” Jana Kochanowskiego i „Niestatek” Jana Andrzeja Morsztyna.

Motywy, symbole, słowa klucze, metafory

Nie chodzi o znalezienie wszystkich, ale o pokazanie tych, które są naprawdę ważne (np. występujących w obydwu utworach). Zdarza się, że nakazuje to sam temat:

  • Jaką funkcję pełni motyw róży wiatrów w wierszach „Spadanie” Różewicza i „Róża wiatrów” Wierzyńskiego?

Świat przedstawiony utworów – nastrój, obrazy poetyckie

Może się zdarzyć, że porównywane teksty będzie łączyć jedynie fakt wywoływania podobnych emocji albo podobny sposób pokazywania rzeczywistości (np. impresjonistyczne obrazy przyrody w liryce Młodej Polski).

Warstwa brzmieniowa

Czasem w ogóle nie ma znaczenia, czasem jest jednak bardzo istotna (np. w wierszu Staffa Deszcz jesienny). Nie ma sensu liczenie sylab w wersach, jeśli nie doprowadzi to do jakiegokolwiek wniosku.

Język

Ściśle łączy się ze sposobem kreowania rzeczywistości. Inne środki służą np. pokazaniu człowieka jako świętego i bohatera (m.in. stylizacja biblijna, hiperbole), inne pozwolą nam go pokazać jako zwykłego człowieka (niewyszukane epitety czy porównania). Także w tym przypadku nie chodzi o wypisywanie wszystkich środków stylistycznych, ale tego, co łączy i różni utwory. Może w jednym występuje język podniosły, a w drugim potoczny? Zdarza się, że za najistotniejszą zostanie uznana właśnie warstwa językowa, jak w tym temacie pracy pisemnej:

  • Dokonując interpretacji wierszy Jana Kochanowskiego „Pieśń XIV” i Czesława Miłosza „Do polityka”, zwróć uwagę na język poetycki wypowiedzi i sposób wyrażania refleksji.

Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą…

Pamiętaj! Żaden wiersz nie powstał w kulturowej pustce! Coś poetę zainspirowało, jacyś inni twórcy mogli być dla niego wzorami. Zadaniem uważnego interpretatora jest prześledzenie także takich powiązań, co jednocześnie pozwala wykazać się szeroką wiedzą.

 

Utwór możesz powiązać:

  • z innymi tekstami literackimi – nie sposób mówić o Odprawie posłów greckich bez odwołania się do starożytnego mitu czy, jeszcze lepiej, do Iliady Homera;
  • z historią – jak omawiać poezję Baczyńskiego bez powiązania jego poezji z II wojną światową lub patriotyczne wiersze romantyków bez wspomnienia o zaborach?
  • z kierunkami artystycznymi i innymi dziedzinami sztuki (np. malarstwem czy muzyką) – tu dobrym przykładem mogą być liryki tatrzańskie Przerwy-Tetmajera, które powinny zostać powiązane z malarstwem impresjonistycznym;
  • z filozofią – sprawdź, czy wiersz wiąże się z typowymi dla jego epoki poglądami filozoficznymi (np. utwór młodopolski może łączyć się z filozofią dekadencką);
  • z epoką – widoczny z jednej strony w treści (filozofia, motywy, tematy), z drugiej strony w formie (kompozycja, język). Różnice między epokami wyraźnie widać w interpretacji porównawczej wiersza, który Jan Kochanowski poświęcił swemu bratu Kasprowi, i Nagrobka Perlisi Jana Andrzeja Morsztyna. Renesans chwali antyczną jasność, prostotę i harmonię, podczas gdy w baroku poezja ma zachwycać, zaskakiwać licznymi środkami artystycznymi.
  • z biografią autora – czasami teksty łączą się z biografiami pisarzy, np. zestawiając Pielgrzyma Mickiewicza i Kufer Wierzyńskiego, musimy napisać o doświadczeniu goryczy emigracji przez obydwu twórców. Wiersze Baczyńskiego i Gajcego połączy wojna jako wspólne przeżycie pokoleniowe. Jeśli zestawiamy dwa teksty jednego twórcy, mamy szansę pokazać np. zmiany w poetyce czy głoszonych poglądach.
  • z życiem – powiązanie wiersza z przypadkami otaczającego Was świata może być cenne, nie powinno jednak przybierać kształtu opowieści o losach koleżanki czy znanego piosenkarza.

Pamiętaj!
Na ogół porównujemy:

  • Daty i okoliczności powstania utworów, epokę, w jakiej powstały
  • Gatunek literacki (ten sam czy inny).
  • Problematykę (tematykę) utworów
  • Znaczenie tytułów.
  • Pozycję podmiotu lirycznego w obu wierszach.
  • Środki stylistyczne użyte w tekstach.
  • Odbiór tych wierszy dziś i ich znaczenie dla historii literatury.
    • Czy poruszają aktualną dziś tematykę?
    • Czy przemawiają do współczesnego czytelnika? Który z nich wydaje się bardziej przekonujący?
    • Czy może w którymś użyto środków artystycznych, które dziś wydają się przesadne, nieadekwatne, wręcz śmieszne? A może któryś z utworów oceniamy wyżej? Dlaczego?

Różne sposoby porządkowania materiału

W przypadku interpretacji porównawczej można to zrobić na kilka sposobów:

1.
Najpierw omówienie pierwszego tekstu, potem drugiego, wnioski z ich zestawienia – w zakończeniu.
To droga najłatwiejsza, ale też najmniej efektowna. Układ materiału jest schematyczny, zaburzone proporcje (zakończenie będzie zbyt długie!), poza tym trudno uniknąć powtarzania tych samych treści. Nasza rada: zdecyduj się na taki układ jedynie wtedy, gdy mimo usilnych starań nic lepszego nie przychodzi Ci do głowy. I oczywiście nie licz później na dużo punktów za kompozycję.

  • We wstępie: prezentacja utworów, próba postawienia hipotez interpretacyjnych.
  • Dalej dokładna obserwacja: najpierw omówienie podobieństw między tekstami, później różnic – i pierwsze, i drugie łączone z wnioskami, które wynikają z zestawienia utworów.
  • W zakończeniu krótkie podsumowanie (ewentualnie własna ocena).

2.
Zdecydowanie lepszy układ materiału, bo pozwala na wykazanie się umiejętnością kojarzenia faktów i wyciągania wniosków.

  • Omów dokładniej te z podobieństw i różnic, które są najistotniejsze, od nich też możesz zacząć.
  • Jednocześnie omawiaj kolejne warstwy tekstów, np. obrazów poetyckich, ujęć motywów, kontekstów itp.

Taka kompozycja może dać wiele satysfakcji i piszącemu, i sprawdzającemu, ale nie zawsze da się ją zastosować. Wszystko zależy od porównywanych utworów, także kolejność omawianych warstw. Zacznij od tego, co ważniejsze – w jednym przypadku będzie to bohater, w innym np. muzyczność tekstów.

Najczęściej występujące podobieństwa:

  • temat,
  • podobieństwo postaw czy zainteresowań autorów,
  • epoka (wspólne przeżycia twórców, światopogląd itp.),
  • gatunek literacki,
  • dominanta kompozycyjna (np. podobne obrazy poetyckie czy warstwa brzmieniowa)

Najczęściej występujące różnice:

  • stosunek twórcy do omawianego problemu,
  • sposób ujęcia tematu, np. różne kreacje bohatera,
  • epoka (odmienne doświadczenia autorów),
  • różne poetyki (styl, sposób konstruowania utworu)

Pamiętaj!

  • Konieczne jest łączenie ze sobą treści i formy. To, co się mówi, jest ściśle związane z tym, jak się mówi. Innymi słowy – nie oddzielaj informacji o środkach stylistycznych czy po prostu formie wiersza od interpretacji zawartych w nich sensów.
  • Wyciągaj wnioski! Nie wystarczy samo dostrzeżenie faktów – postaraj się, aby coś z nich wynikało.
  • Przywołuj cytaty z utworów, które omawiasz – dzięki temu praca będzie atrakcyjniejsza, a wnioski potwierdzone argumentami. (Uwaga! Ważny jest odpowiedni zapis!)
  • Masz prawo wyrazić własne odczucia, ocenić utwory.

Według Słownika terminów literackich:

  • Analiza dzieła literackiego – to działania badawcze zmierzające do ustalenia, z jakich elementów i w jaki sposób zbudowany jest utwór literacki.
  • Interpretacja – działanie badawcze zmierzające do wydobycia i wyjaśnienia sensu danego zjawiska w jakiejś całości wyż­szego rzędu.
  • Analiza i interpretacja dzieła literackiego stanowią zespół zabiegów, które w sumie prowadzą do aktu poznania utworu.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Wyjaśnij nazwę liryka i co oznacza?

Czym jest analiza i interpretacja wiersza?

Skąd się wzięła nazwa liryka? Przedstaw najważniejsze jej gatunki.

Analiza i interpretacja na maturze