Historia Edypa
Edyp pochodzi z mitycznego rodu Labdakidów. Jest on synem króla Teb Lajosa, który ściągnął klątwę na ród. Lajos będąc w gościnie na dworze Pelopsa, uwiódł a następnie porzucił jego syna Chrysipposa. Za ten występek Pelops rzucił klątwę na ród Lajosa. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że umrze on z ręki syna, który później poślubi swą matkę. Gdy więc urodzi się ów syn, Lajos kazał przekłuć mu stopy i porzucić w górach. Jednak sługa wykonujący rozkaz ulitował się nad dzieckiem i oddał je pasterzowi z Koryntu. Ten natomiast zaniósł je bezdzietnej parze królewskiej, Polibosowi i Merope. Edyp wiódł szczęśliwe życie wraz z nowymi rodzicami, dopóki ktoś nie zarzucił mu, że jest ich przybranym synem. Aby poznać prawdę, udał się do wyroczni delfickiej z prośbą o wyjaśnienie. Usłyszał tam jednak straszną przepowiednię – zabije swego ojca i ożeni się z matką. Ponieważ uważał się za syna władców Koryntu, postanowił nigdy do nich nie wracać i wyruszył przed siebie. W górach spotkał jadącego wozem Lajosa, którego w wyniku sprzeczki (Lajos nie chciał ustąpić mu z drogi) zabił (Edyp nie wiedział oczywiście z kim ma do czynienia…). Nasz bohater dotarł do Teb, miasta nękanego przez okrutnego potwora Sfinksa, który zadawał ludziom zagadkę (nikt nie potrafił jej odgadnąć), a gdy nie otrzymywał prawidłowej odpowiedzi, zabijał ich. Edypowi udało się rozwiązać tę zagadkę i pokonać potwora, za co w nagrodę otrzymał tron królewski i rękę Jokasty, owdowiałej królowej. Edyp wiódł szczęśliwe życie rodzinne (miał czwórkę dzieci), był również dobrym władcą, do czasu gdy w Tebach wybuchła zaraza…
Tu rozpoczyna się akcja Króla Edypa
- Wyrocznia orzeka, że przyczyną tragedii jest nieukarany, przebywający w Tebach zabójca Lajosa. Edyp (który nadal nic nie wie) chce odnaleźć winnego. W tym czasie przybywa posłaniec z informacją o śmierci Polibosa – Edyp zostaje więc również królem Koryntu. Posłaniec wyjawia mu także prawdę o jego pochodzeniu. Wówczas Jokasta popełnia samobójstwo, a Edyp oślepia się.
- Przez jakiś czas Edyp pozostaje w państwie, ale staje się przeszkodą dla planów swoich synów (oni chcieli rządzić). Nie oddają mu należytej czci królewskiej (posyłają mu w darze nie tę część mięsa ze zwierzęcia ofiarnego). Edyp przeklina ich, aby zginęli w bratobójczej walce. Ta klątwa wkrótce się wypełni (Antygona). Kreon, który jest nowym władcą Teb, wygania Edypa z miasta, a synowie nie ujmują się za nim, jedynie wierne córki się o niego troszczą.
- Dalsze losy Edypa przedstawione są w Edypie w Kolonie. Udaje się na wygnanie do Attyki, do Kolonos (razem z córkami). Lecz nawet tam nie odnajduje spokoju, Kreon chce, by Edyp wrócił do Teb (jego osoba według wyroczni ma zapewnić pokój miastu). Tezeusz, król ateński, pomaga Edypowi. Później jego spokój burzy syn, Polinik ciągnący z wojskami na Teby, namawia ojca by stanął po jego stronie… Edyp przed śmiercią składa ofiarę bogom, żegna się z córkami, a miejsce jego pochówku zna jedynie Tezeusz.
Sfinks i jego zagadka
To stwór o głowie kobiety i uskrzydlonym tułowiu lwa, nasłany na Teby przez Herę. Zadawał zagadkę: „Co to za zwierzę, które rano chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?” (odpowiedź – to człowiek) i zabijał tych, którzy nie znali odpowiedzi. Zagadkę rozwiązał Edyp i uwolnił miasto od potwora.
.
Literatura późniejszych wieków o Edypie
- Na tragedii Król Edyp Sofoklesa obecność Edypa w literaturze się nie kończy. Otóż znajdujemy ślad losów Edypa w średniowieczu, a co najciekawsze – przemieszanie dziejów nieszczęsnego króla z biografią Judasza. Otóż podobno matka Judasza miała proroczy sen, iż jej syn będzie zbrodniarzem, zabije ojca, ożeni się z matką… Puściła więc go w koszyczku z biegiem rzeki. Dalszy ciąg możemy sobie wyobrazić – wszystko spełniło się co do joty, a słynny Jakub de Voragine włączył tę opowieść do Złotej legendy (bardzo poczytnego zbioru żywotów).
- W następnych wiekach wspomnień o Edypie i Jokaście było sporo. Wyróżnijmy Pierre’a Corneille’a (wiek XVII – tragedia Edyp), potem samego Woltera (XVIII w.) – tragedia Edyp (wielki Francuz zarysował wątek miłosny między Edypem a Jokastą) czy Friedricha Nietzschego, który nazwał Edypa „najbardziej cierpiącą postacią sceny greckiej”.
- I oto wiek XX spopularyzował to mitologiczne imię, wykorzystując je w psychologii i psychoanalizie. To Zygmunt Freud wymyślił określenie tzw. kompleksu Edypa, czyli ukrytego w podświadomości mężczyzny pociągu do matki, a nienawiści do ojca. Oczywiście, kompleks ten ma dokonywać w psychice spustoszeń i jest czymś, czego absolutnie do swojej świadomości nie dopuszczamy. Grzech kazirodztwa jest bowiem poczytywany za wyjątkowo obrzydliwy (było tak zresztą już w starożytnej Grecji, choć na przykład uznawano związki rodzeństwa przyrodniego). Podjął temat losów Edypa znakomity André Gide (tragedia Edyp) oraz Albert Camus (Człowiek zbuntowany – Synowie Kaina). Istnieje wiersz Luisa Borgesa pt. Edyp i zagadka, znany jest nawet film w reżyserii Włocha Piera Pasoliniego pt. Król Edyp.
Zobacz:
Porównaj Edypa i Kreona, bohaterów znanych Ci z tragedii Sofoklesa.