Jarosław Marek Rymkiewicz
Ostrzeżenie
Ząb mrówki, tysiącleci pałac budujący,
Jedwab twej skóry zmieni w łuskę suchej kory,
Przetnie trefione włosy i powieki drżące
I sięgnie źródła pulsu pod bransolet wzorem.
Żądła, nogi pająków i metal jaszczurek
Z rozpryśniętą tęczówką i sexu sekretem
Zostaną przemieszane w podziemiach natury
I spłoną w błysku centrum zielonej planety.
Nim potężnych demonów okrutne zabawy
Sprawią, że, niewiadoma, wyrośniesz źdźbłem trawy
Lub zatrzepoczesz skrzydłem – ostrzegam cię, płocha!
Twój szept trwa tylko chwilę w doczesności chórze,
Więc nim oddasz swe drżenie korzeni strukturze,
Moim dłoniom je powierz i mnie zechciej kochać.
To wyrafinowany, subtelny, lekko perwersyjny erotyk Rymkiewicza. Ostrzeżenie, mimo że jest utworem jak najbardziej współczesnym, przy interpretacji wymaga choćby ogólnej wiedzy o poetyce barokowej i budowie sonetu…
1. Czy zauważasz obecność ty lirycznego?
Mówiący w wierszu zwraca się do pięknej kobiety, której – jak wynika z ostatnich wersów – pożąda.
2. Czy dostrzegasz, że Ostrzeżenie to specyficzny erotyk?
Wskazuje na to zwłaszcza ostatni, dość zaskakujący wers: „Moim dłoniom je powierz i mnie zechciej kochać”, będący zachętą do zmysłowej miłości.
Z wcześniejszych strof też przebijają informacje o pięknym ciele kochanki („jedwab twej skóry”, „trefione włosy”). Cały wiersz jest przewrotną argumentacją, która ma nakłonić kobietę – być może, oporną – do miłości.
3. Widzisz kontrasty?
Obraz pięknego ciała kontrastuje z makabrycznymi opisami jego rozpadu. Tematyka miłosna sąsiaduje z tematyką śmierci.
Miłosna, frywolna propozycja kłóci się z ciężarem filozoficznej problematyki.
4. Dostrzegasz dominantę tematyczną?
To tematyka rozpadu (rozpada się ciało: kora i włosy są niszczone przez mrówki, puls zostaje przerwany, tęczówka i „sexu sekret” miesza się z żądłami i nogami pająków).
Rozpad sugerują też czasowniki: „przetnie”, „spłoną”, „rozprysnąć”.
5. Zauważasz naturalistyczne obrazowanie, zamiłowanie do brzydoty i makabry?
„Z rozpryśniętą tęczówką i sexu sekretem”, „ząb mrówki (…) przetnie trefione włosy i powieki drżące”, „potężnych demonów okrutne zabawy”.
6. Do jakiej konwencji poetyckiej nawiązuje utwór Rymkiewicza?
Do konwencji barokowej. Świadczą o tym: zaskakujący pomysł na wiersz (koncept), obecność niespodziewanej pointy na końcu utworu, a także poetyka kontrastów (piękne ciało i jego rozpad – jedwab skóry i ciało toczone przez mrówki), wreszcie naturalizm („żądła, nogi pająków i metal jaszczurek”).
Również tematyka przemijania, fascynacja rozkładem ciała, zamiłowanie do makabry, tak typowe dla epoki (porównajmy utwór Rymkiewicza np. z tekstami księdza Baki czy niektórymi wierszami Morsztyna) oraz łączenie tematyki miłosnej z tematyką śmierci (patrz Morsztyn!) typowe dla baroku.
Zauważamy też lekką archaizację języka i nawiązania do realiów dawnych epok („pod bransolet wzorem”, „trefione włosy”, „płocha”, szyk przestawny – „w doczesności chórze”, „korzeni strukturze”). Obecna jest także w utworze typowa dla baroku kosmiczna perspektywa („podziemia natury”, „zielona planeta”) oraz dynamika, eksponowanie przemian (w utworze dominuje ruch: mrówki przecinają ciało przyszłej kochanki, skóra zamienia się w łuskę suchej kory, kobieta „wyrasta źdźbłem trawy”, „zatrzepocze skrzydłem”). Również kunsztowna forma utworu odnosi się do poetyki epoki (szyk przestawny, epitety, układ wersów i rymów).
7. Czy umiesz nazwać ten gatunek literacki?
Wszystko wskazuje na to, że to sonet. Cztery kunsztowne strofy: dwie czterowersowe – opisowe (opisują rozpad ciała) i dwie trzywersowe o charakterze refleksyjnym (zamykają tekst refleksją o przemijaniu i prośbą o miłość).
8. Potrafisz wskazać powinowactwa tematyczne i formalne Ostrzeżenia z innymi utworami Rymkiewicza oraz tekstami innych poetów?
- Barokiem fascynował się również Stanisław Grochowiak, chętnie eksponujący motywy brzydoty i powinowactwo miłości i śmierci.
- Tematyka ta istotna była także w poezji Haliny Poświatowskiej.
- Poetykę baroku (kontrasty, oksymorony, wyliczenia, koncepty) naśladowali też inni autorzy, sam Rymkiewicz napisał mnóstwo wierszy nawiązujących wprost do konkretnych tekstów barokowych (np. Dafnis w drzewo bobkowe przemienieła się).
- Motyw przemian eksploatował w swej twórczości Bolesław Leśmian, któremu zresztą Rymkiewicz, zafascynowany jego poezją, poświęcił jedną ze swych książek.
9. Dostrzegasz związek utworu z założeniami teoretycznymi Rymkiewicza?
Poeta wielokrotnie dał się poznać jako rzecznik specyficznie pojmowanego neoklasycyzmu w poezji, zwolennik tekstowej gry, dialogu z autorami i tekstami dawnych epok – nie tylko tych, w ścisłym tego słowa znaczeniu, „klasycznych”.
Te założenia Rymkiewicz wyłożył między innymi w książce Czym jest klasycyzm.
Zobacz:
Jarosław Marek Rymkiewicz – Daphnis w drzewo bobkowe przemienieła się (interpretacja)
Jarosław Marek Rymkiewicz – Ogród w Milanówku, gipsowe krasnale