Sądy o Polsce i Polakach w twórczości Juliusza Słowackiego.
Komentarz
Temat dość prosty. Masz dokonać przeglądu utworów Słowackiego, które traktują o Polsce i Polakach.Praca ta łatwo może się przerodzić w bardzo szkolną, wręcz prymitywną wyliczankę dzieł. By tego uniknąć, pogłębiajmy nasze refleksje, oryginalnie formułujmy sądy, unikajmy powtórzeń typu: w tym utworze, w następnym utworze… Najlepiej pogrupować problemy i na ich osi konstruować pracę (kolejny problem – kolejny punkt).
Uwaga!
Cytat zawarty w temacie rzadko służy jedynie ozdobie. Zazwyczaj pokazuje jakiś punkt widzenia, do którego trzeba się odnieść, sugeruje, jak interpretować dany problem. Dokładna analiza cytatu jest więc konieczna! Czasem niezauważenie jednego słowa grozi napisaniem pracy niezgodnej z tematem. Czy można podważyć cytowane stwierdzenie, jeśli w poleceniu czytamy „udowodnij pogląd” czy „rozwiń słowa”? Nie można, ale pomylić się całkiem łatwo. Co innego, jeśli temat zawiera polecenie „rozważ” czy „skomentuj”.
Zacytuj
O! Polsko! Póki ty duszę anielską
Będziesz więziła w czerepie rubasznym
Póty kat będzie rąbał twe cielsko.
(Grób Agamemnona)
lub
Polsko! Lecz ciebie błyskotkami łudzą,
Pawiem narodów byłaś i papugą.
(Grób Agamemnona)
Ciekawy pomysł na zakończenie pracy
Interesujące nawiązanie do motta, które otwierało pracę.
Jak zacząć?
Zacznij od bardzo znanego cytatu.
Ludy! Winkelried ożył!
Polska Winkelriedem narodów!
Może prowokującego?
Naród ginie, dlaczego? – aby wieszcz narodu miał treść do poematu.
Może osobistego?
Bo jestem z kraju smutnego Ilotów.
(Grób Agamemnona)
Dołącz kilka słów o autorze.
Przykład
Juliusz Słowacki należał do tych poetów romantycznych, którym sprawy narodowe i przyszłość ojczyzny nie były obojętne. Dlatego też temu problemowi poświęcił wiele miejsca w swych utworach.
Wczesne lata twórczości Słowackiego związane były z powstaniem listopadowym – nie mogąc uczestniczyć w walce zbrojnej, pisał liryki powstańcze (m.in. „Odę do wolności”, „Kulik”, „Hymn”), które wyrażają jego entuzjazm i wiarę w powodzenie walki Polaków. Zarówno w „Hymnie”, jak i w „Kuliku” stanął po stronie tych, którzy dążyli do przekształcenia zrywu w wojnę ogólnonarodową.
Co w rozwinięciu?
Przegląd utworów, w których Słowacki podjął temat Polski i Polaków – za każdym razem z komentarzem – jak wypowiada się właśnie w Kordianie, Beniowskim czy przywołanym znanym wierszu. Uwaga – temat dotyczy nie tylko Polaków, ale i Polski. To nie to samo – pisarze wszystkich czasów dość mocno krytykowali rodaków, ale z szacunkiem wyrażali się o ojczyźnie. Jeśli odejdziesz od wyliczanki utworów i ułożysz pracę na przykład według portretów lub definicji Polski i Polaka – też będziesz musiał przywoływać te same utwory i je komentować.
Uwaga! Nie wolno streszczać utworów! W pierwszym planie pracy – cechy Polaków, wizja Polski. Treść o tyle, o ile jest potwierdzeniem naszych tez. Zawsze nawiązuj też do tematu. Jeśli chcesz napisać o ocenie przyczyn upadku powstania listopadowego w Kordianie, to dlatego, że z niej wynika ocena Polaków.
Przykład sformułowań:
Kordian o przyczynach klęski powstania listopadowego
Po upadku powstania w kręgach emigracji polskiej toczyły się dyskusje nad przyczynami klęski i perspektywami dalszej walki narodowowyzwoleńczej. Słowacki określił swój stosunek do tych spraw w „Kordianie”. W „Przygotowaniu” poeta skrytykował przywódców powstania, wytykając im błędy w prowadzeniu walki, brak zaangażowania całego narodu, niezdecydowanie w wydawaniu rozkazów, ugodowość wobec caratu. Zjawy wychodzące z kotła to: generał Józef Chłopicki, książę Adam Czartoryski, Jan Zygmunt Skrzynecki, Julian Ursyn Niemcewicz, generał Jan Krukowiecki. Według poety ludzie ci nie umieli odpowiednio kierować wojskiem, a tym bardziej nie potrafili w odpowiedni sposób wykorzystać swojej władzy. Wniosek: Polacy nie umieją się zorganizować, mają słabych dowódców.
W dalszej części dramatu Słowacki usiłuje znaleźć pozostałe powody (przyczyny) klęski powstania. Tytułowy bohater – Kordian – jest utożsamiany z młodzieżą szlachecką, która niczym bohater romantyczny walczyła sama. Młodzi ludzie wierzyli, że ich zapał do walki, bohaterstwo i wiara potrafią pokonać potężną armię carską i tym samym wywalczyć niepodległość Polski. Poeta ukazuje tu brak realizmu, polską lekkomyślność, wręcz głupotę, mimo szczerego patriotyzmu.
Grób Agamemnona – konfrontacja z przeszłością
To słynny, znakomity utwór poświęcony sprawie narodowej – „Grób Agamemnona” nazywany przez twórcę „chórem ostatnim, śpiewanym przez poetę”. Pisarz składa w nim hołd Homerowi i bohaterom starożytnej Grecji. Poeta stawia sobie pytanie: gdzie ma się zatrzymać: w Termopilach czy w Cheronei, jakie przeprowadzić analogie między losem Polaków a Greków? Odpowiedź jest jednoznaczna, bowiem wąwóz termopilski to symbol męstwa, odwagi i wielkiego patriotyzmu. Nam – Polakom – pozostaje porównanie naszego powstania do bitwy pod Cheroneą z 388 roku p.n.e., w czasie której Grecy ponieśli klęskę. Poeta zastanawia się nad przyczynami naszych niepowodzeń i ocenia Polaków, dochodzi do wniosku, że wszystkiemu jest winien konserwatyzm, brak prawdziwego bohaterstwa, lekkomyślność, zapatrzenie w obce wzory oraz słabość duchowa polskiego narodu, a także niezgoda, brak jedności Polaków. Dopóki bowiem „dusza anielska” (lud?) będzie więziona w „czerepie rubasznym” (szlachta?), dopóty nie będziemy się mogli spodziewać poprawy naszego położenia – twierdzi Słowacki. Zakończenie wiersza to wizja przyszłej Polski, która ma być silna, zjednoczona i waleczna. Poeta ma nadzieję, że przyjdzie taki czas, w którym nasz naród jak Leonidas ze swoim wojskiem będzie gotów poświęcić życie, a także wyrzec się wszystkiego, aby ratować zgubioną ojczyznę.
Beniowski – ocena Polaków
Nowe wnioski przynosi lektura „Beniowskiego”, również zawierającego ocenę przygotowania Polaków do walki o wolność. Powinna być ona toczona w imię postępu i wiary w demokrację. Najlepiej wyrażają to słowa poety:
Jednak wierzę,
że ludy płyną jak łańcuch żurawi
w postęp…
Poeta podejmuje krytykę stronnictw emigracyjnych. Zwolennikom księcia Adama Czartoryskiego zarzuca wstecznictwo, bezmyślność i dążenie do monarchii. Również Towarzystwo Demokratyczne, zdaniem Słowackiego, jest za bardzo ostrożne i boi się rewolucji ludowej, która mogłaby być dla Polski zbawienna. Autor twierdzi, że emigracyjne stronnictwa nie mogą rościć sobie prawa do przewodniczenia całemu narodowi. Jego zdaniem, bezsensowne są też próby wznowienia we Francji działalności sejmu. Tak jak w poprzednich dziełach wyraża on wiarę w skuteczność walki prowadzonej przez cały, zjednoczony naród.
Testament mój i inne teksty
Największe wrażenie spośród poświęconych Polsce i Polakom wierszy zrobił na mnie „Testament mój”, w którym Słowacki nakazuje Polakom walkę o swą godność i wolność:
Lecz zaklinam –
niech żywi nie tracą nadziei
i przed narodem niosą oświaty kaganiec
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei
Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec
Również w jednym z ostatnich utworów zatytułowanym „Wyjdzie stu robotników” poeta wyraża swą niezłomną wiarę w odzyskanie przez Polskę niepodległości. Jego wiara w odrodzenie naszego państwa bierze się z przekonania o istnieniu w naszym narodzie „słońca żywota”, które uaktywni działania niepodległościowe Polaków.
Jak zakończyć?
Podsumowaniem wniosków.
Przykład
Juliusz Słowacki nie zgadzał się z koncepcjami walki i wizją przyszłego państwa przedstawioną przez polskie stronnictwa emigracyjne. Krytykował więc programy tych ugrupowań w swych dziełach. Przedstawiał również swoją koncepcję wyzwolenia Polski. W większości utworów znalazły się propozycje zorganizowania powstania ogólnonarodowego. Szlachta bowiem sama nie była zdolna pokonać wojska zaborców. Możliwości włączenia do walki innych grup nie brali jednak pod uwagę przywódcy polskiej emigracji, dlatego też poeta zawyrokował w „Beniowskim”:
Nie pójdę z wami waszą drogą kłamną –
Pójdę gdzie indziej – i lud pójdzie za mną.
Niestety, nie wykorzystano propozycji poety przy organizacji powstania styczniowego. Popełniono błąd z 1830 roku, choć Słowacki pokazał klęskę zrywu szlacheckiego w „Kordianie”.
Cytaty
Nie zapomnij o cytatach znamiennych bardzo, takich jak:
Pawiem narodów byłaś i papugą , a teraz jesteś służebnicą cudzą
(Grób Agamemnona)
Polska Winkelriedem narodów
(Kordian )
O ! Nieszczęśliwa, o! Uciemiężona
Ojczyzno moja – raz jeszcze ku tobie
Otworzę moje krzyżowe ramiona.
(O ! Nieszczęśliwa…)
Polska
Polska jest według Słowackiego nieszczęśliwym krajem, zniewolonym, ale utęsknionym, pięknym, ukochanym. W wielu tekstach podkreśla tęsknotę emigranta za ojczystym krajem. Na przykład w słynnym Hymnie Smutno mi Boże, gdzie przywołuje charakterystyczne dla obrazowania Polski symbole – klucz bocianów, rodzinne pola czy w innych wierszach piękno okolic Krzemieńca i urody ziem nad Ikwą. Używa też alegorii – porównania Polski do tonącego okrętu – siebie kreując na wodza walczących do końca:
A póki okręt walczył siedziałem na maszcie
a gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
Polska Słowackiego
- to Polska – bohater, ratująca inne kraje jak Winkelried,
- to Polska – tonący okręt,
- to Polska – niewolnica, to matka złożona w grobie i ojczyzna, w której dziecię modli się za zbłąkanego poetę…
Zobacz: