Elementy biblijne w twórczości Adama Mickiewicza.
Wstęp I
Elementy biblijne w twórczości Adama Mickiewicza wiążą się z pojęciem mesjanizmu. Zasadniczo owo pojęcie oznacza wiarę w przyjście Mesjasza, Zbawiciela. Mesjanizm narodowy spełnienia misji zbawienia (narodu) upatrywał w posłannictwie narodu, który przez cierpienia i ofiary, analogiczne do męki i śmierci Chrystusa, miał przynieść wolność nie tylko temu szczególnemu narodowi, ale wszystkim ludom. Wzorów szukano w „Starym Testamencie” – w historii Narodu Wybranego.
Wstęp II
Idee mesjanistyczne znalazły wyraz w III cz. Dziadów oraz w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. W mesjanizmie klęska, męczeństwo i cierpienie nabierały wartości pozytywnych, a nawet stawały się powodem do chwały – bo przecież ich konsekwencją miało być zmartwychwstanie. Na pewno mesjanizm prowadził do idealizacji Polski i jej roli w historii Europy.
Rozwinięcie
Scena z Widzenia księdza Piotra, zawarta w III cz. Dziadów, jest manifestem romantycznego mesjanizmu narodowego. Martyrologia, rozbiory, wymazanie Polski z mapy Europy postrzegane jest w kontekście męki Chrystusa. Polska staje się Chrystusem, rozbiory – ukrzyżowaniem Jezusa, zaborcze państwa – rzymskimi żołdakami, którzy zadawali Chrystusowi cierpienia i szydzili z niego. Gal (Francja) ukazany jest na podobieństwo Piłata, który, początkowo życzliwy Jezusowi, wykonał jednak gest umywania rąk i wydał wyrok śmierci.
To widzenie dzieli się na obrazy.
- I – dzieci są wiezione na Sybir. Car został tu ukazany jako biblijny Herod, który zarządził rzeź niewiniątek,
- II – to wizja wielkiego człowieka o imieniu czterdzieści i cztery,
- III – to wizja procesu Chrystusa – Polski z gestem umywania rąk przez Piłata – Francję,
- IV – droga krzyżowa – naród – Chrystus dźwiga krzyż ukuty z trzech ludów (trzech zaborów),
- V – ukrzyżowanie, podczas którego bok Chrystusa przekłuwa żołdak rzymski – Moskal,
- VI – wniebowstąpienie – naród unosi się do nieba w białej szacie.
Objawienie, które dane było przeżyć księdzu Piotrowi, wcale nie jest jasne i klarowne, podobnie jak objawienie zamykające Nowy Testament – Apokalipsa św. Jana. Pełno w nim niedopowiedzeń, zagadek i symboli.
Męka Polski miała zbawić ją samą, ale także inne narody. W tym widzeniu pojawia się też zapowiedź wielkiego człowieka, który przyniesie wszystkim wolność: „A imię jego – czterdzieści i cztery” (interpretatorom trudno rozwikłać symbolikę tej liczby, a sam Mickiewicz na pytanie o ów symbol odpowiedział, że… już nie pamięta).
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego formatem przypominały modlitewnik. Rozdawano je emigrantom bezpłatnie, bo do nich ta publikacja była skierowana – miała przynieść im pocieszenie, napełnić ich serca otuchą. Ułożone były w charakterystycznej formie wersetów biblijnych i utrzymane w stylu biblijnym. Te księgi przedstawiały – podobnie jak scena Widzenia księdza Piotra – wizję historii Polski w duchu mesjanizmu narodowego. Pierwsza część, Księgi narodu polskiego, ukazywała Polskę jako naród zawsze wierny Bogu i tak jak Chrystus wydany na śmierć. Kończyła się zapowiedzią: „A trzeciego dnia dusza wróci do ciała i Naród zmartwychwstanie, i uwolni wszystkie ludy Europy z niewoli”.
Druga część stanowiła swego rodzaju katechizm emigranta, nazywanego pielgrzymem (to słowo zyskało nowe, nobilitujące znaczenie). Księgi pielgrzymstwa polskiego miały stać się katechizmem pielgrzymów w wędrówce ku wolnej Polsce, miały umacniać ich wiarę w przyszły powrót do ojczyzny – już niepodległej.
Zakończenie
Mesjanizm narodowy to koncepcja narodu, która miała ogromne znaczenie dla ówczesnych ludzi. A i dziś znalazłoby się na pewno wielu Polaków, którzy skłonni byliby przypisywać Polsce tak wyjątkową rolę w dziejach Europy i tak wyjątkowe cechy.
Zobacz:
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza