Wisława Szymborska a przeszłość – omów stosunek poetki do przeszłości na podstawie dwóch wybranych wierszy.
Wstęp I
W utworach poświęconych przeszłości, podobnie jak w innych – np. dotyczących natury ludzkiej, kondycji człowieka, porządku świata – noblistka łączy liryzm i uczucie z ironią i humorem, wzruszenie i melancholię z sarkazmem, patos z pełnym wdzięku naśmiewaniem się. W tych wierszach operuje również grą słów, anegdotami, paradoksem i żartem.
Wstęp II
Wisława Szymborska zawsze wydawała mi się poetką, która uprawia lirykę refleksyjną i intelektualną, raczej chłodną, choć czasem podszytą ciepłym humorem. Wydawało mi się, że głównym tematem jej twórczości jest cel i sens ludzkiej egzystencji oraz ukazanie prawdy o naturze człowieka. Dlatego ze zgrozą przyjąłem temat tego wypracowania… Okazało się jednak, że poetka sporo uwagi poświęciła przeszłości i miałem dość duży wybór. Wybrałem dwa wiersze: „Grecki posąg” (z najnowszego jej tomiku pt. „Dwukropek”) oraz „Muzeum”.
Rozwinięcie
W wierszu Grecki posąg poetka sięga do antycznych korzeni kultury europejskiej i klasycznego kanonu piękna. Tytułowy posąg opisany w tym wierszu jest już bardzo zniszczony, gdyż „Z pomocą ludzi i innych żywiołów / nieźle się nad nim napracował czas”. Najpierw czas pozbawił rzeźbę nosa, później genitaliów, palców u rąk i u nóg, „uda prawego i lewego”, pleców, bioder, głowy i pośladków… Dzieło zniszczenia jest więc totalne. Z posągu pozostał tylko tors – jak wiemy, tak często bywa z oryginalnymi rzeźbami greckimi. Czas obchodzi się z nimi, podobnie jak z innymi dziełami, bezlitośnie. Nie wiemy, kogo przedstawiał posąg i w utworze nie pojawia się na ten temat żadna informacja. Czy przedstawiał on któregoś z bogów, herosów, a może sportowca? To nie jest istotne. Los posągu jest dla poetki pretekstem do rozważań o kondycji ludzkiej. W wierszu czytamy:
Kiedy w ten sposób umiera ktoś żywy,
wypływa dużo krwi za każdym ciosem.
Śmierć człowieka – gdyby miała wyglądać tak jak śmierć posągu, byłaby bolesna i krwawa. Śmierć posągu – jest jednak bardziej rozciągnięta w czasie. Rzeźby – w przeciwieństwie do ludzi – nie giną tak do końca. Po pierwsze – coś po nich zostaje, choćby fragment torsu, po drugie – pamięć o nich trwa dłużej niż o przeciętnym człowieku, który rozpada się w proch, a wspomnienia o nim z biegiem lat (cóż dopiero mówić o wiekach!) coraz bardziej blakną. Przed posągiem – ukazanym jako „istota żywa” – stoi teraz trudne zadanie. Mimo zniszczenia nadal musi się podobać, przykuwać wzrok, a nawet olśniewać i „to mu się jeszcze udaje”.
Wiersz jest refleksją nad naturą czasu i nad śmiercią – jak obchodzą się one z ludźmi, a jak z dziełami sztuki? Na przykładzie posągu okazuje się, że z tymi drugimi znacznie łagodniej. Czas zasłużył „na pochwalną wzmiankę”, bo ustał w pracy nad zniszczeniem rzeźby.
Drugi wybrany przeze mnie wiersz jest bardzo znany – to Muzeum. Muzealne rekwizyty są interesujące, na pewno ich oglądanie sprawia, że więcej wiemy o dawnych czasach. Jednak są martwe, pozbawione życia. Zgromadzone w muzeum przedmioty zostały odcięte od swych dawnych funkcji, zastosowań i emocji, które budziły w ich użytkownikach. Są tylko eksponatami. Stąd pojawiające się w wierszu pytania typu: „Jest wachlarz – gdzie rumieńce?”, „Są miecze – gdzie gniew?”. Te przedmioty wydają się martwe, jednak tak naprawdę… „cichutko triumfują w czasie” – nad nami, ludźmi. I tak oto, w pojedynku prawego buta z nogą zwyciężył… but – taka pojawia się w tym wierszu humorystyczna, ale zarazem smutna refleksja. Jesteśmy mniej „trwali” niż przedmioty, które nas otaczają. Gdy o nas wszyscy już zapomną, kto wie, może nasze spinki, zegarki czy buty będą z zaciekawieniem lub ze znudzeniem oglądać w muzeum kolejne pokolenia?
Zakończenie
A jednak nie należy się poddawać. Powinniśmy sprawić, by nasza duchowość i osobowość były silniejsze i trwalsze niż sukienka czy pierścionek. „Mój wyścig z suknią nadal trwa” – dzielnie zapewnia „ja” liryczne (które ujawnia się dopiero w ostatniej strofie!) i chyba powinniśmy brać przykład z kobiety wypowiadającej te słowa.
Zobacz:
Co wiesz o twórczości Wisławy Szymborskiej? Omów wybrane utwory.