Filozofia życiowa Jana Kochanowskiego.
Komentarz do tematu
Ten wyjątkowo często spotykany temat pracy może być sformułowany na wiele różnych sposobów.
- Jakie wartości cenił Kochanowski?
- Jakie poglądy na życie znalazły odzwierciedlenie w poezji Jana z Czarnolasu?
Znajdujące się w temacie słowo filozofia zbyt często zawęża zainteresowania uczniów do poszukiwania śladów stoicyzmu i epikureizmu, a przecież filozofia życiowa to coś więcej. Niekiedy w temacie zawarta jest także prośba o ocenienie głoszonego przez poetę systemu wartości, nie można wtedy ograniczyć się jedynie do omówienia go. Jaki problem może sprawiać taki temat jak podany wyżej? Trudu będzie wymagało selekcjonowanie materiału – tak wiele jest cytatów obrazujących credo życiowe Kochanowskiego, a przecież w pracy nie mogą pojawić się wszystkie…
Zręby filozofii Kochanowskiego:
- proste, spokojne życie w zgodzie z naturą,
- umiarkowane korzystanie z darów życia,
- wiedza, erudycja znajomość autorytetów,
- zdrowie,
- epikurejskie carpe diem,
- stoicki spokój,
- cnota i mądrość,
- dobra sława,
- wiara w Boga i wdzięczność za stworzenie doskonałego świata.
Zacytuj:
Chcemy sobie być radzi?
Rozkaż, panie, czeladzi,
Niechaj na stół dobrego wina przynaszają,
A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają.
(Pieśń IX z Ksiąg pierwszych)
Co we wstępie?
Refleksja o filozofii Kochanowskiego:
Przykład I
Lektura dzieł Jana z Czarnolasu to spotkanie z wyjątkowo zwartym, konsekwentnym systemem wartości, dodajmy – wartości atrakcyjnych dla współczesnego człowieka. W pełni renesansowa, humanistyczna, pełna spokoju filozofia załamuje się dopiero w Trenach, ale i tam w końcu dochodzi do uspokojenia. Na czym oparł poeta swój system? Odpowiedzi szukajmy w utworach.
Przykład II
Szczęście to coś, co każdy z nas musi sobie wypracować dla samego siebie. Czy zgodziłby się Kochanowski z tą myślą Fromma, napisaną tyle stuleci później? Zapewne tak, bo Jan z Czarnolasu bardzo wierzył w człowieka, a i epoka sprzyjała sytuowaniu człowieka w centrum spraw…
Rozwinięcie
Jest o czym pisać! Są też różne możliwości ułożenia konspektu. Na przykład – według zagadnień:
- uwielbienie dla prostoty i natury (w jakich utworach?)
- stoicyzm i epikureizm (o co w nich chodzi?)
- relacja: człowiek – Bóg
Przykłady sformułowań:
Wyznawany przez siebie system wartości zawarł Kochanowski we fraszce Na dom w Czarnolesie. Odrzuca bogactwo, pragnie prostego życia w swoim domu.
Uroda prostego życia na wsi jest tematem między innymi Pieśni świętojańskiej o sobótce. Po latach spędzonych na dworach tym bardziej doceniał poeta swój dworek i rosnącą przy nim lipę, która przeszła już do literackiej legendy dzięki kilku fraszkom Na lipę czy Pieśni VII z Ksiąg wtórych. Bogactwo wcześniejszych przeżyć, opisane m.in. we fraszce Do gór i lasów, pozwala poecie zaakceptować upływ czasu i nadchodzącą starość:
Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.
Stoicyzm i epikureizm
Przywołany wyżej cytat jest już odniesieniem do filozofii epikurejskiej, która nakazuje cieszyć się każdą chwilą (carpe diem). Przemija czas, a wraz z nim uroda i młodość, więc powinniśmy korzystać z każdego dnia (Pieśń XXIII z Ksiąg wtórych). Zachęta do korzystania z urody życia pojawia się w wielu fraszkach (liczne nawiązania do Anakreonta!) i pieśniach Kochanowskiego.
Wino, śpiew, grono przyjaciół – to ponadczasowe obrazy cieszenia się życiem…
W poezji Kochanowskiego filozofia epikurejska splata się ściśle ze stoicką – podobnie jak u Horacego, którego uznać można za ojca duchowego polskiego poety. Stoicyzm głosi potrzebę zachowania spokoju:
Lecz na szczęście wszelakie
Serce ma być jednakie.
(Pieśń IX z Ksiąg wtórych)
W ten sposób człowiek może się uniezależnić od kaprysów fortuny, od której zależą jego losy. Wielokrotnie podkreśla Kochanowski niestałość, zmienność świata – tylko Bóg zna przyszłość, nie należy więc o niej zbyt dużo rozmyślać. Cnota i mądrość są wartościami, do których warto dążyć, nie rzeczy materialne. Hasła stoicyzmu zostały jeszcze raz przemyślane przez poetę w Trenach – na krótki czas odrzucił je, by później do nich powrócić.
Jak rozbudować pracę?
Choćby przez dodanie kolejnych tematów typowych dla Kochanowskiego: marzenia o nieśmiertelnej sławie poety, postulaty dotyczące powinności obywatela – patrioty, wreszcie załamanie jakie przeżył po śmierci Urszulki, i powrót do swojej filozofii życiowej.
Relacja: człowiek – Bóg
Niewątpliwie ważną wartością pozostaje dla Kochanowskiego wiara. Często zwraca się w swoich utworach do Pana, w Nim znajdując oparcie i źródło wartości. Jak widzi poeta relację: człowiek – Bóg? Z jednej strony człowiek jest w jego utworach jednostką wyjątkową, obdarzoną przez Boga szczególnymi przymiotami („Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami”). Ludzie otrzymali też doskonały, harmonijny wszechświat. W mówiącej o tym Pieśni XXV (Czego chcesz od nas, Panie…) poeta zwraca się do Boga bezpośrednio – Ty, Tobie, Ciebie – jak gdyby artysta do artysty, jak syn do ojca czy przyjaciela. Nie ma tego ogromnego dystansu, jaki zauważa się w utworach średniowiecza. Jednocześnie Kochanowski podkreśla wielokrotnie zależność człowieka od Boga. We fraszce Człowiek Boże igrzysko zauważa, że ludzie przypominają błaznów, bo wydaje im się, że dla nich „świat jest postawiony”. Wiarę Kochanowskiego zachwiała na krótko rozpacz po śmierci Urszulki, ale właśnie uznając celowość Boskiego planu, pokonał Kochanowski załamanie. Świadectwem głębokiej miłości do Boga jest również Psałterz Dawidów.
Propozycje zakończenia
W zakończeniu takich prac sprawdza się podsumowanie. Mała wyliczanka, może być z oceną uniwersalności lub nieaktualności poglądów. Może być tak:
Podsumowanie prowadzi do ciekawych wniosków: wielka filozofia sławi rzeczy małe! Zacisze lipy, dom rodzinny, stoicki spokój, epikurejski umiar. Chwalę szczęście stateczne… Rodzinę, zdrowie, cnotę… A może nie są to wcale rzeczy takie małe?
Zobacz:
Jan Kochanowski – jeden poeta czy wielu? O „niekonsekwencjach” w twórczości Jana z Czarnolasu.
16. Wizja i znaczenie Boga oraz obraz natury w twórczości Jana Kochanowskiego
Odnajdź cytaty w tekstach utworów Kochanowskiego, które świadczą o zmianie światopoglądu poety
Jakie tematy i wartości znajdujesz we fraszkach Jana Kochanowskiego